استروئید چیست؟
کلمه «استروئید» یک اصطلاح گسترده برای توصیف هر ترکیب با ساختار مولکولی خاص (شامل چهار حلقه متصل به یکدیگر متشکل از 17 اتم کربن) است. وظیفه استروئیدها حفظ یکپارچگی غشای سلول یا فعال کردن گیرندهای در سطح سلول است تا نحوه عملکرد آن را تنظیم کند.
انواع مختلفی از استروئیدها در طبیعت یافت میشوند. به طور کلی این ترکیبها به شرح زیر طبقهبندی میگردند:
- استروئیدهای جنسی از جمله استروژن، پروژسترون و تستوسترون
- کورتیکواستروئیدها از جمله گلوکوکورتیکوئیدها (مانند کورتیزول) که عملکرد سیستم ایمنی را تنظیم میکنند و مینرالوکورتیکوئیدها (مانند آلدوسترون) که وظیفه تنظیم تعادل الکترولیتها را بر عهده دارند
- سکواستروئیدها مانند ویتامین D که به تنظیم عملکردهای بیولوژیکی متعددی کمک میکنند
- نورواستروئیدها مانند DHEA که در سنتز هورمونهای مردانه و زنانه نقش دارند
- استرولها که به الکلهای استروئیدی نیز معروفند زیر گروهی از استروئیدها هستند. رایجترین نوع استرول حیوانی کلسترول است که به حفظ یکپارچگی غشای سلولی کمک میکند.
استروئیدهای آنابولیک
استروئیدهای آنابولیک انواع سنتتیک هورمونهای طبیعی جنسی مردانه (آندروژن ها) هستند. این استروئیدها به منظور تحریک رشد عضلات اسکلتی (اثر آنابولیک) و بهبود ویژگیهای جنسی مردانه (اثر آندروژنیک) استفاده میشوند.
استروئیدهای آنابولیک توسط پزشک تجویز میشوند. این استروئیدها برای درمان شرایطی که منجر به ایجاد سطح پایین غیرطبیعی تستوسترون (هیپوگنادیسم) میشوند، کاربرد دارند. عدم نزول بیضه، صدمات بیضهها، اختلالات هیپوفیز، چاقی و عفونت پیشرفته اچ آی وی ممکن است از علل بروز این شرایط باشند.
اغلب این داروها به دلیل داشتن اثر آنابولیکی توسط ورزشکاران یا افرادی که مایل به بهبود ظاهر فیزیکی خود هستند مورد سوء استفاده قرار میگیرند. اکثر افرادی که از استروئیدها سوء استفاده میکنند وزنهبرداران مرد در سنین بیست یا سی سالگی هستند. سوء استفاده از استروئیدها در زنان شیوع بسیار کمتری دارد.
سوء استفاده طولانی مدت از استروئیدهای آنابولیک میتواند منجر به بروز عوارض جدی در سلامت فرد شود. برخی از این عوارض عبارتند از:
- آکنه شدید
- رشد سینه در مردان (ژنیکوماستی)
- رشد موهای زائد در صورت و بدن زنان (هیرسوتیسم)
- توقف رشد در جوانان
- فشار خون بالا
- تغییرات چشمگیر در خلق و خو (پرخاشگری و تهاجمی بودن)
- رفتار شیدایی
- کوچک شدن بیضهها
- طاسی با الگوی مردانه در هر دو جنس
- قاعدگی نامنظم
- ناباروری
- افزایش خطر لخته شدن خون
- زردی چشم یا پوست (یرقان)
- تومورهای کبدی یا سرطان
- مشکلات کلیوی یا نارسایی کلیه
کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدها به ترکیبات طبیعی تولید شده توسط قشر فوق کلیوی یا ترکیبات سنتتیک با ساختار مولکولی مشابه اشاره دارند. کورتیکواستروئیدها با مسدود کردن روند تولید موادی که منجر به بروز واکنشهای آلرژیک و التهابی میشوند بر سیستم ایمنی بدن تأثیر میگذارند.
این داروها را میتوان به صورت خوراکی، از طریق بینی، موضعی یا تزریقی برای درمان بیماریهایی مانند آلرژی، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، اختلالات خود ایمنی (مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس) و اختلالات خونی (مانند لنفوم و لوسمی) تجویز کرد.
