فتق دیسک بین مهره های 4 و 5 زمانی رخ می دهد که مرکز ژلاتینی مانند دیسک 4 و 5 از ناحیه ضعیف شده در دیواره بیرونی و سخت دیسک بیرون بزند، این وضعیت مشابه اتفاقی است که وقتی یک دونات مغزدار ژلهای را فشار می دهید، رخ می دهد. چنانچه ماده دیسک عصب ستون فقرات و یا نخاع را لمس کند یا به آن فشار بیاورد، علائمی مانند گزگز، بیحسی یا درد پا یا کمر بروز می یابد. استراحت، مصرف مسکن و فیزیوتراپی نخستین مرحله از درمان دیسک کمر مهره 5 و 4 است. اکثر بیماران ظرف شش هفته بهبود می یابند و فعالیت معمولشان را ازسر میگیرند. جراحی در صورت استمرار علائم ضرورت می یابد. درهرحال فتق دیسک عوارض جبران ناپذیری دارد که باید از بروزشان پیشگیری کرد.
در این مقاله انواع ورزش ها و تکنیک هایی را که در فیزیوتراپی از آنها برای درمان فتق دیسک کمر مهره 5 و 4 استفاده می شود، برایتان توضیح می دهیم. برای درمان دیسک کمر بین مهره 5 و 4 باید به پزشک مجرب و ماهری مراجعه کنید که از روش های درمان و مدیریت عوارض ناشی از آن مطلع است. مراجعه به پزشک متخصص و باتجربه عوارض جانبی و خطرهای احتمالی را کاهش می دهد و دوره نقاهت را نیز کوتاهتر می کند.
درمانهای موجود برای فتق دیسک مهرههای 4 و 5 کمر
درمان های غیرجراحی محافظه کارانه و نگهدارنده نخستین گام برای بهبودی فتق دیسک کمر مهره 4 و 5 است که شامل درمان دارویی، استراحت، فیزیوتراپی، ورزش های خانگی، آب درمانی، درمان دستی (کایروپراکتیک) و مدیریت درد میشود. در صورت اتخاذ رویکرد گروهی برای درمان، 80 درصد بیماران دچار کمردرد ظرف 6 هفته بهبود می یابند و برنامه فعالیت معمول روزمره شان را دوباره شروع میکنند. اگر بیمار واکنش رضایت بخشی به درمان های غیرجراحی نشان ندهد، پزشک جراحی را برای دیسک کمر مهره 4 و 5 توصیه میکند.
مراقبت از خود
درد ناشی از فتق دیسک کمر در اکثر موارد ظرف چند روز کمتر میشود و پس از گذشت 4 تا 6 هفته کاملاً برطرف میشود. محدود کردن فعالیت، سرما یا گرمادرمانی و مصرف داروهای بدون نسخه به بهبودی بیمار کمک میکند.
درمان دارویی
پزشک مسکن، داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، شلکننده های عضله و داروهای استروئیدی تجویز می کند.
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین، ناپروکسن (الیو، ناپروسین)، ایبوپروفن (مورتین، ادویل) و سلکوکسیب (سلبرکس) برای کاهش التهاب و تسکین درد تجویز می شوند.
- داروهای ضددرد مانند استامینوفن (تایلنول) درد را تسکین می دهند، اما اثر ضدالتهابی داروهای NSAIDs را ندارند. مصرف بلندمدت داروهای مسکن و NSAIDs ممکن است باعث زخم معده و مشکلات کبدی و کلیوی شود.
- داروهای شلکننده عضله مانند متوکاربامول (روباکسین)، کاریسوپرودول (سوما) و سیکلوبنزاپرین (فلکسریل) برای کنترل اسپاسم و گرفتگی عضله تجویز میشوند.
