پوکی استخوان یک بیماری دردناک است که باعث ضعف و شکنندگی استخوان‌ها می‌شود. این بیماری می‌تواند به اندازه‌ای استخوان‌ها را تحت تأثیر قرار دهد که در صورت زمین خوردن یا وارد شدن استرس‌های خفیف مانند سرفه، شکستگی ایجاد شود. در اثر پوکی استخوان توده استخوانی کاهش می‌یابد و استخوان تحلیل می‌رود.
پوکی استخوان افرادی از هر نژاد و جنسیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اگرچه زنان سفیدپوست و آسیایی قبل از یائسگی در معرض خطر بیشتری هستند. این بیماری عمدتاً در استخوان‌های مچ دست، شانه، ستون فقرات و لگن و ران رخ می‌دهد و تا زمانی که شکستگی رخ ندهد تشخیص آن دشوار است. طی روند پوکی استخوان بافت استخوانی تجزیه شده جایگزین نمی‌شود و این خود باعث شکنندگی و ضعف استخوان‌ها می‌شود.
علل پوکی استخوان هنوز به طور کامل شناخته نشده‌اند. توصیه می‌شود رژیم غذایی سالمی داشته باشید و برای جلوگیری از ضعیف شدن و تحلیل استخوان ورزش‌های مقاومتی را انجام دهید.
مشکلات مربوط به کاهش تراکم استخوان علائم مختلفی دارند. بیایید علائم و درمان‌های مختلف پوکی استخوان را بررسی کنیم.
اگرچه علت اصلی پوکی استخوان ناشناخته است، اما می‌توانید به محض بروز علائم با مراجعه به پزشک از آن‌ها جلوگیری کنید. شما باید اقداماتی را برای حفظ سلامت استخوان خود انجام دهید زیرا هر فردی می‌تواند در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار گیرد.
بهترین راه برای کاهش خطر پوکی استخوان حفظ رژیم غذایی سالم و ورزش منظم است. اطمینان حاصل کنید که بدن شما ویتامین D و کلسیم کافی را دریافت می‌کند تا استخوان‌های شما سالم و قوی بمانند. در مورد سلامت خود با پزشک خود با پزشکی باتجربه و ماهر مشورت کنید و علائم خود را به طور مرتب با او در میان بگذارید.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی درمان پوکی استخوان و یا برای رزرو نوبت در کلینیک فیزیکی و توانبخشی پیشگام، دکتر محمد حسین سپهریان با شماره تلفن 02166576991 و یا 02166914650 تماس حاصل فرمایید.
علل پوکی استخوان
همانطور که قبلاً ذکر شد، استخوان‌ها به طور مداوم احیاء می‌شوند. به این معنی که بافت‌های قدیمی استخوان با بافت‌های جدید جایگزین می‌شوند.
در سنین جوانی استخوان‌های ما نسبت به تجزیه توده استخوانی سریع‌تر جایگزین می‌شوند. به همین دلیل است که توده استخوانی ما افزایش می‌یابد. پس از اوایل دهه 20، روند جایگزینی بافت‌های از دست رفته‌ی استخوان کند می‌شود، اما اکثر افراد تنها در 30 سالگی به حداکثر توده استخوانی خود می‌رسند.
هرچه حداکثر توده استخوانی شما بیشتر باشد، بافت استخوانی بیشتری ذخیره دارید. کارشناسان معتقدند هرچه حداکثر توده استخوانی کمتر باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان نیز بیشتر است.
به همین دلیل ساخت مناسب استخوان از طریق گنجاندن مقادیر مناسب کلسیم در رژیم غذایی برای کودکان مهم است.