داروهای کورتیکواستروئیدی که معمولاً در ایالات متحده آمریکا تجویز میشوند عبارتند از:
- بتامتازون
- بودزونید
- کورتیزون
- دگزامتازون
- هیدروکورتیزون
- متیل پردنیزولون
- پردنیزولون
- تریامسینولون
این داروها تحت عناوین تجاری و فرمولهای مختلف در دسترس هستند.
اثرات طولانی مدت کورتیکواستروئیدها
مصرف طولانی مدت دوزهای بالای کورتیکواستروئیدها میتواند منجر به بروز عوارض جانبی شدیدی مانند شکنندگی استخوانها (پوکی استخوان)، کندی رشد در کودکان و بیماری وخیمی به نام نارسایی فوق کلیوی گردد. در صورت ابتلا به نارسایی فوق کلیوی بدن نمیتواند به استرسهایی مانند عمل جراحی یا بیماریها پاسخ مناسبی دهد. سایر عوارض جانبی ناشی از مصرف طولانی مدت دوزهای بالای کورتیکواستروئیدها عبارتند از ضعف عضلانی، مشکلات چشمی (از جمله آب مروارید) و افزایش خطر ابتلا به دیابت.
موارد استفاده
استروئیدهای مختلفی برای تزریق در دسترس هستند. نمونههای متداول استروئیدهای تزریقی عبارتند از:
- هیدروکورتیزون
- تریامسینولون
- متیل پردنیزولون
تعدادی از استروئیدهای تزریقی باعث تسکین درد در عرض چند ساعت میشوند و اثر آنها حدود یک هفته طول میکشد. پزشک یا سایر متخصصان مراقبتهای بهداشتی این استروئیدها را تحت عنوان استروئیدهای محلول کوتاه اثر میشناسند. واژه محلول به این معنی است که دارو به سرعت در بدن شما حل میشود و شروع به کار میکند.
تأثیر نتایج حاصل از تزریق استروئیدهای دیگر حدود یک هفته طول میکشد اما این ترکیبات میتوانند علائم شما را تا دو ماه یا بیشتر تسکین دهند. این استروئیدها حلالیت کمتری دارند و مدت زمان بیشتری طول میکشد تا وارد بدن شوند.
عواملی از قبیل سرعت تأثیر درمان و مدت زمان ماندگاری آن به شرایط شما بستگی دارند. استروئید را میتوان به افراد در هر سنی از جمله کودکان و نوجوانان مبتلا به آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان (JIA) تزریق کرد.
تزریق استروئید در افراد جوانتر باید با احتیاط انجام شود. تنها باید کمترین دوز مؤثر استروئید در کوتاهترین زمان ممکن تزریق شود. تزریق بیش از حد استروئید در کودکان میتواند بر رشد آنها تأثیر بگذارد.
چه افرادی مجاز به تزریق استروئید هستند؟
اکثر افراد میتوانند تزریق استروئید را انجام دهند. در صورتی که هر یک از شرایط زیر را دارید، موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید:
- در چند هفته گذشته تزریق استروئید انجام دادهاید. معمولاً بین تزریقها باید حداقل 6 هفته فاصله باشد.
- شما طی سال گذشته 3 تزریق استروئید انجام دادهاید. پزشکان معمولاً بیش از 3 تزریق در یک منطقه با فاصله 12 ماه را توصیه نمیکنند.
- در گذشته نسبت به استروئیدها واکنش آلرژیک داشتهاید
- ابتلا به عفونت (به ویژه عفونت چشم)
- اخیراً واکسن زدهاید یا تصمیم به زدن واکسن دارید
- باردار هستید، در حال شیردهی هستید یا برای بارداری برنامهریزی کردهاید
- به بیماریهای دیگری مانند دیابت، صرع، فشار خون بالا، مشکلات کبدی، قلبی یا کلیوی مبتلا هستید
- داروهای دیگری مانند داروهای ضد انعقاد خون مصرف میکنید
تزریق استروئید ممکن است همیشه در این موارد مناسب نباشد، مگر آن که پزشک مزایای آن را بر خطرات ترجیح دهد.