- داروهای استروئیدی برای کاهش ورم و التهاب عصبها تجویز میشوند. این داروها مانند پک دوز مدرول به صورت خوراکی با دوز کاهشی تدریجی در یک دوره پنجروزه مصرف میشوند. مزیت داروهای استروئیدی تسکین تقریباً آنی درد، ظرف 24 ساعت است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی با این هدف انجام می شود که بیمار با بیشترین سرعت ممکن به سطح کامل فعالیتش باز گردد و همچنین از آسیب دیدگی مجدد جلوگیری شود. متخصص فیزیوتراپی حالت اندامی صحیح، تکنیک های درست بلند کردن اشیاء و راه رفتن را به بیمار آموزش می دهد و حرکاتی را برای تقویت عضلات کمر، پا و شکم با بیمار تمرین می کند. همچنین متخصص فیزیوتراپی بیمار را تشویق می کند که حرکات کششی انجام بدهد و انعطاف پذیری پاها و ستون فقراتش را بیشتر کند. ورزش و حرکات تقویتی از مؤلفه های کلیدی درمان دیسک مهره های 4 و 5 کمر به شمار می آیند و باید بخشی از برنامه ورزشی مادام العمر بیماران باشند.
طب سوزنی
طب سوزنی از طریق تسکین درد کمر و تحلیل بردن خود دیسک به درمان فتق دیسک مهرههای 4 و 5 کمک می کند. طب سوزنی موجب روان شدن جریان چی (qi) به سمت کلیه ها می شود؛ همچنین متخصص طب سوزنی برگ های گیاهی به نام موکسا را گرم می کند و روی برجستگی فتق دیسک بین مهره های 4 و 5 می گذارد، این کار گردش خون و چی را افزایش می دهد و درنتیجه فرایند التیام بخشی برانگیخته می شود. نقاط طب سوزنی برای درمان فتق و برجستگی دیسک عبارت است از:
- UB23 (شن شو، نقطه کلیه) که با فاصله جانبی 5/1 در کنار سطح GV4 مهره L2 قرار دارد.
- GV4 (مینگ من، دروازه زندگی) که در سطح L2 ستون فقرات قرار دارد.
- UB25 (دا چنگ شو، نقطه روده بزرگ) که با فاصله جانبی cun 5/1 در کنار سطح GV3 مهره L4 قرار دارد.
- GV3 (یائو یانگ گوان، گذرگاه یانگ کمر) که در سطح L4 ستون فقرات قرار دارد.
- UB40 (وی ژانگ، میانه خمش) که در نقطه میانی چین اریب حفره رکبی (Popliteal fossa) بین تاندونهای عضله دوسر ران و نیموتری قرار دارد.
طب فشاری
طب فشاری روشی باستانی برای درمان دردهای بدنی و بیماری های فراوانی مانند فتق دیسک بین مهره های 4 و 5 است. طرفداران طب فشاری قائل به این نظریه اند که چند نقطه فشاری در بدن وجود دارد که در آن نقاط می توان جریان انرژی های طبیعی را با هدف درمان کردن عفونت کنترل کرد. متخصصان طب فشاری به کمک نظام نقشه برداری پیچیده و دقیق این نقاط را می یابند و از آنها برای دستکاری کردن جریان انرژی استفاده می کنند. کمردرد ناشی از آسیبدیدگی، خشکی، گرفتگی، تنش و عامل های دیگر را می توان از طریق فشار دادن نقاط مرتبط بدن به روشی کنترل شده درمان کرد. این عمل گردش خون را بهبود می دهد و عضلات گرفته را شل میکند تا درد و ناراحتی بیمار مدتی تسکین پیدا کند.
بیوفیدبک
متخصص، بیمار را در جلسه درمان بیوفیدبک به الکترودها و یا حسگرهای انگشتی وصل می کند؛ الکتروها و حسگرها پیام هایی را به مانیتور می فرستند که آنها را به داده ها بازگردانی می کند. مانیتور چند نور، صدا یا تصویر را بر اساس چگونگی واکنش نشان دادن ضربان قلب، تنفس و فشار خون منعکس می کند. مثلاً وقتی فشار خون بیمار پایین می رود یا ضربان قلبش کند می شود، نمایشگر سیگنال هایی را از بدن دریافت می کند. سپس درمانگر به بیمار کمک می کند تا متوجه شود که چگونه می تواند آن سیگنال ها را طی عملکردهای ارادی حفظ کند. هدف از بیوفیدبک این است که بیمار به مرور زمان بتواند عملکردها را بدون اتصال به تجهیزات نظارتی کنترل کند. بیوفیدبک برای درمان فتق دیسک بین مهرههای 4 و 5 کمر مفید است.
