سندرم پای بی‌قرار: علائم و درمان

سندرم پای بی‌قرار (RLS) که به آن بیماری ویلیس اکبوم نیز گفته می‌شود، احساس ناخوشایندی را در پاها ایجاد می‌کند، مانند خارش، گزگز، مورمور، سوزش، درد و کشش یا حرکت حشرات روی پوست. این احساسات، تمایل زیادی را برای حرکت پاها ایجاد می‌کند.

افراد مبتلا به سندرم پای بی‌قرار ممکن است برای تسکین راه بروند، پاهایشان را بکشند یا تکان دهند. علائم در حالت غیرفعال، از جمله هنگام استراحت یا دراز کشیدن، بدتر می‌شوند. در نتیجه، علائم سندرم پای بی‌قرار اغلب خواب را مختل می‌کند.

سندرم پای بی‌قرار 5 تا 10٪ بزرگسالان و 2 تا 4٪ کودکان در ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در زنان بیشتر از مردان مشاهده می‌شود. افراد در هر سنی می‌توانند به سندرم پای بی‌قرار مبتلا شوند، اما شدیدترین علائم در بزرگسالان مسن مشاهده می‌شود.

علائم سندرم پای بی‌قرار چیست؟

حالات مرتبط با سندرم پای بی‌قرار با حالات عادی در افرادی که به این اختلال مبتلا نیستند متفاوت است. این ویژگی دسته‌بندی آن را دشوار می‌کند. طبق طبقه‌بندی بین‌المللی اختلالات خواب، کلمات و عباراتی که بیماران سندرم پای بی‌قرار بیشتر از آنها برای توصیف احساسات خود استفاده می‌کنند عبارتند از:

• دستپاچه
• ناراحت
• بی‌قرار
• نیاز به کشش
• اصرار به حرکت
• پاها می‌خواهند خود حرکت کنند

سندرم پای بی‌قرار و بی خوابی

تمایل به حرکت دادن پاها، خوابیدن و خواب ماندن را برای بسیاری از افراد مبتلا به سندرم پای بی‌قرار دشوار می‌کند. یک مطالعه نشان می‌دهد که 88٪ افراد مبتلا به سندرم پای بی‌قرار حداقل یک علامت مربوط به خواب را گزارش کرده‌اند. علائم RLS اغلب اندکی پس از خوابیدن در شب ظاهر می‌شود و بیماران برای کاهش این حس‌، پاهای خود را لگد می‌زنند، به خود می پیچند یا آنها را ماساژ می‌دهند. برخی از افراد مبتلا به سندرم پای بی‌قرار مجبور به بلند شدن از رختخواب، آهسته راه رفتن و کشش هستند.

در نتیجه اختلالات خواب مرتبط با سندرم پای بی‌قرار، بیماران اغلب دچار خستگی و خواب آلودگی در روز می‌شوند. کمبود خواب با افسردگی، اضطراب، بیماری قلبی و چاقی همراه است. بیماران سندرم پای بی‌قرار نیز در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها قرار دارند. مشکلات خواب اصلی‌ترین دلیل نیاز به مراقبت‌های پزشکی در بیماران سندرم پای بی‌قرار است.

سندرم پای بی‌قرار و اختلال دوره ای حرکتی اندام

اکثر افراد مبتلا به سندرم پای بی‌قرار به بیماری اختلال دوره‌ای حرکت اندام (PLMD) نیز مبتلا هستند. PLMD شامل خم شدن یا کشیدن مکرر اندام‌ها هنگام خواب شبانه است. از این نظر که این حرکات با احساسات ناراحت کننده‌ای همراه نیستند این بیماری از سندرم پای بی‌قرار متفاوت است و چون در هنگام خواب اتفاق می‌افتد، بیماران اغلب از آن آگاهی ندارند. با این حال، حرکات مرتبط با PLMD باعث بیدار شدن فرد می‌شود و بنابراین می‌تواند مشکلات خواب را در بیمارانی که سندرم پای بی‌قرار نیز دارند، تشدید کند.

اگرچه بیشتر مبتلایان به سندرم پای بی‌قرار مبتلا به PLMD نیز هستند، اما بسیاری از مبتلایان به PLMD دارای سندرم پای بی‌قرار نیستند.

علت سندرم پای بی‌قرار

بیشتر اوقات، علت ابتلا به سندرم پای بی‌قرار در افراد ناشناخته است. با این‌حال علت ابتلا به سندروم پای بی‌قرار ممکن است به یک استعداد ژنتیکی و یا محرک‌های محیطی بستگی داشته باشد. بیش از 40 درصد از افراد مبتلا به سندروم پای بی‌قرار، دارای سابقه خانوادگی این بیماری هستند. در واقع، پنج نوع ژن مرتبط با RLS وجود دارد. هنگامی که هرکدام از پنج نوع ژن مرتبط با RLS در اقوام نزدیک شما وجود داشته باشد خطر ابتلا به این بیماری بیشتر است.