عوامل خطر پوکی استخوان
عواملی که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- دریافت مقادیر ناکافی کلسیم از مواد غذایی
- سطوح پایین ویتامین D؛ ویتامین D بر جذب کلسیم تأثیر می‌گذارد
- کشیدن سیگار
- مصرف زیاد الکل و کافئین
- سبک زندگی کم تحرک
- استفاده طولانی مدت از برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها
- یائسگی، به دلیل از دست دادن استروژن که برای سلامت استخوان بسیار مهم است
- داشتن سابقه ابتلا به پوکی استخوان در خانواده
همچنین برخی از شرایط بهداشتی می‌توانند خطر ضعف و شکنندگی استخوان‌ها در فرد را افزایش دهند. نمونه‌هایی از این شرایط عبارتند از:
- بیماری‌های مربوط به غدد تیروئید. هورمون تیروئید بر سطح کلسیم بدن تأثیر می‌گذارد
- آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی)
- بیماری‌های کلیه و کبد به مدت طولانی
- شرایطی که بر توانایی بدن در جذب مواد مغذی تأثیر می‌گذارند مانند بیماری‌های کرون و سلیاک
علائم
علائم زیر می‌توانند علائم هشداردهنده‌ای باشند که در صورت مشاهده آن‌ها باید در مورد سلامت استخوان خود با پزشک خود مشورت کنید. اغلب تا زمانی که شکستگی ایجاد نشود فرد متوجه ابتلای خود به پوکی استخوان نمی‌شود:
فقدان علائم
در برخی موارد پوکی استخوان علائم واضحی ندارد و این امر تشخیص و درمان را دشوار می‌کند. اولین نشانه بروز مشکل ممکن است شکستگی باشد. شکستگی معمولاً ناشی از یک رویداد آسیب‌زای نسبتاً جزئی باشد. هر فردی که می‌داند در معرض ابتلا به پوکی استخوان است باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از وارد شدن آسیب انجام دهد.
شکستگی‌های جزئی
شکستگی‌های غیر منتظره به دنبال صدمات نسبتاً کم می‌توانند از نشانه‌های اولیه پوکی استخوان باشند. اگرچه اسکن‌های دگزا که برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شوند قادر به ارزیابی دقیق تراکم استخوان هستند اما دشواری در تشخیص پوکی استخوان عامل عدم تمایل پزشکان به انجام چنین ارزیابی دقیقی است. به این ترتیب، بسیاری از افراد تا زمانی که دچار شکستگی نشده‌اند متوجه خطر پوکی استخوان در خود نخواهند شد.
شکستگی‌های عمده
با کاهش تراکم استخوان مقاومت استخوان‌های نازک و آستانه نیروی مورد نیاز برای ایجاد شکستگی کاهش می‌یابد. از آنجا که پوکی استخوان در افراد مسن شایع‌تر است، این جمعیت احتمالاً بیشتر در معرض خطر صدمات جدی ناشی از زمین خوردن و لغزش می‌باشد. در بیشتر موارد و در صورت بستری شدن یک فرد مسن در بیمارستان با شکستگی استخوان، پزشکان تراکم استخوان و احتمال بروز پوکی استخوان را بررسی می‌کنند.
استخوان درد
به طور معمول، فرد مبتلا به کاهش تراکم استخوان تا زمانی که وضعیت او به پوکی استخوان تبدیل نشود، احساس درد نمی‌کند. درد در ناحیه کمر، پاها یا بازوها می‌تواند نشان‌دهنده بدتر شدن روند از دست دادن توده استخوانی باشد. این درد ممکن است ناگهانی یا تدریجی، شدید یا خفیف، درد خنجری یا مداوم باشد. چنین احساساتی ممکن است ناشی از شکستگی یا بدشکلی نیز باشد. علت درد هر چه باشد، در صورت عدم تسکین و تداوم آن باید به پزشک مراجعه نمائید.
ناخن‌های شکننده
تغییرات ناخن‌های انگشت یکی از اولین علائم بسیاری از مشکلات سلامتی از جمله پوکی استخوان را نشان می‌دهند. افراد مبتلا به پوکی استخوان ممکن است متوجه شکنندگی بیش از حد، احساس خشکی، نازکی، ترک‌خوردگی و پوسته شدن راحت‌تر ناخن‌ها نسبت به قبل شوند. مشکلاتی از این قبیل می‌توانند علامت هشداردهنده کمبود مواد مغذی باشند. برای سلامت ناخن و استخوان‌ها مواد مغذی مشابهی مورد نیاز هستند.
بیماری‌های دهان و دندان
بیماری پریودنتال یا التهاب لثه ممکن است به دلیل عفونت مزمن ایجاد شوند. درد دندان یا لثه و خونریزی یا درد هنگام مسواک زدن می‌توانند نشان‌دهنده انواع بیماری‌ها از جمله خرابی استخوان در فک و دهان باشند. پزشکان ممکن است سلامت استخوان را در افراد مسنی که با افزایش مشکلات دندانی روبرو هستند بررسی کنند.
