بیرون زدگی دیسک کمر (گزگز پاها و کمردرد) و درمان آن

بیرون‌زدگی دیسک کمر  ممکن است بسیار دردناک باشد. این عارضه می‌تواند در نشستن و یا راه رفتن اختلال ایجاد کند. بیرون‌زدگی دیسک کمر زمانی ایجاد می‌شود که لایه خارجی دیسک پاره شده و یا در یک جهت برآمده شده و بیرون بزند. در این حالت ماده ژله‌مانند داخل دیسک بر ساختارهای مجاور تاثیر منفی می‌گذارد. بیرون‌زدگی دیسک کمر می‌تواند در هر بخش از ستون فقرات ایجاد شده و باعث بروز بی‌حسی و گزگز، درد و ضعف در سراسر بدن شود. این عارضه ممکن است در اثر وارد شدن فشار مداوم و شدید بر دیسک ایجاد شود. بر طبق تحقیقات انجام شده، بیرون‌زدگی دیسک می‌تواند در اثر عوامل ژنتیکی بروز کند، البته احتمال ایجاد این عارضه با افزایش سن بیشتر می‌شود.

فیزیوتراپی می‌تواند در درمان بیرون‌زدگی دیسک بسیار موثر باشد.

دلایل شایع بیرون‌زدگی دیسک کمر

ستون فقرات از 33 مهره تشکیل شده و این مهره‌ها بر روی یکدیگر قرار دارند. بین هر مهره غضروفی به اسم دیسک بین مهره‌ای قرار گرفته است. بخش خارجی دیسک آنولوس نام دارد و بخش داخلی دیسک نیز نوکلئوس نامیده می‌شود. در دوران جوانی، بیشتر بخش دیسک از ژلاتین ساخته شده است. با افزایش سن، بخشی از این ژلاتین از بین می‌رود. در این حالت انعطاف‌پذیری دیسک کاهش پیدا می‌کند و راحت‌تر دچار آسیب‌دیدگی می‌شود. در برخی از موارد، ژلاتین از شکاف ایجاد شده بر روی بخش خارجی دیسک خارج شده و منجر به بیرون‌زدگی دیسک می‌شود. این عارضه بیشتر در قسمت گردن و بخش پایین کمر ایجاد می‌شود. در قسمت پایین کمر، امکان دارد دیسک‌ها در اثر ساییدگی یا سانحه دچار آسیب‌دیدگی شوند. عوامل موثر در بروز بیرون‌زدگی دیسک کمر عبارتند از:

• سن- بیرون‌زدگی دیسک کمر در بیشتر موارد در افراد بین 30 تا 50 ساله و در اثر تخریب ناشی از افزایش سن ایجاد می‌شود. احتمال بروز این عارضه پس از 50 سالگی کاهش پیدا می‌کند.
• اضافه‌وزن- اضافه‌وزن سبب افزایش فشار وارد بر دیسک‌ها می‌شود.
• شغل- شغل‌هایی که مستلزم انجام حرکات مکرر و سنگین (مانند بلند کردن، کشیدن، هل دادن اجسام سنگین و چرخش بدن)  هستند سبب وارد شدن فشار بیش بیش از حد بر دیسک‌ها می‌شوند.
• عدم تحرک جسمانی- افراد کم‌تحرک  بیشتر در معرض بیرون‌زدگی دیسک کمر هستند.

علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر

بیرون‌زدگی دیسک کمر بر همه بیماران به یک شکل اثر نمی‌گذارد. در برخی از موارد این عارضه باعث ایجاد درد کمی شده و یا اصلا باعث ایجاد درد نمی‌شود  به شکلی که بیمار متوجه بروز بیرون‌زدگی نخواهد شد. علائم شایع بیرون‌زدگی دیسک کمر عبارتند از:

• کمردرد: کمردرد معمولا در نزدیکی محل بیرون‌زدگی بروز می‌کند. در این حالت امکان دارد اسپاسم عضلانی نیز ایجاد شود.
• ضعف در دست یا پا. ضعف در اثر فشردگی ریشه عصب نزدیک دیسک آسیب‌دیده بروز می‌کند. امکان دارد در این حالت در بسیاری از افراد، افتادگی پا ایجاد شده و یا قدرت به دست گرفت اشیاء کاهش پیدا کند. همچنین ممکن است در راه رفتن اختلال ایجاد شود.
• درد، بی‌حسی و گزگز که به دست یا پا منتقل می‌شود. این حالت زمانی ایجاد می‌شود که بیرون‌زدگی دیسک سبب فشردگی ریشه عصب مجاور شود.
• دردی که در اثر انجام برخی از حرکات تشدید می‌شود.در بسیاری از موارد، خم شدن ستون فقرات به جلو می‌تواند سبب تشدید بیرون‌زدگی دیسک و افزایش درد شود. همچنین خم شدن ستون فقرات به عقب می‌تواند سبب بهبود راستای ستون فقرات و کاهش درد شود.