جلسه درمان بیوفیدبک احتمالاً در مطب درمانگر انجام می شود، البته برنامه هایی وجود دارد که این امکان را برای بیمار فراهم می کند تا به رایانه شخصی اش متصل شود و بتواند درمان را خودش انجام بدهد. همچنین درمانگر تکنیک های تن آرامی مفیدی را به بیماران آموزش می دهد که به کنترل کردن عملکردهای متفاوت بروزیافته در بدن هر بیمار کمک می کند. برای مثال یکی از این تکنیک ها برای بیمار مبتلا به فتق دیسک مهرههای 4 و 5 مفید است. بیمار در جلسه درمان بیوفیدبک روش هایی را برای کم کردن آن دسته از امواج مغزی یاد می گیرد که حین تحمل درد فعال می شوند. تصویرسازی هدایت شده و تن آرامی پیشرونده عضلانی تکنیک های تن آرامی دیگری هستند که درمانگر بیوفیدبک آنها را به بیماران آموزش میدهد.
دستگاه TENS
تکانه های الکتریکی در درمان با دستگاه TENS یا تحریک الکتریکی عصب از روی پوست، از طریق چسباندن پدهای الکترود روی پوست، به عصب ها و عضله ها اعمال می شود. این روش برای کاهش درد و ورم و رفع انقباض های عضلانی کاربرد دارد. درمانگر می تواند دستگاه را روی شدت بالا یا پایین تنظیم کند.
درمان دستی
ماساژ، حرکات کششی، متحرک سازی مفصل (موبیلیزاسیون) و ترکشن (کشش) با هدف شل کردن عضلات منقبض و مفصل های محدود شده انجام می شوند تا به این ترتیب کمردرد و ورم، کمتر و انعطاف پذیری بیشتر شود. متخصص درمان دستی برای اعمال فشار از دست هایش استفاده می کند و بافت ها را به منظور رفع گرفتگی عضلات، از بین بردن بافت همبند جای زخم، کاهش اسپاسم عضلانی و بهبود عملکرد مفصل دستکاری می کند.
اولتراسوند
امواج انرژی با هدف افزایش دادن جریان خون در ناحیه آسیبدیده به رباط ها و عضلات عمقی رسانده می شود. اولتراسوندتراپی از طریق کاهش ورم و ادم در تسریع فرایند التیام و کاهش درد مفید واقع می شود. درمان اولتراسوند با استفاده از اپلیکاتوری به نام ترنسدیوسر انجام می شود که متخصص آن را روی پوست بیمار می گذارد.
تراکشن کمر
بیمار دمر یا طاق باز روی تخت دراز می کشد، سپس دستگاه ناحیه پایین کمر را به آرامی می کشد. به این ترتیب فضاهای بین مهره های ستون فقرات باز می شود و فشار روی دیسک ها و عصب ها موقتاً کاهش می یابد.
ورزشهای مناسب برای فتق دیسک مهرههای 4 ـ 5 کمر
دکمپرشن یا رفع فشار از روی ستون فقرات
مزایای حرکت: دکمپرشن یا رفع فشار از روی ستون فقرات باید نخستین حرکتی باشد که برای درمان فتق یا برجستگی دیسک انجام میدهید، چرا که این حرکت فضایی را بین مهرهها ایجاد می کند و در نتیجه فشار از روی دیسک برداشته می شود.
روش انجام:
- از میله یا بالای در یا هر چیزی که میتوانید از آن آویزان شوید، استفاده کنید و بگذارید بدنتان «فقط آویزان بماند».
- سه بار، هر بار به مدت 30 ثانیه آویزان بمانید.
- به آرامی پایین بیایید تا دچار اسپاسم نشوید.
این حرکت نباید برایتان دردناک باشد؛ بنابراین اگر احساس درد کردید، حرکت برایتان مناسب نیست. در این صورت انجام دادن حرکت را متوقف کنید و تمرین های دیگری را که در ادامه توضیح میدهیم، امتحان کنید.
کشش در حالت ایستاده
مزایای حرکت: کشش در حالت ایستاده برعکس قوز کردن، یعنی کاری است که معمولاً در طول روز انجام می دهید. چون اکثر موارد فتق و برجستگی دیسک نتیجه حالت اندامی نامناسب و خمش مکرر ستون فقرات، به ویژه خم شدن رو به جلو با حالت اندامی نامناسب است، این نرمش کششی دیسک را به سمت موقعیت خنثی و طبیعیاش فشار می دهد.
