الکترو تراپی چیست؟ فواید، کاربردها، انواع روش‌ها و عوارض

الکتروتراپی روشی است که در آن با کمک امواج الکترونیکی به درمان بیماری‌ها می‌پردازند. در این روش پالس‌های الکتریکی به‌صورت مستقیم به قسمتی از بدن که دچار عارضه است فرستاده می‌شوند و برای درمان افرادی که کنترل کافی بر روی درد و دیگر عوارض بیماری خود ندارند مناسب می‌باشد.

یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های این روش این است که به‌صورت غیرتهاجمی و بدون استفاده از دارو به درمان و برطرف نمودن درد کمک می‌کند.

الکتروتراپی چیست و چگونه عمل می‌کند؟

الکتروتراپی روشی است که در آن با کمک امواج الکترونیکی به درمان بیماری‌ها می‌پردازند و از دهه 1800 تا کنون برای درمان بیماری‌های مختلفی تحت استفاده بوده است. این روش به درمان و کاهش درد، تحریک عضلانی، کاهش تورم و بهبود گردش خون کمک می‌کند.

دستگاه‌های الکتروتراپی به کمک باطری کار می‌کنند و به‌وسیله سیم به پدهای الکترودی که به سطح پوست می‌چسبند متصل می‌شوند. زمانی که پدها به پوست متصل گردیدند و دستگاه روشن شد، یک جریان الکتریکی خفیف به الکترودها فرستاده می‌شود.

در دستگاه‌های الکتروتراپی جدیدتر، سیم‌ها کنار گذاشته شده‌اند و پدهای الکترودی به دستگاه اصلی متصل شده‌اند که می‌توان آن‌ها را به‌صورت نامحسوس بر روی کمر، پاها، بازو و هر ناحیه‌ای از بدن قرار دارد. برای کنترل شدت جریان الکترونیکی از یک دستگاه کنترل کوچک استفاده می‌شود.

فواید الکتروتراپی

الکتروتراپی مزایا و فواید زیادی دارد:

• کاهش درد عصب‌ها. افرادی که دچار درد عصب هستند به طور معمول عوارضی نظیر بی حس شدن، مورمور شدن، احساس سوزش، ضعف عضلانی و درد در سراسر بدن را تجربه خواهند کرد. اگرچه دردهای عصبی دلایل مختلفی دارند؛ اما به دلیل ارسال پیام‌های الکترونیکی حاوی سیگنال‌های درد توسط عصب‌ها به وجود می‌آیند. در این موارد فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه TENS ارسال سیگنال‌های درد توسط عصب‌ها را مختل کرده و به کاهش درد کمک می‌کند.
• بهبود روند درمان آسیب‌های اسکلتی عضلانی. برخی از روش‌های الکتروتراپی به‌خصوص شاک‌ویوتراپی، به طور مؤثری به درمان آسیب‌های اسکلتی عضلانی کمک می‌کنند. شاک‌ویوتراپی نه‌تنها به کاهش درد کمک می‌کند؛ بلکه با بهبود گردش خون در قسمت آسیب‌دیده روند بهبودی آن را تسریع می‌نماید. این روش برای درمان بیماری‌هایی که در ادامه به آن اشاره شده است بسیار مفید می‌باشد:
• تنیس البو
• فاشیای کف پا
• سندروم تونل کارپال
• زانوی جامپر
• درد و آسیب‌دیدگی شانه

به دلیل این که الکتروتراپی گردش خون را بهبود می‌بخشد و روند درمان را تسریع می‌کند به طور معمول برای درمان آسیب‌های ورزشی رایج مانند رگ‌به‌رگ شدن و کشیدگی عضلانی نیز استفاده می‌شود.