همچنین یکی دیگر از علت‌های احتمالی ابتلا به سندرم پای بی‌قرار کم بودن سطح آهن در مغز است حتی زمانی که  آزمایش خون  نشان دهد که سطح آهن خون شما طبیعی است. ممکن است سطوح پایین آهن در مغز وجود داشته باشد. یکی دیگر از علت‌های ابتلا به این عارضه اختلال در مسیرهای دوپامین مغز است. بیماری  پارکینسون نیز با دوپامین مرتبط است. به همین دلیل بسیاری از افراد مبتلا به پارکینسون، به سندرم دست و پای بی‌قرار نیز مبتلا می‌شوند.

این امکان وجود دارد که برخی از مواد مانند کافئین یا الکل نیز باعث تحریک یا تشدید علائم سندروم پای بی‌قرار شوند. علاوه بر عوامل ژنتیکی، بسیاری از مشکلات پزشکی و سایر عوامل احتمالی که با ایجاد پای بی‌قرار ارتباط نزدیکی دارند، عبارتند از:

• سطوح پایین آهن خون (کمبود آهن)
• اورمی (بیماری مرتبط با بدتر شدن عملکرد کلیه)
• کم کاری تیروئید
• افسردگی
• فیبرومیالژیا
• بیماری  پارکینسون
• بیماری کلیوی
•  دیابت
• روماتیسم مفصلی
• نوروپاتی محیطی
• بارداری

همچنین برخی داروها می‌توانند به ایجاد سندرم پای بی‌قرار کمک کنند. مصرف برخی داروهای ضد افسردگی، داروهای آلرژی و داروهای ضد تهوع ممکن است موجب تشدید علائم و وخامت این عارضه شود. درواقع سندرم پای بی‌قرار اولیه به یک بیماری زمینه‌ای مرتبط نیست، اما می‌تواند ناشی از یک بیماری زمینه‌ای مانند نوروپاتی، دیابت یا نارسایی کلیه باشد. در این صورت، درمان بیماری اصلی ممکن است عوارض بیماری مانند سندروم دست و پای بی‌قرار را در بیمار برطرف کند.

عوامل افزایش خطر سندرم پای بی‌قرار

موارد خاصی وجود دارند که ممکن است شما را در خطر ابتلا به عارضه RLS قرار دهند. اما مشخص نیست که آیا واقعاً باعث ایجاد RLS می‌شوند یا خیر.

• جنسیت: زنان دو برابر مردان احتمال ابتلا به سندرم پای بی‌قرار را دارند.
• سن: اگرچه در هر سنی می‌توانید به پای بی‌قرار مبتلا شوید، اما ابتلا به این عارضه بعد از میانسالی شایع‌تر و شدیدتر است.
• سابقه خانوادگی: اگر سایر اعضای خانواده شما به سندرم پای بی‌قرار مبتلا باشند، احتمال ابتلای شما بیشتر است.
• بارداری: برخی از زنان در طول بارداری، به ویژه در سه ماهه آخر، دچار سندروم پای بی‌قرار می‌شوند. این مشکل معمولاً ظرف چند هفته پس از زایمان برطرف می‌شود.
• بیماری های مزمن: شرایطی مانند نوروپاتی محیطی، دیابت و نارسایی کلیه ممکن است منجر به RLS شود.
• داروها: داروهای ضدتهوع، ضد روان پریشی، ضد افسردگی و آنتی هیستامین ممکن است علائم RLS را تحریک یا تشدید کنند.

سندرم پاهای بی‌قرار چگونه تشخیص داده می‌شود؟

هیچ آزمایشی برای تشخیص RLS وجود ندارد،  ولی معمولاً پزشکان از 4 معیار اصلی برای تشخیص بیماری استفاده می‌کنند. این معیارها عبارت‌اند از:

1. بیمار برای رهایی از درد و ناراحتی مجبور به تکان دادن پاهاست.
2. نیاز به تکان‌دادن پا در زمان استراحت بیشتر می‌شود.
3. وقتی‌که درد و حس ناخوشایند با حرکت‌دادن پاها برطرف شد، تمایل به تکان‌دادن پاها به طور موقت وجود ندارد تا دوباره درد ایجاد شود.
4. عصر و شب علائم بیماری مثل درد و احساس ناخوشایند تشدید می‌شود.

