تاثیر یائسگی بر پوکی استخوان زنان چیست؟

یائسگی پایان طبیعی دوره‌های قاعدگی است که معمولاً بین 45 تا 55 سالگی اتفاق می‌افتد؛ این وضعیت می‌تواند خطر ابتلای شما به پوکی استخوان را افزایش بدهد. پوکی استخوان عارضه‌ای است که در آن استخوان‌ها نازک شده (یعنی تراکم آن‌ها کم می‌شود) و به راحتی می‌شکنند. طبق برآوردهای انجام شده، زنان در طول 5 سال اول بعد از یائسگی، به طور متوسط، حدود 10% از توده استخوانی (Bone Mass) خود را از دست می‌دهند.

برای اینکه احتمال دچار شدنتان به پوکی استخوان را کم کنید، باید یک رژیم غذایی سرشار از کلسیم داشته باشید و به طور مرتب تمرینات ورزشی تحمل وزن (Weight-Bearing Exercise) را انجام بدهید. البته، برای اینکه بتوانید بهترین نتیجه را به دست بیاورید باید این تغییرات و عادت به انجام آن‌ها را از سنین پایین‌تر و در جوانی شروع کنید. همچنین، اگرچه پیشگیری بهتر از درمان است، اما برای کنترل پوکی استخوان هم یک سری درمان‌های پزشکی وجود دارد.

پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان عارضه‌ای است که در آن استخوان‌ها نازک یا ضعیف شده و درنتیجه راحت‌تر می‌شکنند. این عارضه هم برای زنان و هم برای مردان اتفاق می‌افتد. تقریباً 50% زنان و 25% مردان بالای 50 سال حداقل یک بار دچار شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان می‌شوند.

زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند چرا که استخوان‌های آن‌ها نسبت به مردان کوچکتر و ضعیف‌تر است. داشتن استخوان‌های کوچکتر و نازک‌تر همچنین باعث می‌شود که زنان توده استخوانی کمتری داشته باشند. عامل دیگر آسیب‌پذیری زنان، یائسگی است که تأثیر خیلی زیادی بر سلامت استخوان‌ها دارد. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که استخوان‌های زنان زودتر از مردان تحلیل برود.

زنان، در طول 5 تا 7 سال اول بعد از شروع یائسگی، ممکن است تا 20% تراکم استخوان خود را از دست بدهند و هرچه سرعت تحلیل استخوان‌ها بیشتر باشد، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر خواهد بود.

یائسگی چیست؟

یائسگی نقطه پایان عادات ماهانه خانم‌ها است. زمانی یک زن یائسه محسوب می‌شود که 12 ماه قاعدگی نداشته باشد. این وضعیت می‌تواند در هر زمانی از دهه 40 یا 50 زندگی یک زن اتفاق بیفتد.

یائسگی یک فرایند طبیعی است، با این حال علائم فیزیکی ناشی از آن مثل گرگرفتگی و تغییرات خلقی می‌توانند باعث اختلالات خواب و تأثیر منفی بر سلامت عاطفی و همچنین احساس خستگی مفرط و کاهش سطح انرژی بدن شوند.

خوشبختانه، درمان‌هایی مثل اصلاح سبک زندگی و هورمون درمانی وجود دارد که می‌توانند ناراحتی فرد را کاهش داده و به کنترل علائم ناخوشایند یائسگی کمک کنند.

یائسگی چه تأثیری بر پوکی استخوان دارد؟

در زنان، توده استخوانی در حدود 25 تا 30 سالگی به حداکثر خود می‌رسد؛ یعنی زمانی که رشد اسکلت بدن متوقف شده و استخوان‌ها در قوی‌ترین و ضخیم‌ترین حالت خود قرار دارند.

استروژن، یا همان هورمون زنانه، نقش مهمی در حفظ استحکام استخوان‌های زنان دارد. تقریباً همزمان با شروع یائسگی، که به طور متوسط در 50 سالگی اتفاق می‌افتد، سطح استروژن در زنان افت می‌کند که این باعث افزایش تحلیل استخوان‌ها می‌شود. اگر حداکثر توده استخوانی (Peak Bone Mass) شما در زمان شروع یائسگی‌تان کمتر از حد ایده‌آل باشد، تحلیل استخوان به هر مقداری، می‌تواند باعث ابتلای شما به پوکی استخوان شود.