روش انجام:
- ضمن رعایت حالت اندامی درست بایستید. دو دست را در دو طرف کمر بگذارید. لگن را با دست ها رو به جلو فشار بدهید و کمر را عقب بکشید. کشش را تا گردن ادامه بدهید تا در نهایت صورتتان رو به سقف قرار بگیرد.
- این حرکت کششی را در دو یا سه نوبت 10 مرتبهای انجام بدهید.
- این نرمش کششی برای زمانی که به خودتان استراحت می دهید و از پشت میز بلند می شوید، فوقالعاده است.
این حرکت نباید برایتان دردناک باشد؛ بنابراین اگر احساس درد کردید، این حرکت برایتان مناسب نیست. در این صورت انجام دادن حرکت را متوقف کنید و تمرین های دیگری را که در ادامه توضیح می دهیم، امتحان کنید.
حرکت نیمه کبری (کشش کمر در حالت دمر)
مزایای حرکت: کشش نیمه کبری ماده دیسک را به عقب، به سمت مرکز دیسک بین مهره ای فشار می دهد و به این ترتیب به درمان فتق دیسک کمر کمک می کند. هدف از کشش مکرر پایین کمر «متمرکزسازی علائم» است، به عبارت دیگر دردی که رو به پایین در پا تا کف پا منتشر شده است، باید رو به بالا برگردد و به کمر نزدیکتر شود. متمرکزسازی به نوبه خود به تسکین درد کمک می کند.
روش انجام:
- روی شکم در حالت دمر دراز بکشید و خود را به آرامی روی آرنجها بالا بکشید؛ در این بین مفصلهای ران باید با کف زمین تماس داشته باشد.
- قبل از آن که به حالت دمر برگردید، 10 ـ 15 ثانیه در این حالت بمانید.
- مدت زمان بالا نگه داشتن خود را به تدریج به 30 ثانیه افزایش دهید. سعی کنید این حرکت کششی را 10 بار تکرار کنید.
ممکن است در ابتدا نتوانید این موقعیت را به خوبی تحمل کنید، پس آرام و با دقت پیش بروید. اگر درد داشتید، تمرین دیگری را امتحان کنید.
حرکت کبری کامل (کشش پیشرفته)
مزایای حرکت: حرکت کبری کامل بر همان اصل حرکت نیمه کبری که در بالا توضیح داده شد، مبتنی است. این کشش پیشرفته کمک می کند که ماده دیسک به عقب، به سمت مرکز دیسک بینمهره ای فشار داده شود. حرکت با هدف تسکین علائم درد انجام می شود.
روش انجام:
- وقتی در انجام دادن حرکت نیمه کبری مهارت پیدا کردید، می توانید حرکت را سخت تر کنید و نسخه پیشرفته کشش کبری را انجام بدهید. روی شکم در حالت دمر دراز بکشید و همانطور که لگن را در تماس با کف و کمر را شل نگه داشتهاید، خود را به آرامی روی دستها بالا بکشید.
- 10 ثانیه در این موقعیت بمانید. سعی کنید حرکت را 10 بار تکرار کنید.
- اگر مشکلی نداشتید، سعی کنید در نهایت 20 ـ 30 ثانیه در این وضعیت بمانید.
بروز درد حین انجام حرکت علامت آن است که این تمرین برایتان مناسب نیست. در این صورت انجام حرکت را متوقف کنید و حرکات دیگر را امتحان کنید.
گربه ـ گاو
مزایای حرکت: حرکت گربه ـ گاو یکی از پرطرفدارترین تمرین ها برای درمان فتق دیسک کمر است. کشش گربه ـ گاو تلفیقی از دو حرکت یوگاست که از طریق باز کردن فضای دیسک بین مهره ای به رفع فشار از روی دیسک برجسته کمک میکند. همچنین این حرکت توانایی حرکتی ستون فقرات را افزایش می دهد، درد ناشی از فتق دیسک را تسکین می دهد و دوران بهبود را تسریع می کند.
روش انجام:
- این حرکت کششی را در حالت چهار دست و پا شروع کنید. نفس را به داخل بکشید و همانطور که سقف را نگاه می کنید، بگذارید شکم به سمت زمین بیفتد.