کمردرد
کمردرد یکی دیگر از علائم شایع درد استخوانی است، به ویژه هنگامی که این وضعیت در حال تبدیل شدن به پوکی استخوان است. شاید ابتلا به کمردرد مانع ورزش کردن در افراد شود. در این صورت چنین روندی تأثیر منفی بیشتری بر سلامت استخوان‌ها خواهد داشت. ضعیف شدن استخوان‌ها روی مهره‌ها نیز تأثیر می‌گذارد و به طور بالقوه منجر به بروز بیماری‌هایی مانند تنگی نخاع می‌شود. تنگی نخاع در نهایت موجب ایجاد درد و بی‌حسی در کمر و اندام‌های انتهایی می‌گردد.
قوز کردن
با کاهش تراکم استخوان، برخی افراد دچار تغییر شکل ستون فقرات می‌شوند. این تغییر شکل منجر به ایجاد حالت قوز می‌شود و شانه‌ها، گردن و سر با خم شدن ستون فقرات قفسه سینه در قسمت فوقانی پشت به جلو رانده می‌شوند. با گذشت زمان حالت قوز در پشت می‌تواند منجر به ایجاد مشکلاتی در تنفس یا هضم غذا شود زیرا به اندام‌هایی مانند ریه، مری و معده فشار وارد می‌گردد. در صورت مشاهده‌ی حالت قوز پشت به همراه کمردرد باید به پزشک مراجعه کنید.
کاهش فعالیت‌ها
افزایش سن، شکستگی‌ها و درد مکرر منجر به محدود شدن توانایی انجام تمرینات ورزشی و افزایش میزان خطر از دست دادن تراکم استخوان شوند. این مسئله نیاز به انتخاب سبک زندگی سالم و یافتن اشکال جایگزین فعالیت بدنی متناسب با توانایی‌های فرد را افزایش می‌دهد.
از دست دادن قدرت گرفتن اشیاء توسط دست
در صورت ضعف استخوان‌ها قدرت گرفتن اشیاء با دست کاهش می‌یابد. چنین روندی به صورت انداختن مداوم اشیاء و فقدان توانایی باز کردن درب بطری یا وسایل خود را نشان می‌دهد.
کاهش وزن
یکی دیگر از علائم رایج پوکی استخوان کاهش قد است. شکستگی‌های مهره‌ای که باعث حالت قوز پشت می‌شوند ستون فقرات را فشرده کرده و باعث کوتاه شدن قد فرد می‌شوند. وارد شدن آسیب به دیسک‌های انعطاف‌پذیر بین مهره‌ها می‌تواند مشکلات زیادی را ایجاد کند، اما کاهش قد یکی از علائم قابل توجه است. وضعیت بد قرارگیری بدن نیز مشکل را تشدید می‌کند.
مدیریت پوکی استخوان
در صورت تشخیص پوکی استخوان، پزشکان به احتمال زیاد داروهای زیر و اصلاح سبک زندگی را پیشنهاد می‌کنند:
داروهای پوکی استخوان
در بیشتر موارد، افرادی با مشخصات زیر به داروهای مخصوص پوکی استخوان نیاز دارند:
- نمره T آن‌ها 5/2 یا کمتر است.
- افرادی که دچار شکستگی لگن یا ستون فقرات پس از زمین خوردن شده‌اند. پزشکان معمولاً مواردی که طی آن فرد دچار شکستگی در اثر سقوط از یک مکان مرتفع شده است را جزء این دسته محسوب نمی‌کنند.
- افرادی که در معرض شکستگی‌های مرتبط با پوکی استخوان در 10 سال آینده و نمره T بین 1 تا 5/2 هستند. این نمره معمولاً نشان‌دهنده پوکی استخوان (کاهش توده استخوانی) است.
