ام اس یکی از شایع ترین بیماری های سیستم عصبی مرکزی است. اجزای تشکیل دهنده سیستم عصبی مرکزی عبارتند از: مغز، نخاع و اعصاب بینایی. ام اس بیماری ای دمیلینه کننده و التهابی است. در این بیماری سیستم ایمنی با دادن پاسخی غیرطبیعی موجب آسیب رسیدن به میلین میشود. میلین، پروتئینی از جنس چربی است که آکسون (نوعی سلول عصبی) را عایق بندی و از آن محافظت میکند. زمانی که میلین یا آکسون آسیب ببیند تکانه های عصبی الکتریکی به مغز و نخاع منتقل میشود و ممکن است منجر به بروز برخی از علائم شود. بهترین راه تشخیص ام اس انجام آزمایش ام آر آی است. با این وجود برای بررسی احتمال ابتلا به بیماری های دیگر که ممکن است عامل ایجاد علائم در فرد باشند به انجام آزمایش های دیگری نیز نیاز خواهد بود. از آزمایش های مفید برای تشخیص این مسئله آزمایشات نوار عصب و عضله است.
آزمایشات نوار عصب و عضله را برای بیماران مبتلا به ام اس به منظور اندازه گیری فعالیت الکتریکی عضلات و اعصاب بدن (معمولا در بازو یا پا) انجام میدهند. این آزمایشات شامل الکترومیوگرافی (electromyography) که به اختصار به آن EMG گفته میشود و آزمایش انتقال عصبی (با نام اختصاری NCS) میشود. به کمک این آزمایشات میتوان عصب آسیب دیده، بیماری عضلات مانند نوروپاتی محیطی، میوزیت، ALS و یا بیماری MS را تشخیص داد. تشخیص وجود یا عدم وجود هر آسیب خاص میتواند در درمان سریعتر مشکل بیمار کمک کند.
در این مقاله با نحوه تشخیص MS به کمک آزمایشات نوار عصب و عضله و تفسیر این آزمایشات آشنا خواهید شد. در صورتی که میخواهید آزمایشات عصب و عضله را برای ام اس انجام دهید باید به پزشکی مجرب و ماهر مراجعه کنید که با نحوه انجام آزمایشات نوار عصب و عضله و چگونی تفسیر نتیجه این آزمایش ها آشنا باشد.
نحوه انجام آزمایشات نوار عصب و عضله برای تشخیص ام اس
آزمایشEMG
آزمایش EMG روشی برای ارزیابی وضعیت سلامت عضلات و سلول های عصبی در بیماران مبتلا به ام اس است. این سلول های عصبی (نورون های حرکتی) آن دسته از سیگنال های الکتریکی را که موجب انقباض و شل شدن عضلات میشوند انتقال میدهند. در آزمایش EMG این سیگنال ها به صورت نمودار و داده های عددی به نمایش در می آیند که به پزشک در تشخیص بیماری کمک میکند.
معمولا زمانی که بیمار دارای علائم اختلال در عضلات یا اعصاب (همچون بیماری ام اس) باشد پزشک برای او آزمایش EMG را تجویز میکند. مواردی همچون گزگز کردن، بی حسی یا ضعف بی دلیل اندام ها از این دسته علائم هستند. نتایج آزمایش EMG در تشخیص اختلال در عضلات، اختلالات عصبی و همچنین اختلالاتی که بر ارتباط میان اعصاب و عضلات تاثیر میگذارند به پزشک کمک میکند.
آزمایشNCV
آزمایش NCV برای ارزیابی آسیب و اختلال در عملکرد اعصاب مورد استفاده قرار میگیرد. در این آزمایش سرعت انتقال سیگنال های الکتریکی در اعصاب محیطی اندازه گیری میشود.
آزمایش NCV به پزشک کمک میکند تفاوت میان آسیب فیبر عصبی و آسیب وارد شده به غشا میلین را تشخیص دهد. همچنین پزشک به کمک این آزمایش میتواند تفاوت میان اختلال عصبی و آسیب عصبی ای که روی عضلات اثر گذاشته تشخص دهد. پزشک با تشخیص تفاوت میان موارد گفته شده و تعیین دلیل اصلی بروز علائم در بیمار میتواند بیماری او را تشخیص دهد و بهترین روش را برای درمان او به کار گیرد.
نحوه انجام آزمایشات عصب و عضله برای بیماران مبتلا به ام اس
برای انجام این آزمایش از شما خواسته میشود که روی میز معاینه یا صندلی شیبدار مخصوص معاینه دراز بکشید. انجام NCV اولین بخش این آزمایش عصب و عضله است که شامل قرار دادن حسگر های کوچکی روی پوست بیمار میشود تا توان نورون های حرکتی در انتقال سیگنال های الکتریکی مورد ارزیابی قرار گیرد. در بخش دوم آزمایشات نوار عصب و عضله، با استفاده از سوزن EMG و با کمک حسگرهای قرار داده شده روی پوست، سیگنال های الکتریکی، مورد ارزیابی قرار میگیرند. به این حسگرها الکترود های سوزنی گفته میشود. این حسگرها را به صورت مستقیم در بافت عضله قرار میدهند تا فعالیت عضله را هنگام استراحت و هنگام انقباض بررسی و ارزیابی کنند.