• به‌صورت غیرتهاجمی و بدون استفاده از دارو به درمان درد می‌پردازد. این روش به‌صورت ایمن و بدون استفاده از مواد اعتیادآور به درمان دردهای مزمن می‌پردازد. دردهایی مانند کمردرد و گردن درد می‌توانند انجام فعالیت‌های روزانه را مختل کرده و کیفیت زندگی فرد را کاهش دهند. به همین دلیل گاهی استفاده از داروهای مسکن برای کاهش این دردها ضروری می‌باشد، الکتروتراپی یک روش جایگزین برای کاهش درد است و باعث می‌شود بدون نگرانی در خصوص اعتیاد دارویی و به‌صورت غیرتهاجمی دردهای خود را درمان کرده و روند بهبودی خود را سرعت ببخشید. در برخی موارد استفاده از الکتروتراپی نیاز به روش‌های تهاجمی مانند جراحی را کاهش می‌دهد.
• جلوگیری از آتروفی عضلانی. زمانی که عضلات به دلیل آسیب‌دیدگی، بیماری یا آسیب عصب‌ها مورد استفاده قرار نگیرند، دچار آتروفی عضلانی شده و تحلیل می‌روند. این عارضه نه‌تنها باعث کاهش دامنه حرکات و پایین آمدن کیفیت زندگی شده؛ بلکه باعث بروز درد و خشکی عضلانی نیز می‌شود. خوشبختانه الکتروتراپی به‌خصوص روش تحریک الکتریکی عضلات با تحریک عضلات به انقباض از این عارضه جلوگیری می‌کند. در برخی موارد به‌صورت هم‌زمان با استفاده از تحریک الکتریکی عضلات از آتروفی جلوگیری کرده و با کمک TENS درد ناشی از آن را کاهش می‌دهند.
• افزایش گردش خون برای بهبود زخم‌ها. چرخش خون سالم یکی از مهم‌ترین جنبه‌های پروسهٔ بهبودی است. خون سرشار از اکسیژن مواد مغذی لازم را به سلول‌ها می‌آورد و به درمان و بهبودی بافت‌ها کمک می‌کند. علاوه بر این، گردش خون به خروج مواد سمی از بدن کمک کرده و باعث می‌شود بدنی سالم‌تر داشته باشیم. مطالعات نشان داده است که دستگاه‌های الکتروتراپی به طور مؤثری گردش خون را بهبود می‌بخشند و در نهایت توانایی بدن را برای درمان آسیب‌دیدگی‌ها و زخم‌ها بالا می‌برند.
• عوارض جانبی بسیار کم. الکتروتراپی با کمترین عوارض ممکن، دردها و بیماری‌ها را درمان می‌نماید. در حقیقت رایج‌ترین عوارض جانبی احتمالی ناشی از الکتروتراپی بروز دانه‌های پوستی و واکنش آلرژیک به چسب پدهای الکترودی می‌باشد. ممکن است در طول این پروسه کمی احساس ناراحتی داشته باشید؛ اما به‌صورت کلی این روش بدون درد است و هیچ عوارض طولانی‌مدتی از خود به‌جای نمی‌گذارد.

کاربردهای الکتروتراپی

پروسه الکتروتراپی شامل استفاده از جریان الکتریکی با شدت‌های مختلف بر روی قسمتی از بدن برای تحریک آزادشدن هورمون‌ها، مواد شیمیایی و بازسازی ATP می‌شود. مکانیزم سازنده این دستگاه بدون دخالت در متابولیسم و ساختار شیمیایی بدن روند درمان و بهبودی را سرعت بخشیده و باعث ریلکسیشن و کاهش درد می‌شود.

1.برطرف‌کردن درد

کاهش و برطرف نمودن درد یکی از محبوب‌ترین کاربردهای الکترو تراپی است. برخی از رایج‌ترین دردهایی که برای درمان آنها می‌توان از الکتروتراپی استفاده نمود به شرح زیر هستند:

1. فیبرومیالژیا
2. درد عضلانی
3. آرتروز
4. اسپاسم عضلانی
5. جلوگیری و تأخیر در ابتلا به آتروفی عضلانی
6. درمان زخم‌ها
7. بالابردن میزان حرکت‌پذیری عضلات
8. تحریک عضلات بعد از جراحی برای جلوگیری از ترومبوز وریدی
9. درد عصبی دیابت
10. سردردهای میگرنی

2.کاهش درد زایمان

از انواع مختلفی از دستگاه‌های TENS می‌توان برای کاهش درد زایمان استفاده نمود. به طور معمول در طول زایمان برای کاهش درد از مسکن‌های تب بر استفاده می‌شود.

این مسکن‌ها تأثیر جدی بر سلامت مادر و جنین می‌گذارند. دستگاه TENS یکی از بهترین جایگزین‌ها برای این مسکن‌ها محسوب می‌شود. این دستگاه بی‌خطر است و هیچ عوارضی برای مادر و جنین ندارد؛ اما فقط بعد از تجویز پزشک می‌توان از آن استفاده نمود.