این 4 مورد نشانه‌ای از وجود پاهای بی‌قرار است که در ادامه ممکن است بررسی نوار مغزی، ضربان قلب و تنفس در زمان خواب برای تشخیص دقیق‌تر انجام شود و بیمار از نظر ابتلا به بیماری‌هایی مثل  انواع دیابت، کمبود آهن و نارسایی کلیه مورد ارزیابی قرار گیرد.

عوارض سندرم پای بی‌قرار

این بیماری می‌تواند روی سلامت کلی و کیفیت زندگی‌تان تاثیر بگذارد.

به دلیل اختلال در الگوی خواب، ممکن است سندرم پای بی‌قرار سبب بروز مشکلاتی در رفتار روزانه شود (از جمله تحریک‌پذیری، بدخلقی، مشکل در تمرکز، بیش‌فعالی و…). به‌علاوه می‌تواند باعث به مشکل خوردن عملکرد فرد در محیط کار شود.

اگرچه سندروم پای بی‌قرار معمولا منجر به بروز عوارض جانبی جدی‌ای نمی‌شود اما در صورت عدم درمان می‌تواند سبب بروز این عوارض شود:

• بیماری قلبی
• سکته
• دیابت
• بیماری کلیوی
• افسردگی
• مرگ زودهنگام

درمان پای بی‌قرار چیست؟

برای درمان سندرم پای بی‌قرار می‌توانید از روش‌های درمانی زیر استفاده کنید:

درمان دارویی

چندین داروی تجویزی برای تسکین سندرم پای بی‌قرار در دسترس‌اند که بیشتر آنها برای درمان بیماری‌های دیگری ساخته شده‌اند. برخی از این داروها عبارت‌اند از:

داروهایی که دوپامین را در مغز افزایش می‌دهند

این داروها روی سطوح پیام‌رسان شیمیایی دوپامین در مغز تاثیر می‌گذارند. مصرف داروهای روتیگوتین (نئوپرو) و پرامی پکسول (میراپکس) برای درمان سندرم پای بی‌قرار متوسط ​​تا شدید، توسط سازمان غذا و دارو تایید شده است.

عوارض جانبی کوتاه‌مدت این داروها معمولا خفیف هستند و شامل حالت تهوع، سبکی سر و احساس خستگی هستند. بااین‌حال، این داروها ممکن است سبب بروز اختلالات کنترل تکانه (همچون اختلال قمار اجباری) و خواب آلودگی در طول روز نیز شوند.

داروهایی که بر کانال‌های کلسیم تاثیر می‌گذارند

برخی از داروها همچون گاباپنتین (نورونتین، گرالیز)، گاباپنتین اناکاربیل (هوریزانت) و پرگابالین (لیریکا)، برای برخی از افراد مبتلا به سندرم پای بی‌قرار موثر هستند.

شل‌کننده‌های عضلانی و داروهای خواب‌آور

این داروها به شما کمک می‌کنند که شب‌ها راحت‌تر بخوابید، اما علائم مرتبط با پا را از بین نمی‌برند. به‌علاوه ممکن است باعث خواب‌آلودگی در روز شوند. این داروها معمولا تنها در صورتی استفاده می‌شوند که هیچ روش درمانی دیگری نتواند علائم فرد را تسکین دهد.

اپیوئیدها

داروهای نارکوتیک اغلب برای تسکین علائم شدید استفاده می‌شوند، اما اگر در دوزهای بالا مصرف شوند ممکن است اعتیادآور باشند. برخی از انواع این داروها عبارت‌اند از: ترامادول (اولترام)، کدئین، اکسی‌کدون (اکسی‌کانتین) و هیدروکدون (Hysingla ER).

ممکن است پزشک چندین بار دارو یا ترکیبی از داروهای مختلفی را برای شما تجویز کند تا متوجه شود که کدام یک بهترین عملکرد را برای شما دارد و در تسکین و درمان علائمتان موثرتر است.

احتیاط در خصوص مصرف داروها

گاهی اوقات داروهای دوپامین که مدتی برای تسکین پای بی‌قرار موثر بوده‌اند، بی‌اثر می‌شوند یا متوجه می‌شوید که علائمتان در طول روز عود می‌کنند یا دست‌ها را نیز درگیر می‌کنند. در این شرایط ممکن است پزشک داروی دیگری را برای مقابله با اختلال پای بی‌قرار جایگزین کند.

مصرف اکثر داروهای تجویزی که برای درمان سندرم پای بی‌قرار استفاده می‌شوند در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. در این شرایط پزشک استفاده از تکنیک‌های خودمراقبتی را برای تسکین علائمتان توصیه می‌کند. بااین‌حال، اگر علائم سندروم پای‌ بی‌قرار (خصوصا در سه ماه آخر بارداری) خیلی آزاردهنده باشند، ممکن است پزشک استفاده از برخی داروها را تایید کند.