در طول هردو بخش آزمایشات نوار عصب و عضله الکترود ها سینگال های الکتریکی خفیفی را به اعصاب منتقل میکنند. به کمک کامپیوتر این سیگنال ها را به صورت نمودار و داده های عددی نمایش میدهند تا پزشک بتواند نتایج را تفسیر کند. کل این آزمایش ۳۰ – ۶۰ دقیقه طول میکشد.
تشخیص بیماری ام اس با آزمایشات نوار عصب و عضله
ام اس و نوروپاتی محیطی
از آزمایش های عصبی همچون EMG و NCV انتظار میرود که علائمی از نوروپاتی محیطی نشان دهند اما هیچ ارتباطی با ناهنجاری های بیماری MS ندارند. در برخی از موارد نوروپاتی محیطی میتوان از بیوپسی (نمونه برداری) برای اهداف تشخیصی کمک گرفت.
معمولا آزمایش MRI و پونکسیون کمری میتواند علائم ام اس را نشان دهد با این وجود این آزمایش ها تغییرات بیماران مبتلا به نوروپاتی محیطی را به خوبی نمیتواند نشان دهند.
ام اس و سندروم دویک
مطالعات انجام شده نشان میدهد که فراوانی یافته های غیرنرمال NCS تفاوت معنی داری میان ام اس و سندروم دویک نشان نمیدهد با این وجود علت بروز و پاتوفیزیولوژی محیطی در ام اس و در سندروم دویک کاملا متفاوت است.
تفسیر کلی آزمایشات نوار عصب و عضله
تفسیر هر آزمایش نوار عصب و عضله با دیگری متفاوت است. در ادامه یکی از روش های تفسیر آزمایش های EMG و NCV آورده شده است.
آزمایش EMG
ممکن است پزشک بلافاصله پس از آماده شدن نتیجه آزمایش آن را برایتان توضیح دهد. با این حال اگر پزشک دیگری این آزمایش را برایتان تجویز کرده باشد ممکن است پیش از ملاقات با پزشکتان نتوانید جواب آزمایش را به تنهایی تفسیر کنید.
اگر آزمایش EMG شما هرگونه فعالیت الکتریکی را در یک عضله در حال استراحت نشان دهد ممکن است با یکی از مشکلات زیر درگیر باشید:
- اختلال عضلانی
- اختلال در اعصابی که به آن عضله (که در حال استراحت نیز دارای فعالیت الکتریکی است) متصل است
- التهاب ناشی از آسیب
اگر نتایج آزمایش EMG نشان دهد که یک عضله در حالت انقباض دارای فعالیت الکتریکی است ممکن است دچار بیرون زدگی دیسک یا اختلالات عصبی (همچون ALS یا سندروم تونل کارپال) باشید.
آزمایشNCV
سرعت انتقال عصب اگر ۵۰ – ۶۰ متر بر ثانیه باشد در محدوده طبیعی قرار دارد. پزشک نتایج آزمایش تان را با مقادیر استاندارد برای هر متغیر مقایسه میکند. عواملی همچون سن، بخشی از بدن که مورد آزمایش قرار گرفته، در برخی موارد جنسیت و محل زندگی بر نتیجه آزمایش شخص اثر خواهد گذاشت.
اگر سرعت انتقال عصب خارج از محدوده نرمال باشد احتمال عصب آسیب دیده یا بیمار است. با این حال مشخص نمیشود که علت این آسیب دقیقا چه چیزی بوده است. موارد بسیاری میتواند بر عصب اثر بگذارد همچون:
- ضربه یا آسیب
- دیابت
- اختلالات ارثی
- مصرف الکل
- شیمی درمانی
- کمبود های تغذیه ای
- سرطان
- بیماری های مربوط به غده تیروئید
- نارسایی کبد یا کلیه
- واسکولیت
- وارد شدن فشار از سوی بافت های کناری
- بیرون زدگی دیسک
تشخیص پزشک به اطلاعات دیگری که از پیشینه پزشکی تان به دست می آید و علائم فیزیکی تان بستگی دارد.
برای درمان آسیب وارد شده به عصب یا بیماری های مربوط به عصب بیشتر از یک راه وجود دارد. درمان مناسب برای هر فرد باید مطابق مشکل بیمار (به عنوان مثال اینکه کدام عصب درگیر شده و آسیب دیده) انتخاب و انجام میشود.
تفسیر آزمایشات نوار عصب و عضله برای بیماران مبتلا به ام اس
زدن ضربه به حساس ترین نقطه در تاندون کشکک باعث میشود در عضله چهارسر ران انقباض به وجود آید و به دنبال آن در زانو اکستنشن ایجاد میشود. به طور کلی در مقایسه با اندام های سالم، در اندامی که دچار حالت انقباضی باشد برای ایجاد واکنش رفلکسی به ضربه قوی تری به تاندون نیاز خواهد بود. حتی در اثر ضربه ای خفیف به تاندون کشکک عضلات چهارسر ران که دچار حالت انقباضی شده باشد معمولا واکنش های رفلکسی بسیار قوی تری نسبت به عضلات چهارسر در یک ران سالم ایجاد میشود.
