سر درد خوشه‌ای چه علائمی دارد و بهترین درمان برای تسکین درد چیست؟

سردردهای خوشه‌ای یکی از رایج‌ترین انواع سردردها هستند. درمان این نوع سردردها ممکن است مشکل باشد. از هر پنج نفر که از این نوع سردرد رنج می‌برند، یک نفر دارای نقاط نورانی پیش‌آگهی است یعنی زمانی که قبل از شروع سردرد دچار توهمات بصری می‌شوید. سردردهای خوشه‌ای حدود 3 میلیون نفر در جهان را درگیر می‌کند و باعث درد شدید، حالت تهوع، استفراغ و حساسیت به سر و صدا می‌شود. سردردهای خوشه‌ای وضعیت خطرناکی محسوب نمی‌شوند، اما بسیار دردناک هستند.

این سردردها معمولاً به دلیل التهاب عصب سه قلو رخ می‌دهند. در این مقاله آنچه شما باید در مورد این بیماری بدانید از جمله علل، علائم و گزینه‌های درمان شرح داده شده‌اند. سردردهای خوشه‌ای اختلالی بسیار دردناک هستند که بر اعصاب سر تأثیر می‌گذارند. این سردردها با درد شدید و مداوم در اطراف یک چشم و معمولاً ناحیه اوربیتال و همچنین حساسیت به نور و صدا مشخص می‌شوند. سردردهای خوشه‌ای معمولاً از 10 دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشند، اما گاهی اوقات می‌توانند روزها یا هفته‌ها ادامه داشته باشند.

انواع سردردهای خوشه‌ای

سردردهای خوشه‌ای را می‌توان بر اساس الگو به دو نوع مجزا طبقه بندی کرد:

• سردردهای خوشه‌ای دوره‌ای – این نوع از سردردها با حملات ناگهانی مشخص می‌شوند که برای مدت کوتاهی از 15 دقیقه تا 3 ساعت طول می‌کشند. اگرچه این حملات مدت کوتاهی دارند، اما دفعات آن‌ها ممکن است بین 1 تا 8 حمله در روز باشد که هفته‌ها تا ماه‌ها طول می‌کشند. با در نظر گرفتن زمانی که سردرد معمولاً شروع می‌شود، می‌توان وقوع آن‌ها را پیش‌بینی کرد. هر حمله ممکن است با یک دوره بدون علامت از حمله دیگر جدا شود.
• سردردهای خوشه‌ای مزمن – این سردردها مزمن هستند و با مدت طولانی سردرد شدید مشخص می‌شوند. در بیشتر موارد فرد از ضربه‌های مداوم سردردهای خوشه‌ای مداوم رنج می‌برد. در برخی موارد، دوره‌های بدون علامت نیز وجود دارند که بسیار کوتاه هستند و کمتر از 1 ماه در یک دوره یکساله طول می‌کشند.

علل سردردهای خوشه‌ای

پزشکان دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی باعث بروز سردردهای خوشه‌ای می‌شود. از علل احتمالی قابل ذکر انتشار ناگهانی هیستامین (ماده شیمیایی در بدن که در حین واکنش آلرژیک آزاد می‌شود) یا سروتونین (ماده شیمیایی ساخته شده توسط سلول‌های عصبی) هستند. این اتفاق در ناحیه‌ای از صورت به نام عصب سه قلو رخ می‌دهد. مطالعات دیگر نشان می‌دهند که تحریک مزمن غدد بینی نیز ممکن است باعث ایجاد این نوع سردرد شود.

مردان بیشتر از زنان تحت تأثیر سردردهای خوشه‌ای قرار می‌گیرند. سردرد خوشه‌ای می‌تواند از هر سنی شروع شود اما معمولاً در سنین 20 سالگی تا میانسالی رخ می‌دهد. در اکثر اوقات سابقه ابتلای خانوادگی به این نوع سردرد وجود دارد. بدون درک واقعی علت سردرد خوشه‌ای، تشخیص و درمان آن برای متخصصین پزشکی دشوار است. هرچند این نوع از سردردها نادر هستند اما این ویژگی از میزان تأثیر منفی آن‌ها بر زندگی درصد کمی از افراد جهان کم نمی‌کند.

محرک‌های سردرد خوشه‌ای

عوامل زیادی می‌توانند باعث ایجاد سردردهای خوشه‌ای شوند. شناخت این عوامل به ما در درک علت کمک می‌کند. علائم نیز می‌توانند شبیه سکته مغزی باشند، بنابراین تشخیص مناسب بسیار مهم است.

سردردهای خوشه‌ای ممکن است به دلایل زیر ایجاد شوند:

• مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکل مانند آبجو.
• استعمال سیگار و سایر دخانیات.
• ارتفاعات زیاد (به عنوان مثال کوهنوردی و مسافرت هوایی).
• نور شدید (به عنوان مثال نور خورشید و اشعه ماوراء بنفش داخل خانه).
• فشار زیاد و ناگهانی (فعالیت بدنی).
• گرما (هوای گرم یا حمام‌های گرم طولانی مدت).
• غذاهای سرشار از نیتریت (به عنوان مثال بیکن و گوشت‌های کنسرو شده).
• داروهای خاص.
• مصرف کوکائین یا سایر مواد مخدر.
• برخی بوهای قوی.