نحوه عملکرد استروئید تزریقی
استروئیدها نسخه دستساز هورمونهایی هستند که معمولاً توسط غدد فوق کلیوی تولید میشوند. غدد فوق کلیوی دو غده کوچک واقع در بالای کلیهها هستند.
وقتی استروئیدها به مفصل یا عضله تزریق میشوند، قرمزی و تورم (التهاب) در ناحیه مجاور کاهش مییابد. این درمان میتواند به تسکین درد و سفتی کمک کند.
تزریق استروئید به خون موجب کاهش التهاب در سراسر بدن و همچنین کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن میشود. فعالیت سیستم ایمنی بدن دفاعی طبیعی در برابر بیماری و عفونت محسوب میشود.
چنین تاثیری میتواند به درمان بیماریهای خود ایمنی مانند ام اس (MS) که ناشی از حمله اشتباه سیستم ایمنی به بدن است، کمک کند.
تزریق استروئید به دلایل درمانی با تزریق استروئیدهای آنابولیک که توسط برخی افراد به طور غیرقانونی برای افزایش توده عضلانی استفاده میشوند متفاوت است.
دلایل تزریق استروئیدها
تزریق استروئیدها در یک یا دو ناحیه التهابی به صورت موضعی به پزشکان اجازه میدهد تا دوز بالایی از دارو را مستقیماً به ناحیه مورد نظر وارد کنند. روشهایی مانند تزریق داخل وریدی یا تجویز خوراکی استروئیدها ممکن است مقدار کافی از دارو را به محل مورد نظر نرسانند.
موارد استفاده درمان با استروئید
استروئیدها اغلب برای درمان بیماریهایی مانند آرتریت روماتوئید، نقرس یا سایر بیماریهای التهابی مستقیماً به مفاصل تزریق میشوند. استروئیدها را میتوان به بورس ملتهب (بورسیت) یا اطراف تاندونهای ملتهب (تاندونیت) در نزدیکی شانه، آرنج، لگن، زانو، دست یا مچ نیز تزریق کرد.
نقش تزریق استروئید در برنامه درمانی جامع
در یک برنامه درمانی متشکل از داروهای ضد درد (داروهای مسکن)، داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، کاردرمانی و/یا وسایل حمایتی مانند عصا و بریس نیز تزریق استروئید را میتوان گنجاند. بسته به ماهیت مشکل نیز میتوان از یک یا چند روش درمانی استفاده کرد. به عنوان مثال در افراد سالم تاندونیت ممکن است تنها با تزریق میزان کافی از داروی موضعی استروئیدی درمان شود. با این حال در بیمار مبتلا به آرتریت روماتوئید تزریق به طور کلی بخش کوچکی از یک رویکرد درمانی چند وجهی است.
پزشک یا پرستار در مورد مناسبترین ترکیب و دوز مورد نیاز با شما صحبت خواهند کرد. میزان دوز تزریقی بستگی به وضعیت و علائم شما دارد. فشار و قند خون پیش از اولین تزریق احتمالاً بررسی خواهند شد زیرا تزریق استروئید میتواند باعث افزایش این شاخصها شود. در صورت افزایش هر یک از این شاخصها ممکن است پزشک تزریق را به تأخیر بیندازد.
بسته به محل درد و التهاب استروئیدها را میتوان از راههای مختلف زیر تزریق کرد:
- تزریق به طور مستقیم در مفصل ملتهب که به عنوان تزریق داخل مفصلی شناخته میشود
- تزریق به بافت نرم نزدیک مفصل که به آن تزریق پیرامون مفصلی گفته میشود
- تزریق به عضله که به آن تزریق داخل عضلانی گفته میشود
اغلب تزریقها به صورت سریع و آسان توسط یک متخصص مراقبتهای بهداشتی در بیمارستان، کلینیک یا مطب پزشکان انجام میشوند.
ممکن است برای تشخیص محل التهاب به اسکن اولتراسوند نیاز داشته باشید. با انجام اولتراسوند میتوان استروئید را در یک نقطه دقیق تزریق و حداکثر تأثیر را مشاهده کرد. در اسکن اولتراسوند از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از بخشی از داخل بدن استفاده میشود. بسیاری از تزریقات را نیز میتوان بدون اسکن اولتراسوند انجام داد.