- سپس نفس را به آرامی بیرون بدهید و همانطور که دست ها را به زمین فشار می دهید و گردن را کمی خم می کنید تا بتوانید پاها را ببینید، ستون فقرات را به آرامی گرد کنید.
- سعی کنید این حرکت را در دو یا سه نوبت ده مرتبه ای تکرار کنید.
پرنده سگ
مزایای حرکت: حرکت پرنده ـ سگ عضلات عمقی ستون فقرات و کمر را تقویت و پایدار می کند. به کمک عضلات قوی تر می توانید حالت اندامی مناسب را حفظ کنید و از عود فتق دیسک کمر در آینده جلوگیری کنید.
روش انجام:
- چهار دست و پا روی زمین قرار بگیرید، دست ها را زیر شانه ها و زانوها را زیر مفصلهای ران بگذارید.
- بازوی چپ را بلند کنید و آن را آنقدر جلو ببرید تا همتراز با بالاتنه شود؛ در همین زمان پای راست را به عقب ببرید تا با بالاتنه هم سو شود.
- دو تا سه ثانیه در این حالت بمانید، سپس به آرامی به وضعیت اولیه برگردید.
- حرکت را با بازوی راست و پای چپ تکرار کنید.
- جای دست و پاها را عوض کنید تا حرکت را در دو یا سه نوبت 10 مرتبهای تکرار کرده باشید.
دقت کنید که سر، گردن و کمر در حالت خنثی باشند تا حداقل فشار به گردن وارد شود.
پلانک
مزایای حرکت: این حرکت نیز مانند حرکت پرنده ـ سگ عضلات مرکزی را به کار می گیرد و لگن را از طریق تقویت عضلات عمقی ستون فقرات و سرینی در موقعیت صحیح قرار می دهد.
روش انجام:
- روی شکم دراز بکشید و ساعدها را روی تشک بگذارید.
- عضلات مرکزی را به کار بگیرید و بدن را بالا بکشید، به گونهای که تکیهگاهتان فقط پنجهها و ساعدها باشد.
- 10 ثانیه در این حالت بمانید و حرکت را در دو یا سه نوبت تکرار کنید. سعی کنید مدت زمان حفظ حرکت را به تدریج به 30 ثانیه برسانید.
دقت کنید که کمر را در زمان انجام حرکت صاف نگه دارید و ستون فقرات در موقعیت خنثی باشد.
پرسش های متداول
التیام یافتن فتق دیسک مهره های 4 و 5 چقدر طول می کشد؟
تقریباً 4 تا 6 هفته طول می کشد تا به سطح توانایی حرکتی و عملکردی موردانتظار برسید. مدت زمان بهبود به شدت عارضه و علائم قبل از عمل بستگی دارد. وقتی پس از جراحی دکمپرشن به هوش می آیید، کمرتان قدری ناراحت است و احتمالاً یک یا چند لوله به شما متصل است.
آیا برجستگی دیسک بین مهره های 4 و 5 مشکلی جدی است؟
درد مزمن مهم ترین و شایع ترین عارضه ناشی از برجستگی دیسک مهره های 4 و 5 است و اگر درمان به تأخیر انداخته شود، احتمال بروز عارضه های جدی تری مانند اسپوندیلولیستزی یا سر خوردن مهره نیز وجود دارد. اسپوندیلولیستزی به معنای سر خوردن یا جا به جا شدن مهره است و به درد شدیدی دامن می زند که برای درمانش چاره ای جز انجام جراحی وجود ندارد.
کمردرد ناشی از فتق دیسک مهره های 4 و 5 چگونه درمان می شود؟
- درمان دارویی: داروهای تجویزی و بدون نسخه (OTC) برای تسکین درد ناشی از فتق دیسک بین مهرههای 4 و 5 مصرف میشود.
- فیزیوتراپی: طرح درمان ورزش و فیزیوتراپی را میتوان به گونهای تعدیل کرد که درد ناشی از فتق دیسک کمر و مهرههای 4 و 5 را هدف بگیرد.
- دستکاری و درمان دستی (کایروپراکتیک)
- مراقبت از خود
کدام عصبها تحت تأثیر L4 و L5 هستند؟
عصبهای L4 و L5 در کنار دیگر عصب های خارجی، عصب بزرگ سیاتیک را تشکیل می دهند که رو به پایین در پشت لگن و پشت پا کشیده شده است و تا کف پا امتداد دارد.