ممکن است برخی از داروها علائمتان را تشدید کنند. این داروها شامل برخی از داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد روان‌پریشی، داروهای ضد تهوع و برخی از داروهای سرماخوردگی و آلرژی هستند. در این شرایط، ممکن است پزشک توصیه کند که در صورت امکان از مصرف این داروها بپرهیزید. بااین‌حال، اگر به مصرف این داروها نیاز دارید، با پزشکتان در مورد مصرف سایر داروها برای کنترل سندروم پای بی‌قرار صحبت کنید.

رژیم غذایی برای افراد دچار سندروم پای بی‌قرار

هیچ دستورالعمل غذایی خاصی برای افراد مبتلا به سندروم پای بی‌قرار وجود ندارد. اما بهتر است رژیم غذایی‌تان را بررسی کنید تا مطمئن شوید که ویتامین‌ها و مواد مغذی ضروری را به میزان کافی دریافت می‌کنید. توصیه می‌شود که مصرف مواد غذایی فرآوری شده پرکالری که ارزش غذایی کمی دارند یا بدون ارزش غذایی هستند را کاهش دهید.

افزودن آهن به رژیم غذایی

باتوجه‌به اظهارات موسسه ملی قلب، ریه و خون، اصلی‌ترین علت بروز سندروم پای بی‌قرار، کمبود آهن است. در این شرایط با مصرف مواد غذایی غنی از آهن می‌توانید کمبود آهن و در نتیجه علائم سندروم پای بی‌قرار را درمان کنید. برخی از مواد غذایی حاوی آهن عبارت‌اند از:

• گوشت قرمز
• جگر
• اسفناج و سایر سبزی‌های دارای برگ‌های تیره
• میوه خشک شده
• گوشت ماکیان
• غذاهای دریایی
• غلات غنی شده با آهن
• لوبیا

افزودن ویتامین C به رژیم غذایی

مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین C به همراه غذاهای غنی از آهن، می‌تواند به جذب بهتر آهن در بدن کمک کند. منابع غذایی که دارای سطح مناسبی از ویتامین C هستند عبارت‌اند از:

• آب مرکبات
• گریپ فروت، پرتقال، نارنگی، توت فرنگی، کیوی، خربزه
• گوجه‌فرنگی، فلفل‌دلمه‌ای
• کلم بروکلی، سبزی‌های برگ‌دار

افزودن فولات و منیزیم به رژیم غذایی

سندروم پای بی‌قرار همچنین ممکن است ناشی از کمبود فولات یا منیزیم باشد. هر دوی این مواد مغذی برای انقباض مناسب عضلات و هدایت تکانه‌های عصبی ضروری هستند. در این شرایط مصرف مواد غذایی حاوی فولات و منیزیم می‌تواند به بهبود علائم سندروم پای بی‌قرار کمک کند.

مواد غذایی غنی از فولات عبارت‌اند از:

• جگر
• اسفناج و سایر سبزیجات دارای برگ‌های تیره
• غلات غنی شده
• لوبیاچشم‌بلبلی
• عدس و لوبیا
• برنج و کینوآ
• مارچوبه
• کلم بروکسل
• آووکادو

برخی از مواد غذایی غنی از منیزیم عبارت‌اند از:

• بادام‌ها
• اسفناج
• بادام هندی
• بادام‌زمینی
• شیر سویا
• لوبیا سیاه
• ادامامه (سویای نارس پخته شده​)
• کره بادام‌زمینی
• نان گندم سبوس‌دار
• برنج قهوه‌ای

اگر نمی‌توانید آهن، ویتامین C، فولات و منیزیم کافی را از طریق مواد غذایی دریافت کنید، بهتر است با پزشکتان در مورد مصرف مکمل‌ها صحبت کنید.

از مصرف کافئین بپرهیزید

بیمارانی که از سندروم پای بی‌قرار رنج می‌برند باید از مصرف کافئین اجتناب کنند. برخی از مطالعات ارتباط بین تسکین علائم پای بی‌قرار و قطع مصرف کافئین را نشان داده‌اند. توصیه می‌شود که برای چند هفته از مصرف هر چیزی که دارای کافئین بالایی است اجتناب کنید (از جمله قهوه، چای، نوشابه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و برخی از داروها همچون اکسدرین)

از مصرف الکل اجتناب کنید

برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که الکل می‌تواند علائم سندروم پای بی‌قرار را تشدید کند. به‌علاوه الکل می‌تواند خواب را مختل کند. شاید الکل در ابتدا باعث ایجاد احساس خواب‌آلودگی در شما شود اما اغلب باعث می‌شود که در طول شب از خواب بیدار شوید. به همین خاطر توصیه می‌شود که از مصرف آن بپرهیزید.