گاهی همراه با استروئید داروی بیهوشی موضعی تجویز میشود تا ناراحتی حاصل از تزریق کاهش یابد. این بدان معناست که درد باید ظرف مدت چند دقیقه تسکین یابد. اثرات بیحسی موضعی ممکن است در عرض نیم ساعت از بین بروند مگر اینکه دارویی با اثر طولانی به شما تزریق شود. ممکن است بیحسی ناشی از داروی بیهوشی موضعی تا 24 ساعت نیز طول بکشد. اگر قصد تزریق استروئید را دارید بهتر است از لباسهای آزاد و راحت استفاده کنید.
به دلیل احتمال بروز هر گونه واکنش ممکن است به شما توصیه شود که بعد از تزریق استروئید به مدت 10 تا 15 دقیقه در کلینیک تحت نظر بمانید. در صورت تزریق داروی بیهوشی موضعی توصیه میشود از رانندگی خودداری کنید و جهت بازگشت به خانه از فردی درخواست نمایید تا شما را همراهی کند.
تزریق استروئید هنگام ابتلا به برخی بیماریها مانند انواع التهابی آرتریت اغلب راه حلی کوتاه مدت محسوب میشود. شما و پزشک باید حین این مدت داروهای مناسبی را برای کنترل طولانی مدت آرتریت پیدا کنید. با کنترل مناسب آرتریت نیاز به تزریق کاهش خواهد یافت.
نحوه تجویز استروئیدها
داروهای استروئیدی به اشکال مختلفی در دسترس هستند. این داروها از نظر نحوه حل شدن و مدت زمان ماندگاری در بدن متفاوت هستند. استروئیدها ممکن است به صورت سیستمیک جهت تزریق در کل سیستم یا بدن تجویز یا به صورت موضعی در محل دقیق مورد نظر تزریق شوند.
استروئیدهای سیستمیک را میتوان از طریق ورید (داخل وریدی)، عضله (به صورت داخل عضلانی) یا از طریق دهان (به صورت خوراکی) تجویز کرد. استروئیدهای موضعی را میتوان به صورت قطره چشم، قطره گوش یا کرمهای پوستی یا تزریق مستقیم به مفاصل، بورسها (کیسههای روانکننده بین تاندونهای خاص و استخوانهای زیر آنها)، اطراف تاندونها یا سایر نواحی بافت نرم تجویز کرد.
استروئید با استفاده از سرنگ و سوزنی کوچک به ناحیه مورد نظر تزریق میشود. پیش از تزریق از لیدوکائین یا اسپری جهت بیحسی ناحیه استفاده میشود. علائمی از قبیل دردهای مختصر و معمولاً جزئی ممکن است مشاهده شوند. میزان درد بسته به محل تزریق و فرد بیمار متفاوت است.
چه زمانی نباید تزریق استروئید را انجام دهید؟
در صورت وجود عفونت در ناحیه یا جاهای دیگر بدن استروئیدها نباید تزریق شوند. همچنین اگر مفصلی به شدت آسیب دیده باشد احتمالاً تزریق استروئید کمکی نخواهد کرد.
قبل از تزریق استروئید به مفصل ممکن است جهت آزمایش از مایع مفصلی نمونهبرداری شود. آزمایش مایع مفصلی در موارد عدم قطعیت تشخیص بسیار مهم است. تزریق استروئید اغلب التهاب مفصل را کاهش میدهد و به حفظ ساختار و عملکرد مفصل کمک میکند.
اگر مشکل احتمالی خونریزی وجود دارد یا بیمار در حال استفاده از داروهای ضد انعقاد خون (که اغلب به عنوان رقیقکننده خون نامیده میشوند) میباشد، تزریق استروئید ممکن است باعث خونریزی در ناحیه شود. در این بیماران تزریق باید با احتیاط زیادی انجام گردد. تزریق مکرر استروئیدها، بیشتر از یکبار در هر سه یا چهار ماه به دلیل افزایش خطر ضعیف شدن بافتهای ناحیه تحت درمان توصیه نمیشود.