3.درمان اضطراب و بی‌خوابی

تحریک الکتریکی مغز باعث آرام شدن ذهن و جسم می‌شود. این پروسه باعث آزادشدن اپی‌نفرین، نوراپی‌نفرین، سرتونین و مانیتول می‌گردد. این انتقال‌دهنده‌های عصبی بدون تغییر متابولیسم داخلی بدن، ذهن و بدن را آرام می‌نمایند. با اعمال یک جریان الکتریکی بسیار ضعیف به منطقه ساب کورتیکال مغز فرد آرام خواهد شد. از این تکنولوژی برای درمان اضطراب و بی‌خوابی استفاده می‌شود.

4.مقاصد زیبایی، لیفت و زاویه دادن به‌صورت

الکتروتراپی تولید ATP را تشدید کرده و باعث بهبود روند متابولیسم می‌شود. این روش با تحریک تولید کلاژن‌سازی و به‌خاطر خاصیت جوان‌سازی که دارد در درمان‌های زیبایی مانند لیفت و زاویه دادن به‌صورت مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال میکروکارنت تراپی تأثیر شگفت‌انگیزی در درمان پوست شل و آویزان شده و ازبین‌بردن چروک‌های پوستی دارد.

5.مزایای ورزشی  و عضله‌سازی

بهبود گردش خون به کمک الکتروتراپی باعث بالارفتن حجم عضلات می‌شود. با جریان یافتن امواج الکتریکی تولید ATP افزایش پیدا کرده و در نتیجه عضلات تقویت می‌گردند. همچنین ثابت شده است که این روش به توان‌بخشی و بازسازی عضلات بعد از آسیب‌دیدگی‌های شدید نیز کمک می‌کند.

الکتروتراپی یک محدوده ناشناخته است و هنوز بسیاری از پتانسیل‌های این تکنولوژی کشف نشده‌اند.

انواع روش‌های الکتروتراپی

اگرچه روش‌های زیادی برای الکتروتراپی وجود دارند؛ اما بیشتر آن‌ها همان تنظیمات ساده اولیه را دارا می‌باشند. در برخی موارد الکترودها به کمک پدهای چسب‌دار به پوست می‌چسبند. این پدها به کمک سیم به دستگاه اصلی الکتروتراپی که به کمک باطری کار می‌کند متصل می‌شوند و امواج الکتریکی را به بدن منتقل می‌نمایند.

در موارد دیگر فیزیوتراپ از یک دستگاه مبدل و ژل برای انتقال امواج اولتراسوند به بدن استفاده می‌کند. زمانی که برای الکتروتراپی مراجعه می‌کنید متخصص فیزیوتراپی از یکی از روش‌هایی که در ادامه ذکر شده است استفاده می‌کند:

1. تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)
2. اولتراسوند درمانی
3. اینترفرنشیال
4. طب سوزنی الکتریکی
5. شاک‌ویوتراپی
6. تحریک الکتریکی عضلات
7. تحریک الکتریکی عصب‌ها از زیرپوست (PENS)
8. میدان الکترومغناطیسی پالسی (PEMF)
9. تحریک گالوانیکی

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)

TENS یکی از رایج‌ترین انواع الکتروتراپی است که به کمک یک دستگاه کوچک پالس‌های الکتریکی را به سطح پوست می‌فرستد. این دستگاه با تحریک اعصاب حسی باعث کاهش درد می‌شود و به طور معمول برای دردهای عصبی و دردهای مزمن مورداستفاده قرار می‌گیرد.

اولتراسوند درمانی

اولتراسوند با ارسال انرژی گرمایی به عمق بافت‌های مختلف مانند ماهیچه‌ها، تاندون‌ها و رباط چرخش خون را تقویت کرده و باعث تحریک روند بهبودی می‌گردد. در این روش به‌جای پدهای الکترودی از یک ترانسدیوسر یا مبدل استفاده می‌شود. اولتراسوند بیشتر برای درمان پارگی مینیسک زانو، تاندونیت و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اینترفرنشیال

این روش که با نام IFT نیز شناخته می‌شود، با استفاده از امواج الکترونیکی با فرکانس کوتاه به تحریک عضلات، بهبود گردش خون و کاهش درد کمک می‌کند. این روش در برخی موارد برای بیمارانی که با روش TENS احساس راحتی نمی‌کنند استفاده می‌شود.