پزشک شما ممکن است هر کدام یا ترکیبی از داروهای زیر را توصیه کند:
بیس‌فسفونات‌ها
بیس‌فسفونات‌ها با کند کردن سرعت تجزیه استخوان‌ها، توده استخوانی را حفظ می‌کنند. ممکن است این دارو به صورت خوراکی (قرص) یا تزریقی برای شما تجویز شود. لطفاً توجه داشته باشید که این دسته از داروها باید حدود 6 تا 12 ماه استفاده شوند تا تأثیر آن‌ها را مشاهده کنید. گاهی نیز مجبور هستید سال‌ها از آن‌ها استفاده کنید.
همچنین ممکن است پزشک مکمل‌های ویتامین D و کلسیم را حین مصرف بیس‌فسفونات‌ها توصیه کند. معمولاً باید این داروها را در ساعات مختلف روز مصرف کنید.
تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs)
تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژنمانند هورمون استروژن عمل می‌کنند. این داروها تراکم استخوان را حفظ کرده و از شکستگی استخوان به ویژه در ستون فقرات جلوگیری می‌کنند. معمولاً تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن به شکل قرص تجویز می‌شوند.
درمان جایگزینی هورمون یاHRT
درمان جایگزینی هورمون گاهی به زنان یائسه کمک می‌کند تا با علائم خود کنار بیایند. اگرچه این درمان یک داروی پوکی استخوان محسوب نمی‌شود اما نتایج نشان داده‌اند که جایگزینی هورمون می‌تواند استحکام استخوان‌ها را افزایش داده و خطر شکستگی را کاهش دهد.
هورمون پاراتیروئید
مصرف هورمون پاراتیروئید گاهی در افراد مبتلا به پوکی استخوان تجویز می‌شود. این هورمون از طریق تحریک رشد سلول‌های استخوانی عمل می‌کند و در نتیجه تراکم استخوان را افزایش می‌دهد.
با این حال، بسیاری از پزشکان هورمون پاراتیروئید را تنها برای افرادی با تراکم استخوان بسیار پایین و پس از مشاهده عدم تأثیر داروهای دیگر تجویز می‌کنند.
راه‌هایی برای جلوگیری از زمین خوردن پیدا کنید
همانطور که قبلاً ذکر شد، حتی کوچکترین زمین خوردن نیز می‌تواند منجر به ایجاد شکستگی شود. به همین دلیل، تا حد امکان از زمین خوردن پیشگیری کنید. به طور کلی با رعایت موارد زیر می‌توانید از زمین خوردن جلوگیری کنید:
- از میان برداشتن خطراتی که می‌توانند باعث سکندری خوردن، لغزش یا افتادن شما شوند مانند فرش‌های لغزنده و کابل‌های بلند.
- پادری‌های لاستیکی را روی مناطقی که ممکن است خیس و لغزنده شوند مانند کف زمین کنار سینک ظرفشویی و حمام قرار دهید.
- حتی داخل خانه از کفش‌های ایمن و مناسب استفاده کنید، مخصوصاً اگر زمین به طور طبیعی لغزنده باشد.
- از محافظ لگن استفاده کنید. محافظ‌های مفصل ران برای توزیع شدت نیروی ناشی از زمین خوردن به عضلات و چربی‌های اطراف ناحیه لگن طراحی شده‌اند. بنابراین، این محافظ‌ها خطر شکستگی لگن را کاهش می‌دهند. با این حال، لطفاً توجه داشته باشید که برای عملکرد بهینه آن‌ها را به درستی بپوشید. در مورد امکان استفاده از محافظ لگن از پزشک خود سؤال کنید.
- به طور منظم در آزمایش‌های مربوط به بینایی و شنوایی شرکت کنید. داشتن بینایی و شنوایی مناسب برای جلوگیری از حوادثی که ممکن است منجر به زمین خوردن و شکستگی شوند ضروری است.
انجام تمرینات منظم
ممکن است تصور کنید که بهتر است افراد مبتلا به پوکی استخوان از انجام تمرینات ورزشی به دلیل احتمال بروز شکستگی استخوان خودداری کنند.
ورزش منظم همانند رعایت مراقبت‌های لازم و صرف نظر از اینکه پوکی استخوان دارید یا خیر برای سلامت کلی بسیار مهم است. پزشکان تأکید می‌کنند که ورزش کردن خطر بروز بیماری‌های قلبی و حتی سرطان را کاهش می‌دهد.