تزریق استروئید برای تسکین درد زانو و لگن
هنگامی که با هر گام احساس درد در زانو یا لگن میکنید، زمان آن رسیده است که گزینههای درمانی برای آرتریت را در نظر بگیرید. تزریق کورتیکواستروئید نیز میتواند مفاصل سفت و دردناک را تسکین دهد.
کورتیکواستروئیدها التهاب داخل مفصل را کاهش میدهند. بر اساس گفتههای فیلیپ گلنیک دستیار پزشک «التهاب تورم و گرما است و درد نیز در این حالت وجود دارد». «با کاهش التهاب درد کمتری وجود خواهد داشت، ممکن است تحرک بهتری داشته باشید و بتوانید فعالیتهای عادی خود را از سر گیرید».
تزریق استروئید میتواند درمان مناسبی برای آرتریت روماتوئید (RA) و آرتروز (OA) محسوب گردد. آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است که باعث التهاب مفاصل میشود. آرتروز نیز شکل دژنراتیو آرتریت است. داروهای استروئیدی میتوانند به تسکین درد کمک کنند اما از پیشرفت آرتریت جلوگیری نمیکنند. در صورت ابتلا به آرتریت زانو و لگن، تزریق استروئید هرگز نباید تنها گزینه درمانی محسوب گردد. تزریق داروهای استروئیدی تنها بخشی از استراتژی برنامه جامع درمان آرتریت میباشد.
آنچه از تزریق کورتیکواستروئید انتظار میرود
میتوانید تزریق کورتیکواستروئید در زانو را مستقیماً در مطب پزشک انجام دهید. تزریق در مفصل ران از نظر فنی مشکلتر است و نمیتوان این کار را به راحتی در مطب انجام داد. پزشکان از فلوئوروسکوپی (اشعه ایکس در زمان واقعی) یا اولتراسوند برای یافتن محل مناسب تزریق استفاده میکنند، بنابراین به اعصاب مجاور آسیبی نخواهد رسید. معمولاً برای تزریق کورتیکواستروئید در مفصل ران باید به متخصص رادیولوژی ماهری مراجعه کنید.
پزشک قبل از تزریق استروئید پوست را تمیز و از بیحسی تزریقی یا اسپری جهت کاهش درد ناشی از ورود سوزن استفاده خواهد کرد. ممکن است از داروی بیحسی مانند لیدوکائین نیز همراه با استروئید استفاده شود.
پس از تزریق
احساس درد در چند روز اول پس از تزریق امری رایج است. برای تسکین درد روی ناحیه مورد نظر یخ قرار دهید. سایر عوارض جانبی احتمالی شامل عفونت، آسیب عصبی، تغییر رنگ پوست و ضعیف شدن استخوانهای مجاور (پوکی استخوان) است. هرچند بروز موارد فوق نادر است.
ظرف یک تا چهار روز پس از تزریق تأثیر استروئید شروع میشود. مدت زمان تسکین درد بر اساس شدت آرتروز متفاوت است.
تزریق استروئید باعث تسکین موقت درد آرتریت میشود اما راه حلی طولانی مدت نیست. در اغلب بیماران آرتروز پیشرفت میکند. در نهایت درمانهایی که در ابتدا مؤثر بودند با گذشت زمان احتمالاً اثر خود را از دست خواهند داد. بنابراین بیماران گزینههایی مانند عمل جراحی تعویض مفصل را بررسی میکنند تا به درد و ناراحتی خود خاتمه دهند.
چرا استروئیدها در ورزش به عنوان داروهای بهبود دهنده عملکرد در نظر گرفته میشوند؟
استروئیدهای آنابولیک موجب بهبود عملکرد میشوند زیرا تأثیرات عمیق و طولانی مدتی (به مدت چند ماه) روی توده عضلانی و قدرت بدنی دارند. ورزشکارانی که از استروئیدهای آنابولیک استفاده میکنند مدتها بعد از قطع مصرف همچنان از اثرات آنها بهرهمند میشوند. به همین دلیل به دلیل قوانین ضد دوپینگ استفاده از استروئیدهای آنابولیک در هر زمان، در طول مسابقات و در خارج از فصل توسط ورزشکاران ممنوع است.