طب سوزنی الکتریکی

به طور معمول طب سوزنی شامل قراردادن سوزن‌های ظریفی در نقاط مخصوصی از بدن  می‌شود که هرکدام ارگان‌های خاصی را مورد هدف قرار می‌دهند. طب سوزنی الکتریکی نیز از همین قوانین پیروی می‌کند با این تفاوت که در این روش از دو سوزن که در بین آن‌ها جریان الکتریکی برقرار است استفاده می‌شود. از این روش برای درمان دردهای شدید و عوارض جانبی شیمی‌درمانی استفاده می‌کنند.

شاک‌ویوتراپی

در این روش با استفاده از امواج صوتی با شدت بالا برای درمان بیماری‌ها می‌پردازند. همانند اولتراسوند در این روش نیز از یک دسته مبدل و ژل استفاده می‌شود. این روش به تولید کلاژن کمک کرده، نقاط ماشه‌ای دردناک را آزاد کرده و التهابات بدن را کاهش می‌دهد. علاوه بر این تأثیر فوق‌العاده‌ای در درمان بیماری‌های اسکلتی عضلانی مانند فاشیای کف پا، تنیس البو و تاندینوپاتی آشیل دارد.

تحریک الکتریکی عضلات (ESM)

درحالی‌که برخی از روش‌های الکتروتراپی، عصب‌ها را مورد هدف قرار می‌دهد در این روش ماهیچه‌ها مورد هدف قرار می‌گیرند. این نوع خاص الکتروتراپی نورون‌های حرکتی را تحریک کرده و باعث انقباض ماهیچه‌ها می‌شود. از تحریک الکتریکی عضلات برای جلوگیری از ابتلا به آتروفی عضلانی استفاده می‌کنند.

تحریک الکتریکی عضلات از زیرپوست و به‌صورت عمیق

در این روش امواج الکتریکی از طریق سوزن‌های بسیار کوچکی به زیرپوست منتقل می‌شوند.

همانند روش TENS، در این روش نیز سیم‌ها به یک دستگاه محرک که به کمک باطری کار می‌کند متصل شده‌اند. تفاوت اصلی این دو روش این است که در این روش امواج الکتریکی به زیرپوست ارسال می‌شوند و به عضلات و عصب‌ها نزدیک‌ترند و از حساسیت عصب‌ها به درد می‌کاهند. PENS در ابتدا در مراکز درمانی و فیزیوتراپی مورد استفاده قرار می گرفت، اما امروزه می‌توان از آن در خانه نیز استفاده کرد.

استفاده از پالس‌های میدان الکترومغناطیسی برای جوش خوردن استخوان‌ها (PEMF)

بهبود عملکرد سلول‌ها و کاهش درد از هدف‌های اصلی پالس‌های میدان الکترومغناطیس یا PEMF می‌باشد.

از PEMF برای رشد بهتر استخوان‌ها و تقویت جوش خوردگی استخوان‌ها بعد از جراحی فیوژن ستون فقرات در افرادی که ریسک رشد کم استخوان در آن‌ها وجود دارد استفاده می‌شود. با استفاده از این روش و تقویت فیوژن‌ها احتمال نیاز به جراحی‌های دیگر در این بیماران کاهش پیدا می‌کند. PEMF معمولاً در خانه استفاده می‌شود و برای برخی شرایط خاص دستگاه‌هایی به‌صورت پوشیدنی موجود می‌باشد.

تحریک گالوانیکی

تحریک گالوانیکی برای درمان آسیب‌دیدگی‌های شدید که معمولاً با ترومای بافت و تورم و خونریزی همراه است استفاده می‌شود. علاوه بر این برای درمان تعادل درون گوش مورداستفاده قرار می‌گیرد.

بر خلاف روش TENS که از جریان متناوب استفاده می‌کنند در این روش از جریان مستقیم استفاده می‌شود.

الکترودها در این روش به قسمت‌های مختلف بدن مانند کمر و گوش متصل می‌گردند.

امواج مستقیم یک میدان الکتریکی در قسمت تحت درمان ایجاد می‌کنند که به‌صورت تئوری جریان خون را تغییر می‌دهد. پدهای مثبت شبیه یخ عمل می‌کنند و با کاهش چرخش خون در ناحیه زیر پد باعث کاهش تورم می‌شوند. پدهای منفی شبیه به گرما عمل کرده و با افزایش گردش خون روند درمان را سرعت می‌بخشند.