تحقیقات نشان داده که حدود 50% از زنان بالای 60 سال حداقل یک بار دچار شکستگی‌ ناشی از پوکی استخوان می‌شوند.

تشخیص پوکی استخوان

بهترین روش تشخیص پوکی استخوان استفاده از یک تکنیک خاص رادیولوژی به نام دگزا (سنجش میزان جذب اشعه‌ی ایکس با دو انرژی) است. دگزا معمولاً تراکم یا ضخامت استخوان‌ها در پایین ستون فقرات و قسمت بالایی لگن را اندازه‌گیری می‌کند.

نتایج اسکن دگزا به شکل نمره Z (Z-score) و نمره T (T-score) گزارش می‌شوند. نمره Z، تراکم استخوان شما را با مقدار تراکم استخوان نرمالِ شخصی با سن و جنسیت شما مقایسه می‌کند. اما نمره T تفاوت مقدار تراکم استخوان شما با کسی که در حداکثر تراکم استخوان خود قرار دارد را نشان می‌دهد. نمرات T به شکل زیر تفسیر می‌شوند:

• بین 1 و 1- یعنی تراکم استخوان طبیعی است.
• بین 1- و 5/2- یعنی شخص مبتلا به استئوپنی (Osteopaenia) است (در این حالت استخوان‌ها تا حدودی تحلیل رفته‌اند، اما نه به اندازه ای که بتوان به آن پوکی استخوان گفت). در اینجا، اگرچه تراکم استخوان‌ها کم شده، اما احتمال شکستگی با حداقل تروما بسیار پایین است.
• کمتر از 5/2- یعنی بیمار مبتلا به پوکی استخوان است؛ در این حالت، کاهش قابل توجه تراکم استخوان‌ها باعث افزایش خطر بروز شکستگی‌هایی با حداقل تروما می‌شود.

کاهش احتمال بروز پوکی استخوان در طول یائسگی

نزدیک به شروع یائسگی می‌توانید با انجام یک سری اصلاحات در سبک زندگی‌خود، خطر ابتلای خود به پوکی استخوان را کاهش بدهید. این اصلاحات عبارتند از:

• سعی کنید مصرف روزانه کلیسم خود را تا 1،300 میلی‌گرم بالا ببرید. این مقدار برابر است با حدود سه تا چهار وعده غذای لبنی. انواع مختلفی از خوراکی‌های غیرلبنی هم حاوی کلسیم هستند، مثل نوشیدنی‌های سویا یا بادام غنی شده با کلسیم، پنیر توفوی سفت، بادام، فندق برزیلی، کنجد پوست نکنده، سبزی‌های برگی دارای رنگ سبز تیره و ماهی‌هایی که می‌شود آن‌ها را با استخوان خورد، مثل ساردین یا قزل‌آلای کنسرو شده.
• تمرینات تحمل وزن مناسب، مثل تمرینات ورزشی مقاومتی با وزنه را به طور مرتب انجام بدهید (چنین تمریناتی را باید تحت نظر یک متخصص انجام دهید).
• سطح ویتامین D بدنتان را در حد مناسب نگه‌دارید. ویتامین D به جذب کلسیم توسط بدن کمک می‌کند. وقتی در معرض آفتاب قرار می‌گیریم، ویتامین D در پوست ما تولید می‌شود. این ویتامین، همچنین در بعضی خوراکی به مقدار خیلی کم وجود دارد. سطح ویتامین D را می‌توان با یک آزمایش خون ساده اندازه گرفت.
• سیگار نکشید؛ کشیدن سیگار احتمال بروز پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
• از مصرف زیاد کافئین خودداری کنید.

برای اینکه این تغییرات سبک زندگی بیشترین تأثیر را داشته باشند باید آن‌ها را از سنین جوانی شروع کرد.

ورزش

ورزش منظم در طول زندگی می‌تواند خطر بروز پوکی استخوان را کاهش بدهد. توصیه می‌شود، اکثر روزهای هفته به مدت 30 تا 40 دقیقه یک فعالیت فیزیکی انجام بدهید.