نتیجه آزمایش زدن ضربه به تاندون کشکک در حالی که زانو با زاویه ۷۵ درجه فلکشن داشته در فرد سالم در ستون چپ و در فرد مبتلا به ام اس اسپاتیک در ستون راست نمایش داده شده است. در ردیف اول (بالا) شدت ضربه وارد شده به تاندون کشکک، در ردیف وسط سگینال EMG عضلات چهارسر ران، و در ردیف سوم (پایین) گشتاور رفلکسی و اکستنشن ایجاد شده در مفصل در طول زمان به صورت نمودار نشان داده شده است. در نمودار بالا سمت راست (مربوط به بیمار مبتلا به ام اس) پس اوج گرفتن نمودار به علت وارد شدن ضربه به تاندون کشکک، یک برآمدگی جزئی نیز در نمودار دیده میشود که در بررسی کلی تاثیری نمیگذارد و دلیل ایجاد آن نیروی برگشتی تاندون است که در اینجا مورد بررسی قرار نمیگیرد.
آزمایش EMG آزمایش بالینی رایجی است که برای ارزیابی عملکرد عضلات و عملکرد اعصاب کنترل کننده این عضلات به کار میرود. آزمایش EMG برای کمک به تشخیص و مدیریت اختلالاتی همچون ام اس و نوروپاتی استفاده میشود. آزمایش انتقال عصبی نیز که برای اندازه گیری عملکرد و سرعت انتقال اعصاب انجام میشود اغلب در کنار آزمایش EMG انجام میشود.
نمونه هایی از آزمایش EMG در اینجا آورده شده است. در این شکل دو نمونه از داده های آزمایش EMG نشان داده شده است: ۱) مردی ۶۲ ساله که مبتلا به کمر درد مزمن و نوروپاتی ناشی از رادیوکولوپاتی در سمت راست مهره پنجم کمری اش است. ۲) مردی ۵۷ ساله که بر اثر سابقه طولانی ابتلا به پلی میوزیت (که برای درمان آن از داروهای استروئيدی و متوتروکسات در دوز کم استفاده شده است) به میوپاتی مبتلا گشته است.
سوالات پرتکرار
آیا ابتلا به ام اس در نتیجه آزمایشEMGنشان داده میشود؟
آزمایش EMG میتواند توانایی اعصاب محیطی در انتقال تکانه ها را اندازه گیری کند. از آنجا که ام اس تاثیری بر سیستم عصبی محیطی نمیگذارد معمولا در بیماران مبتلا به ام اس نتایج EMG طبیعی است.
آیا میتوان با آزمایش انتقال عصبی ام اس را تشخیص داد؟
برای تشخیص ابتلا به ام اس پزشک برای شما مجموعه ای از آزمایش ها از جمله ام آر آی، انتقال عصبی و گاهی نیز ضربه به ستون فقرات را تجویز میکند. به کمک نتایج به دست آمده از این آزمایش ها پزشک تشخیص میدهد که به ام اس مبتلا هستید یا خیر.
علت غیرطبیعی بودن نتیجه آزمایشEMGچیست؟
نتیجه غیرطبیعی آزمایش EMG در واقع الگوی نامعلوم از شکل موج هایی عجیب است که نشان میدهد حتی در حالت استراحت عضلات نیز فعالیت الکتریکی مشاهده میشود. فعالیت الکتریکی ناشی از نورون های حرکتی در طی انقباض عضله غیرطبیعی است. غیرطبیعی بودن نتیجه این آزمایش نشان دهنده اختلال در عملکرد عصب، آسیب رسیدن به عضله یا اختلالات عضلانی است.
آیا نوروپاتی از علائم ام اس است؟
افراد مبتلا به ام اس ممکن است درد نوروپاتیک حاد یا مزمن را تجربه کنند. درد نوروپاتیک مزمن در برخی مواقع خود از علائم اولیه MS است یا ممکن است بخشی از علائم عود کردن ام اس به حساب آید. منظور از حاد بودن این است که درد به صورت ناگهانی و سریع شروع میشود و پس از مدت کوتاهی برطرف میگردد.
ام اس چگونه بر انتقال عصبی اثر میگذارد؟
بیماری ام اس نوعی اختلال عصبی پیشرونده است که در میلین آکسون در سیستم عصبی مرکزی اختلال ایجاد میکند. دمیلینه شدن باعث ایجاد تغییرانی در انقباض پرشی و کاهش سرعت انتقال اعصاب میشود.
آیا میتوان به کمک آزمایشEMGضعف عضلانی را تشخیص داد؟
معمولا آزمایش EMG زمانی تجویز میشود که شخص علائم ضعف، درد یا احساس (sensation) غیرطبیعی داشته باشد. آزمایش EMG میتواند تفاوت میان ضعف عضلانی ناشی از آسیب وارد شده به عصب متصل به عضله و ضعف ناشی از اختلال در سیستم عصبی (مانند بیماری های عضلانی) را تشخیص دهد.