چه کسانی نباید از الکترو تراپی استفاده کنند؟

• الکترو تراپی نباید برای زنان باردار و یا زنانی که قصد بارداری دارند استفاده شود. (فقط در زمان زایمان می‌توان استفاده نمود).
• همچنین افرادی که به سرطان مبتلا هستند و کسانی که از ضربان‌ساز قلب استفاده می‌کنند نباید از الکتروتراپی استفاده کنند.
• الکترو تراپی برای افراد مبتلا به خونریزی، فلبیت، شکستگی، سل ریوی، لوپوس و دیابت مناسب نیست.
• افرادی که علت درد آن‌ها تشخیص داده نشده است نباید از الکتروتراپی استفاده کنند.

عوارض جانبی الکتروتراپی

رایج‌ترین عوارض ناشی از الکتروتراپی دانه و حساسیت‌های پوستی ناشی از چسب‌های نگه دارنده الکترودها می‌باشد. استفاده بیش از اندازه از الکتروتراپی ممکن است باعث احساس سوختگی در پوست شود. برای جلوگیری از بروز هرگونه مشکل، دستورالعمل‌های استفاده از این روش باید به طور کامل رعایت شوند.

امواج الکتریکی به‌ هیچ‌ عنوان نباید بر روی پوست‌های آسیب‌دیده یا قسمت‌هایی که دچار عفونت شده‌اند استفاده شود. امکان بروز خونریزی، عفونت و کبودی در برخی روش‌هایی از الکتروتراپی که پوست را خراش می‌دهند وجود دارد.

قراردادن پدها در بالای قلب یا دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب (Pacemaker)، ممکن است باعث بروز آریتمی قلبی شود؛ همچنین قراردادن پدها در نواحی شکمی زنان باردار ممکن است به جنین آسیب برساند. در حقیقت زنان باردار و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی نباید از الکتروتراپی استفاده کنند.

هزینهٔ الکتروتراپی چقدر است؟

هر روش الکتروتراپی برای شرایط و بیماری خاصی استفاده می‌شود به همین دلیل هزینهٔ آن به متدی که پزشک تجویز می‌کند و زمان و تعداد جلسات بستگی دارد.

سؤالات متداول

الکتروتراپی چه احساسی دارد؟

با افزایش شدت جریان الکتریکی بیمار بر روی پوست خود احساس مورمور شدن می‌کند. همچنین در مواردی که الکتروتراپی به‌صورت عمیق و زیرپوستی انجام می‌شود فرد احساسی مانند ماساژ عمیق خواهد داشت.

آیا الکتروتراپی باعث تقویت عضلات می‌شود؟

به دلیل این که این روش باعث انقباض کامل عضلات نمی‌شود نمی‌توان از آن برای بازسازی عضلات استفاده نمود. اما این روش برای کاهش درد، برطرف‌کردن گره‌های عضلانی و یک درمان تکمیلی در تمرینات ورزشی مناسب می‌باشد.

هر فرد به چند جلسه الکتروتراپی احتیاج دارد؟

مزایای درمان بعد از 1 تا 6 جلسه مشخص می‌شود. اگرچه برای درمان برخی از بیماری‌های طولانی به جلسات درمانی بیشتری احتیاج دارند.

فواصل بین جلسات الکتروتراپی باید چقدر باشد؟

می‌توانید الکتروتراپی را با یک جلسه 15 دقیقه‌ای شروع کنید و در صورت نیاز آن را برای 15 دقیقه دیگر تمدید نمایید. می‌توانید حداکثر 3 بار در روز این کار را تکرار کنید. قبل و بعد از هر جلسه تراپی میزان درد خود را اندازه بگیرید و به آن از 1 تا 10 نمره بدهید تا بتوان میزان دقیق کاهش درد را متوجه شد.

آیا الکتروتراپی باعث درمان درد می‌شود؟

نه این نوع تراپی علت اصلی بروز درد را درمان نمی‌کند و فقط به‌صورت موقت درد را برطرف نموده و یا کاهش می‌دهد.

آیا الکتروتراپی بی‌خطر است؟

بله این روش توسط کادر درمان؛ مانند پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها و پزشکان کایروپراکتیک تجویز شده و به‌عنوان روشی مؤثر در کاهش درد مورداستفاده قرار می‌گیرد.

بهترین روش الکتروتراپی کدام است؟

فیزیوتراپیست به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید بسته به نیازی که دارید و باتوجه‌به بیماری یا مشکلات اسکلتی عضلانی، کدام روش الکتروتراپی برای شما مناسب‌تر است.