دو نوع فعالیت فیزیکی که بیش از همه می‌توانند مفید باشند تمرینات ورزشی مقاومتی و تحمل وزن هستند. فعالیت فیزیکی علاوه بر کاهش تحلیل استخوان‌ها، قدرت، تعادل و آمادگی عضلانی را بهبود داده و زمین خوردن‌ها و شکستگی‌ها را هم کاهش می‌دهد.

تمرینات فیزیکی را تحت نظر و با راهنمایی پزشکتان انجام بدهید. در خصوص تمرینات ورزشی توجه داشته باشید که:

• از فعالیت‌هایی که فشار زیادی به بدن وارد می‌کنند یا فعالیت‌هایی که نیازمند انجام حرکات قدرتی و ناگهانی هستند خودداری کنید.
• تمرینات تحمل وزن مثل راه رفتن سریع، تای چی، رقص و تمرینات با وزنه را حتماً انجام بدهید.
• دو تا سه بار در هفته تمرینات ایروبیک (هوازی) انجام بدهید.
• هفته‌ای یک تا دو بار تمرینات قدرتی (مقاومتی) انجام بدهید.
• در برنامه ورزشی روزانه خود تمرینات انعطا‌ف‌پذیری یا حرکات کششی را هم بگنجانید.

تمرینات تحمل وزن

تمرینات تحمل وزن به تمریناتی گفته می‌شود که در آن‌ها پاها وزن بدن را تحمل می‌کنند. راه رفتن، دویدن، تنیس و رقص نمونه‌هایی از این تمرینات هستند.

تحقیقاتی که برای ارزیابی تأثیر تمرینات تحمل وزن انجام شده است نشان داده که موقعی که این تمرینات با شدت بالایی انجام می‌شوند (مثل راه رفتن سریع یا جاگینگ) تراکم استخوان تا حد زیادی بهبود پیدا می‌کند.

تمرینات ورزشی مقاومتی

به تمرینات ورزشی مقاومتی، تمرینات ورزشی قدرتی هم گفته می‌شود. در تمرینات قدرتی برای ایجاد مقاومت از انواع مختلفی از وزنه‌ها (مثل دستگاه، دمبل یا وزنه‌های قوزک پا یا مچ دست) استفاده می‌شود. تمرینات مقاومتی به ساختن حجم عضلات کمک کرده و استخوان‌های اندام‌های درگیر را تحت بار قرار می‌دهد (به آن‌ها نیرو وارد می‌کند). این نوع تمرینات همچنین شامل حرکاتی است که باعث می‌شوند از وزن بدن خودتان به عنوان بار استفاده کنید، مثل شنای سوئدی، که در آن بار وزن بدن روی شانه‌ها و دست‌ها قرار می‌گیرد.

برای اینکه آسیب نبینید، تمریناتتان را تحت نظر یک مربی مجاز، فیزیوتراپیست یا یک فیزیولوژیست ورزشی انجام دهید.

از یک رژیم غذایی مناسب سلامت استخوان پیروی کنید.

زنان می‌بایست خوراکی‌های سرشار از کلسیم و ویتامین D مصرف کنند. برای زنان یائسه مصرف 1،200 میلی‌گرم کلسیم در روز توصیه می‌شود.

بهترین منابع کلیسم، شیر و سایر فرآورده‌های شیری، ماهی کنسرویِ با استخوان (مثل قزل‌آلا و ساردین)، سبزیجات برگی دارای رنگ سبز تیره و خوراکی‌های و نوشیدنی‌های غنی شده با کلسیم مثل آب پرتقال هستند.

ویتامینDرا فراموش نکنید

بدن شما از ویتامین D برای جذب کلسیم استفاده می‌کند. برای اینکه بدنتان بتواند ویتامین D کافی تولید کند باید روزانه حداقل 20 دقیقه زیر نور آفتاب قرار بگیرید. شما می‌توانید ویتامین D را از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایتان هم دریافت کنید. خوردنی‌های سرشار از ویتامین D عبارتند از تخم مرغ، ماهی‌های چرب، غلات صبحانه و شیر غنی شده با ویتامین D.