علائم سردرد خوشه‌ای

علائم معمول همراه با سردرد خوشه‌ای شدید عبارتند از:

• درد یک طرفه در داخل و اطراف چشم.
• آبریزش یا قرمزی بیش از حد چشم در طرف آسیب‌دیده.
• افتادگی چشم یا پلک چشم.
• گرفتگی یا آبریزش بینی در طرف آسیب‌دیده.
• تعریق پیشانی یا صورت در طرف آسیب‌دیده.
• پوست رنگ پریده یا برافروختگی صورت.
• تورم در اطراف چشم در طرف آسیب‌دیده.
• افتادگی پلک در طرف آسیب‌دیده.

درمان استاندارد سردرد خوشه‌ای

سردردهای خوشه‌ای را نمی‌توان با مسکن‌های بدون نسخه برطرف کرد. با اجتناب از محرک‌هایی مانند استرس، ارتفاع زیاد و خواب ناکافی می‌توانید شانس ابتلا به سردرد خوشه‌ای را به میزان قابل توجهی کاهش دهید.

پزشک شما به احتمال زیاد داروهای یا درمان‌های زیر را برای تسکین سردرد خوشه‌ای توصیه خواهد کرد:

تزریق سوماتریپتان

سوماتریپتان با انقباض رگ‌های خونی مغز مانع عبور سیگنال‌های درد می‌شود. از سوماتریپتان برای درمان میگرن نیز استفاده می‌شود. این دارو در پوست بالای بازو یا ران تزریق می‌شود و هرگز نباید در عضله یا ورید تزریق گردد. همیشه این تزریقات را زیر نظر پزشک انجام دهید.

سایر داروها 

بخش دوم درمان سردرد خوشه‌ای جلوگیری از حملات مکرر با استفاده از داروهای روزانه است. داروهای متعددی برای جلوگیری از حملات سردرد خوشه‌ای استفاده می‌شوند. این داروها عبارتند از:

• وراپامیل. دارویی که موجب انبساط رگ‌های خونی می‌شود.
• پردنیزون. استروئیدی که التهاب و تورم را کاهش می‌دهد.
• کربنات لیتیوم. دارویی که تعادل برخی از مواد شیمیایی مغز را بازیابی می‌کند.

اکسیژن درمانی

استنشاق اکسیژن خالص می‌تواند به کاهش سردرد خوشه‌ای کمک کند. از ماسک صورت برای انتقال حداقل 7 تا 10 لیتر اکسیژن در دقیقه به مدت 15 دقیقه استفاده می‌شود. اگر می‌خواهید اکسیژن درمانی را در خانه انجام دهید شما و پزشک باید فرم سفارش اکسیژن خانگی (HOOF) را امضا کنید.

توجه: اکسیژن در غلظت‌های بالا برای ریه‌ها سمی است و می‌تواند به بافت ریه آسیب برساند. از اکسیژن باید برای دوره‌های کوتاه مدت (کمتر از 15 دقیقه) فقط یک یا دو بار در روز استفاده شود. در واقع، دکتر برنهایمر معتقد است: «بهترین درمان برای تسکین سریع سردردهای خوشه‌ای اکسیژن است که معمولاً توسط یک لوله بینی استعمال می‌شود».

اسپری بینی 

اسپری‌های بینی مانند لیدوکائین می‌توانند درد حاد ناشی از سردرد خوشه‌ای را تسکین دهند.

روش بیوفیدبک 

بیوفیدبک به عنوان درمانی برای کاهش دفعات و شدت سردردها استفاده شده است. این درمان در 45 تا 60 درصد موارد نتایج مثبتی داشته است. اثربخشی بیوفیدبک با شواهد حاصل از تحقیقات در 25 سال گذشته تأیید شده است. بیوفیدبک درمانی جایگزین برای کنترل عملکردهای غیر ارادی بدن مانند فشار خون، ضربان قلب، تنش عضلانی و فعالیت امواج مغزی است.

• بیوفیدبک در صورت ترکیب با داروهای مرسوم می‌تواند به کنترل سردرد کمک کند.
• بیوفیدبک شامل تکنیک‌های آرام‌بخشی مانند مدیتیشن، یوگا، تمرینات آرامش‌بخش و تمرینات تمرکز و تصویرسازی ذهنی است.
• برای اکثر بیماران مبتلا به سردرد ترکیبی از بازخورد الکترومیوگرافی (EMG) و بازخورد دما ترجیح داده می‌شود.

درمان کایروپراکتیک 

سردردهای خوشه‌ای را می‌توان با مراقبت‌های کایروپراکتیک از طریق تأثیر بر مناطقی که سردرد از آن منشاء می‌گیرد، برطرف کرد.

درمان کایروپراکتیک درمانی است که در آن پزشک با استفاده از دستان خود به کاهش تنش در اطراف استخوان‌ها، مفاصل و عضلات ناحیه گردن کمک می‌کند.