با این حال، به دلیل افزایش خطر شکستگی، قبل از شروع هر برنامه ورزشی ضروری است که با پزشک مشورت کنید. در بیشتر موارد، پزشک تمریناتی با شدت کم مانند پیاده‌روی، باغبانی و رقص را توصیه می‌کند.
مصرف مواد غذایی مفید برای استخوان‌ها
همانند فعالیت بدنی، رژیم غذایی سالم و متعادل نیز برای افراد مبتلا به پوکی استخوان ضروری است.
سعی کنید با مصرف روزانه 5 وعده میوه و سبزیجات مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را دریافت کنید. اطمینان حاصل نمائید که پروتئین را از منابع سالمی مانند گوشت بدون چربی و آجیل دریافت کنید. به جای چربی اشباع و ترانس، چربی‌های سالم و غیراشباع را انتخاب کنید.
سایر نکات مهم در مورد رژیم غذایی مرتبط با پوکی استخوان عبارتند از:
- پرهیز از مصرف تنقلات شور و گوشت فرآوری‌شده. سدیم بیش از حد می‌تواند باعث تحریک از بین رفتن استخوان شود.
- کاهش مصرف کافئین. مصرف زیاد کافئین و نوشابه‌های گازدار ممکن است در جذب کلسیم اختلال ایجاد کند.
- کلسیم و ویتامین D کافی به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
کارشناسان می گویند افراد بالغ روزانه تقریباً به 700 تا 1000 میلی‌گرم کلسیم نیاز دارند. در صورت ابتلا به پوکی استخوان ممکن است به مقدار بیشتری کلسیم نیاز داشته باشید. بنابراین در مورد میزان مصرف مکمل‌های حاوی کلسیم با پزشک خود مشورت کنید. به طور تقریبی، 200 میلی‌لیتر شیر، 150 گرم ماست ساده و نصف کنسرو ساردین معمولاً حاوی 240 میلی گرم کلسیم هستند.
در مورد ویتامین D، بزرگسالان معمولاً روزانه به 600 واحد نیاز دارند. با این حال، دریافت 1000 تا 2000 واحد در روز نیز به طور کلی بی‌خطر است. نمونه‌هایی از غذاهای غنی از ویتامین D عبارتند از شیر غنی شده، زرده تخم مرغ و ماهی‌های چرب. آفتاب گرفتن صبحگاهی (15 دقیقه، سه بار در هفته) نیز می‌تواند به بهبود سطح ویتامین D شما کمک کند.
نحوه پیشگیری از پوکی استخوان
پیشگیری از پوکی استخوان باید در اولویت قرار گیرد، به ویژه اگر مستعد ابتلا به آن در آینده باشید. برای محافظت از خود در برابر پوکی استخوان نکات زیر را در نظر بگیرید:
- با پزشک خود در مورد مکمل‌ها مشورت کنید: این نکته بسیار مهم است، به ویژه اگر احساس می‌کنید که به اندازه‌ی کافی کلسیم و ویتامین D دریافت نمی‌کنید.
- از یک برنامه منظم ورزشی پیروی کنید: فعالیت بدنی برای ایجاد استحکام و تعادل استخوان مهم است. برای ارتقاء سلامت استخوان، تمرینات تحمل وزن و مقاومتی مفید هستند. تمرینات تحمل وزن انواعی از تمرینات هستند که طی آن‌ها شما نیاز به حمل بدن خود دارید. به عنوان مثال از این تمرینات می‌توان به دویدن، کوهنوردی و ایروبیک اشاره کرد. تمرینات مقاومتی مستلزم این است که شما در برابر نیروهای مخالف مقاومت کنید. برای این کار می‌توانید از ابزارهایی مانند نوارهای الاستیک (نوارهای مقاومتی) استفاده کنید.
- از کشیدن سیگار خودداری کنید: برخی مواد موجود در سیگار برای سلول‌های استخوانی مضر می‌باشند.
- مراقب رژیم غذایی خود باشید: از یک رژیم غذایی سالم و متعادل پیروی کنید. از مصرف زیاد الکل، غذاهای شور و حاوی کافئین خودداری کنید.
- معاینات منظم داشته باشید: مراجعه به پزشک جهت انجام معاینات منظم به تشخیص زود هنگام پوکی استخوان کمک می‌کند و به شما زمان بیشتری برای تشخیص و درمان مناسب می‌دهد.