افراد 50 تا 70 ساله می‌بایست روزانه حداقل 600 و حداکثر 4،000 واحد بین‌المللی (UI) ویتامین D دریافت کنند. البته، قبل از مصرف مکمل‌های ویتامین D باید با پزشکتان مشورت کنید. او می‌تواند سطح ویتامین D بدنتان را آزمایش کرده و مشخص کند که آیا به مکمل نیاز دارید یا خیر.

عادات بد را کنار بگذارید

سیگار کشیدن و مصرف الکل به سلامت استخوان‌هایتان آسیب می‌رساند. اگر وزنتان کمتر از حد طبیعی باشد احتمال ابتلایتان به پوکی استخوان و شکستگی‌های ناشی از آن بیشتر خواهد بود. بنابراین، سعی کنید وزنتان را در حد سالم نگه‌دارید.

سلامت استخوان‌هایتان را چک کنید.

وقتی به سن یائسگی رسیدید به طور مرتب برای ارزیابی سلامت استخوان‌های خود و بررسی ریسک شکستگی آن‌ها به پزشکتان مراجعه کنید. اگر پزشک تشخیص داد که استخوان‌هایتان در حال تحلیل رفتن هستند، یک برنامه‌ درمانی برایتان تجویز می‌کند که باید به طور دقیق از آن پیروی کنید.

با عوامل خطرزای پوکی استخوان آشنا شوید.

درباره عوامل خطرزای پوکی استخوان مطالعه کنید و ببینید در معرض کدام یک از آن‌ها قرار دارید. عوامل خطرزایی که ممکن است خانم‌ها را تهدید کنند عبارتند از:

• یائسگی زود هنگام
• مصرف کورتیکواستروئیدها
• بیماری‌های خودایمنی مثل روماتیسم مفصلی
• اختلالات سوء جذب مثل بیماری سلیاک
• انجام جراحی کاهش وزن در گذشته
• اختلالات خوردن (Eating disorder)

درمان پوکی استخوان

هر کدام از درمان‌های پوکی استخوان مزایا و ریسک‌های خود را دارند، که باید قبل از انتخاب و شروع درمان درباره آن‌ها با پزشکتان صحبت کنید. پزشک، درمان مناسبتان را بر اساس سن، وضعیت سلامت، تاریخچه شکستگی و عوامل خطرزایی که برای شکستگی دارید به شما توصیه خواهد کرد.

درمان‌های پزشکی موجود برای پوکی استخوان عبارتند از:

• بيس فسفونات‌ها
• تعدیل کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMها)
• هورمون درمانی یائسگی (MHT، که قبلاً تحت عنوان درمان جایگزینی هورمون یا HRT شناخته می‌شد)
• ویتامین D و مکمل‌های کلسیم
• دنوزومب
• هورمون پاراتیروئید

بیس فسفونات‌ها

سلول‌های استخوان‌ها به طور مداوم در حال شکسته و بازسازی شدن هستند. بیس فسفونات‌ها با مداخله در فرایند شکسته شدن سلول‌های استخوان و جلوگیری از جذب شدن آن‌ها مانع از تحلیل استخوان‌ها می‌شوند.

بیس فسفونات‌ها به شکل قرص‌های روزانه، هفتگی یا ماهانه و یا از طریق انفوزیون وریدی (سالی یک بار) به بیمار داده می‌شوند.

شایع‌ترین عوارض جانبی قرص‌های بیس فسفونات‌ها مشکلات روده‌ای و معده‌ای هستند که معمولاً به شکل ریفلاکس (برگشت اسید معده به مری) بروز می‌کنند. یکی از عوارض جانبی نادر این قرص‌ها استئونکروز فک است که در آن سلول‌های استخوان فک می‌میرند؛ این عارضه ناشی از طولانی شدن دوره التیام است.

SERMها

در بسیاری از بافت‌های بدن زنان، از جمله بافت استخوان، گیرنده‌های استروژن وجود دارد. این گیرنده‌ها به هورمون استروژن پاسخ می‌دهند.