طب فشاری 

طب فشاری روش پرکاربردی در طب چینی است. فشار روی نقاط خاصی در انگشتان و دست‌ها اعمال می‌شود که به آن‌ها نقاط طب سوزنی گفته می‌شود. تحریک این نقاط با فشار می‌تواند به کاهش درد و بیماری‌های دیگر کمک کند.

اگر مشکوک به سردردهای خوشه‌ای هستید، قطعاً باید در اسرع وقت از پزشک یا متخصص کمک بگیرید. اگرچه ممکن است پزشک نتواند راه حلی فوری ارائه دهد، اما با تشخیص صحیح و مدیریت درد به کاهش شدت سردرد کمک خواهد کرد. اگر به تازگی دچار سردردهای خوشه‌ای شده‌اید، به پزشک مراجعه کنید تا سایر اختلالات را رد کرده و موثرترین درمان را بیابید.

نکاتی برای مدیریت سردرد خوشه‌ای

علاوه بر داروهای تجویز شده‌ی استاندارد، می‌توانید تغییرات خاصی را در سبک زندگی، رژیم غذایی و برنامه روزانه خود برای غلبه بر سردرد خوشه‌ای ایجاد کنید.

کمپرس سرد/گرم 

یک راه حل آسان برای کاهش سردرد خوشه‌ای استفاده از کمپرس سرد است. دمای پایین یخ موجب بی‌حسی می‌گردد.

• یک کیسه سبزیجات یخ زده بردارید یا چند تکه یخ را در دستمالی بپیچید. بسته را روی پشت گردن خود بگذارید. همچنین می‌توانید یک دستمال را در آب سرد فرو کرده و به مدت 5 دقیقه روی سر خود قرار دهید. در صورت نیاز این کار را چندین بار تکرار کنید.

گرما به کاهش تنش عضلات کمک می‌کند و درد ناشی از سردرد خوشه‌ای را کاهش می‌دهد.

• دوش آب گرم بگیرید و بگذارید آب روی گردن شما روان شود. این کار به شل شدن عضلات گردن کمک می‌کند.
• یک پارچه نخی را در پشت گردن خود بگذارید و کیسه آب گرمی را روی آن قرار دهید. آن را برای مدت 10 تا 15 دقیقه نگه دارید.

ماساژ 

ماساژ ملایم سر می‌تواند با ارتقاء فعالیت سروتونین و تحریک گیرنده‌های سروتونین موجب کاهش دفعات و علائم سردرد شود و به تسکین سردرد خوشه‌ای کمک کند.

همچنین ماساژ می‌تواند با مسدود کردن سیگنال‌های درد که به مغز ارسال می‌شود به تسکین سردرد کمک کند.

با استفاده از دو انگشت اول، سر خود را به آرامی و با حرکت دایره‌ای ماساژ دهید. فشار دادن نقاط مناسب که در قسمت پایه جمجمه، گوشه چشم‌ها و بین ابروها قرار دارند به تسکین درد کمک می‌کند.

نوشیدن آب کافی 

نوشیدن مقدار کم یا ناکافی آب با سردردهای خوشه‌ای مرتبط است. اگر عادت به نوشیدن مقدار کافی آب در روز ندارید ممکن است دچار کم آبی شوید. کم آبی بدن می‌تواند منجر به بروز سردرد شود.

اجتناب از مواد غذایی تحریک‌کننده 

نوشیدن و خوردن برخی نوشیدنی‌ها و غذاهای خاص در تعدادی از افراد موجب بروز سردرد خوشه‌ای می‌شود. در صورت شناسایی این عوامل محرک می‌توانید به راحتی از مصرف آن‌ها جهت جلوگیری از سردرد پرهیز کنید. مواد غذایی و نوشیدنی‌های محرک عبارتند از:

• نوشیدنی‌های الکلی
• شیرین‌کننده‌های مصنوعی
• گلوتامات مونو سدیم
• مواد غنی از نیتریت در شراب، گوشت پخته شده، پنیرهای قدیمی و برخی داروها
• نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند چای، قهوه و کولا

مواد غذایی رایج دیگر که می‌توانند در افراد مستعد سردرد خوشه‌ای ایجاد کنند شامل محصولات لبنی، انواع شکلات، گوشت، گندم، صدف، آجیل، بادام زمینی، موز، پیاز، تخم مرغ و مرکبات هستند.

یوگا

یوگا درمانی جایگزین است که در سنین مختلف برای کنترل دردهای مزمن استفاده می‌شود. این ورزش ترکیبی از حالت‌های مختلف و تمرینات تنفسی عمیق است که سلامت کلی فرد را ارتقاء می‌بخشد.

ترک سیگار 

کشیدن سیگار می‌تواند باعث ایجاد سردرد خوشه‌ای شود. علاوه بر این، قرار گرفتن در معرض دود سیگار مضر است و موجب بروز عوارض جانبی مانند تنگ شدن عروق خونی و تحریک سردرد می‌گردد.

افرادی که از سردرد خوشه‌ای رنج می‌برند باید از مواجهه با دود سیگار پرهیز یا سیگار را به طور کامل ترک کنند. ترک سیگار از بروز سردرد جلوگیری خواهد کرد.