بلافاصله پس از تزریق تأثیر کورتیکواستروئیدها در بهبود عملکرد قابل مشاهده است. تزریق عضلانی یا تجویز خوراکی کورتیکواستروئیدها باعث کاهش درد و التهاب ناشی از تمرینات شدید میشود. ورزشکاران اذعان دارند که کورتیکواستروئیدها در از بین بردن درد ناشی از تمرینات شدید به آنها کمک میکند و اجازه میدهد تا برای رویداد بعدی آمادگی بهتری داشته باشند. اثرات کورتیکواستروئیدها بسیار سریع از بین میروند و به همین دلیل استفاده از این داروها در مسابقات ممنوع است.
استروئید چه زمانی توسط پزشک تجویز میشود؟
تصمیم برای تجویز استروئیدها بر اساس شرایط فردی انجام میشود. پزشک سن، فعالیت بدنی و سایر داروهایی را که مصرف میکنید در نظر میگیرد. همچنین پزشک مزایا و خطرات احتمالی تزریق استروئید را با شما در میان خواهد گذاشت.
مزایای تزریق استروئید
مزایای اصلی تزریق استروئید برای بیمار کاهش درد و افزایش عملکرد است. تزریق استروئید اغلب التهاب مفصل را کاهش میدهد و به حفظ ساختار و عملکرد مفصل کمک میکند.
تزریق موضعی عموماً به خوبی تحمل میشود و احتمال ایجاد عوارض جانبی جدی نسبت به سایر داروهای استروئیدی در این نوع تزریق کمتر است.
استروئیدهای خوراکی میتوانند عوارض جانبی بیشتری داشته باشند. تزریق استروئید ممکن است از نیاز به مصرف استروئیدهای خوراکی یا افزایش دوزهای استروئیدهای خوراکی جلوگیری کند.
معایب تزریق استروئید
تزریق استروئید یکی از موثرترین روشها برای کاهش درد و بهبود عملکرد است اما این داروها به طور کلی بیماری را درمان نمیکنند.
بروز دردهای مختصر و معمولاً جزئی در زمان تزریق رایج است. در موارد نادر عوارض جانبی زیر ممکن است رخ دهند:
- عفونت
- عکسالعملهای آلرژیک
- خونریزی موضعی
- پارگی تاندون
- درد طولانی مدت
- تغییر رنگ پوست
تزریق مکرر به یک ناحیه میتواند باعث ضعیف شدن استخوان، رباطها و تاندونها شود.
عوارض جانبی تزریق استروئید
احتمال بروز عوارض جانبی بسیار ضعیف است اما گاهی افراد در 24 ساعت اول پس از تزریق متوجه افزایش شدید درد در محل تزریق میشوند. درد معمولاً طی چند روز خود به خود برطرف میشود اما مصرف مسکنهای ساده مانند پاراستامول به شما در کاهش درد کمک میکند.
سایر عوارض جانبی مرتبط با استروئید نادر هستند. این عوارض نادر عبارتند از:
- عفونت (اگر مفصل شما دردناکتر و داغتر میشود و به خصوص در صورت احساس ناراحتی باید بلافاصله به پزشک خود مراجعه کنید)
- عکس العمل های آلرژیک.
- خونریزی موضعی
- گرُ گرفتگی پوست
- پارگی تاندون (در صورت تزریق مستقیم استروئید داخل تاندون)
- تزریق مکرر به یک ناحیه میتواند باعث ضعیف شدن استخوان، رباطها و تاندونها شود
- در صورت ابتلا به دیابت برای مدت چند روز پس از تزریق افزایش قند خون ممکن است رخ دهد
تزریق استروئید گاهی میتواند باعث نازک شدن یا تغییر رنگ پوست در محل تزریق شود، به ویژه اگر تزریقها تکرار شوند. تعدادی از متخصصین بر این باورند که تزریق استروئید ممکن است تأثیر بدی بر ساختارهای بافت نرم مانند از بین رفتن بافت غضروف داشته باشد. با این حال شواهد کافی برای اثبات این امر در حال حاضر وجود ندارند.