تعدیل کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMها) در بعضی نقاط بدن فعالیت استروژن را سرکوب کرده و در بعضی دیگر از قسمت‌های بدن تأثیراتی مثل تأثیرات استروژن به جا می‌گذارند. این داروها، در استخوان‌ها (خصوصاً در ستون‌ فقرات و تا حدودی در ناحیه لگن) مثل استروژن عمل کرده و باعث افزایش توده استخوانی (تراکم استخوان) می‌شوند.

عوارض جانبی احتمالی SERMها عبارتند از گرگرفتگی و همچنین افزایش ناچیز احتمال بروز لخته‌های خون در سیاهرگ‌ها (ترومبوز عمقی وریدی).

هورمون درمانی یائسگی (MHT)

هورمون درمانی یائسگی (MHT) علائم یائسگی مثل اختلالات خواب، خشکی واژن، گرگرفتگی و تعریق شبانه را تسکین می‌دهد. برای کسب بهترین نتیجه، بهتر است MHT درست بعد از یائسگی شروع شود.

هورمون درمانی یائسگی، خط اول درمان پوکی استخوان در زنان زیر 60 سال است، مگر اینکه به دلیلی خاصی نتوان از آن استفاده کرد. برخی تحقیقات نشان داده که MHT می‌تواند در ظرف دو سال تراکم استخوان‌ها را حدود 5% افزایش بدهد.

به طور متوسط، MHT ریسک شکستگی‌های ستون فقرات را تا 40% کاهش می‌دهد. البته، وقتی MHT متوقف شود تحلیل استخوان‌ها هم دوباره شروع می‌شود.

به نظر متخصصان بین‌المللی، برای زنان نزدیک به یائسگی، مزایای MHT خیلی بیشتر از ریسک‌های آن است. اگر قصد دارید برای سلامت استخوان‌هایتان از MHT استفاده کنید، توصیه می‌شود که این کار را حتماً با مشورت پزشکتان انجام بدهید تا از ریسک‌ها و مزایای این نوع درمان به طور کامل مطلع شده و تصمیم آگاهانه‌ای در این مورد بگیرید.

تیبولون

تیبولون یک قرص هورمون درمانی با دوز پایین است که از آن برای درمان علائم یائسگی استفاده می‌شود. طبق برخی شواهد، تیبولون تأثیر مثبتی روی استخوان‌ها داشته و باعث افزایش تراکم معدنی استخوان‌ها و کاهش خطر شکستگی‌ها می‌شود.

دنوزومب

دنوزومب دارویی است که از آن برای درمان تحلیل استخوان استفاده می‌شود. از این دارو می‌توان برای درمان پوکی استخوانِ بعد از یائسگی در بیمارانی استفاده کرد که قبلاً دچار یک شکستگی شده یا مبتلا به پوکی استخوان هستند و 70 سال یا بیشتر سن دارند.

دنوزومب سالی دو بار زیر پوست تزریق می‌شود. تحقیقات نشان داده که استفاده از این دارو، شکستگی‌های مهره‌های کمر، لگن و سایر نقاط بدن را در زنان یائسه کاهش می‌دهد.

اگرچه بیماران، دنوزومب را به خوبی تحمل می‌کنند اما این دارو می‌تواند با یک سری عوارض جانبی مثل عفونت‌ها و راش‌های پوستی، کاهش سطح کلسیم و درد مفاصل همراه باشد. یکی از عوارض جانبی نادر دنوزومب، استئونکروز فک است. اگر این دارو برایتان تجویز شد در مورد استفاده از آن با دندان‌پزشکتان صحبت کنید.

هورمون پاراتیروئید

هورمون پاراتیروئید به صورت روزانه درست زیر پوست تزریق می‌شود (تزریق زیر جلدی). این دارو تشکیل استخوان و جذب کلسیم از روده و کلیه را افزایش می‌دهد.

ممکن است نیاز باشد تا همراه با درمان هورمون پاراتیروئید مکمل‌های کلسیم و ویتامین D مصرف شود. این درمان می‌بایست تحت نظر یک پزشک متخصص یا متخصص غدد و متابولیسم انجام شود. البته، هیچگونه تحقیق بلند مدتی در مورد این دارو صورت نگرفته است. با این حال، این درمان به طور مؤثری انواع شکستگی‌ها را (البته به جز شکستگی‌های ناحیه لگن) در زنان یائسه کاهش می‌دهد.