• بیرون‌زدگی دیسک کمر بر همه بیماران به یک شکل اثر نمی‌گذارد. در برخی از موارد این عارضه باعث ایجاد درد کمی شده و یا اصلا باعث ایجاد درد نمی‌شود  به شکلی که بیمار متوجه بروز بیرون‌زدگی نخواهد شد. علائم شایع بیرون‌زدگی دیسک کمر عبارتند از:

  • کمردرد(کمردرد). کمردرد معمولا در نزدیکی محل بیرون‌زدگی بروز می‌کند. در این حالت امکان دارد اسپاسم عضلانی نیز ایجاد شود.
  • ضعف در دست یا پا. ضعف در اثر فشردگی ریشه عصب نزدیک دیسک آسیب‌دیده بروز می‌کند. امکان دارد در این حالت در بسیاری از افراد، افتادگی پا ایجاد شده و یا قدرت به دست گرفت اشیاء کاهش پیدا کند. همچنین ممکن است در راه رفتن اختلال ایجاد شود.
  • درد، بی‌حسی و گزگز که به دست یا پا منتقل می‌شود. این حالت زمانی ایجاد می‌شود که بیرون‌زدگی دیسک سبب فشردگی ریشه عصب مجاور شود.
  • دردی که در اثر انجام برخی از حرکات تشدید می‌شود.در بسیاری از موارد، خم شدن ستون فقرات به جلو می‌تواند سبب تشدید بیرون‌زدگی دیسک و افزایش درد شود. همچنین خم شدن ستون فقرات به عقب می‌تواند سبب بهبود راستای ستون فقرات و کاهش درد شود.

نحوه تشخیص بیرون‌زدگی دیسک کمر

تشخیص بیرون‌زدگی دیسک کمر با معاینه بدنی امکان‌پذیر است. امکان دارد پزشک جهت بررسی قدرت، واکنش‌ها و توانایی راه رفتن بیمار از ارزیابی عصب‌شناختی استفاده کند. ممکن است جهت تشخیص علت بروز درد، از آزمایش‌های تصویربرداری استفاده شود. سی تی اسکن تصاویر مقطعی از ستون فقرات را نشان داده  و ام آر آی نیز تصاویر ساختارهای داخلی بدن را نمایش داده و می‌تواند محل بیرون‌زدگی دیسک را مشخص کند.

در صورت تشخیص وجود بیرون‎زدگی دیسک، فیزیوتراپی می‌تواند در بهبود و بازگشت به سطح طبیعی عملکرد به بیمار کمک کند. امکان دارد پزشک بیمار را جهت ارزیابی بیشتر و درمان بیرون‌زدگی به متخصص فیزیوتراپی معرفی کند.

درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر

بسته به شدت علائم عارضه، روش‌های درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر عبارتند از:

 خودداری از استراحت برای مدت طولانی

استراحت برای مدت طولانی می‌تواند باعث بروز خشکی در مفاصل و ضعیف شدن عضلات و در نهایت تشدید درد شود. به جای استراحت کامل، قرارگیری در وضعیت راحت بدنی برای مدت 30 دقیقه و  پیاده‌روی در مسافت‌های کوتاه توصیه می‌شود.

 مصرف دارو و تزریق کورتیزون

در صورت بروز درد خفیف تا متوسط ناشی از بیرون‌زدگی خفیف دیسک کمر، معمولا از داروهای مُسکن مانند ایبوپروفن، استامینوفن یا ناپروکسن سدیم استفاده می‌شود.

چنانجه درد با مصرف این داروها کاهش پیدا نکند، پزشک تزریق کورتیکو استروئید را توصیه می‌کند. این نوع تزریق در اطراف اعصاب در ناحیه مورد نظر انجام می‌شود.

 شل‌کننده‌های عضلانی

در صورت بروز اسپاسم عضلات از شل‌کننده‌های عضلانی استفاده می‌شود. امکان دارد با استفاده از شل‌کننده‌های عضلانی سرگیجه یا خواب‌آلودگی ایجاد شود.

 داروهای مُسکن مخدر

با توجه به این که مُسکن‌های مخدر اعتیادآور هستند و باعث بروز عوارض جانبی زیادی می‌شوند، پزشکان معمولا این داروها را تجویز نمی‌کنند. در صورت عدم تاثیر داروهای دیگر، پزشک این مُسکن‌های مخدر را برای تسکین کوتاه‌مدت درد تجویز می‌کند. عوارض جانبی این داروها شامل حالت تهوع، یبوست، اختلال حواس و خواب‌آلودگی می‌باشند.

 فیزیوتراپی برای درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر

فیزیوتراپی سبب تسکین درد و بازیابی عملکرد بیمار از طریق ورزش‌های تقویتی، درمان دستی و بهبود وضعیت بدنی می‌شود. متخصص فیزیوتراپی در ابتدا علائم، وضعیت حرکتی، ضعف یا سفتی عضلات، کاهش حس‌ها یا واکنش‌های بدنی، خشکی مفاصل، وضعیت بدنی و توانایی بیمار برای راه‌ رفتن را ارزیابی می‌کند. در صورتی که ارزیابی نشان‌دهنده وجود مشکل مرتبط با بیرون‌ز‌‌دگی دیسک باشد،  امکان دارد متخصص فیزیوتراپی بیمار را جهت انجام جراحی و یا ام آر آی به جراح معرفی کند. البته طبق تحقیقات انجام شده، فیزیوتراپی در بیشتر موارد روش موثری برای درمان بیرون‌زدگی دیسک محسوب می‌شود. همچنین تحقیقات نشان می‌دهند که ورزش یکی از بهترین روش‌ها جهت بهبود قدرت، استقامت و هماهنگی عضلاتی است که از ستون فقرات محافظت می‌کنند.

روش‌های مختلف مورد استفاده در فیزیوتراپی برای درمان بیرون‌زدگی دیسک شامل:

• تسکین درد به منظور کاهش التهاب از طریقسرما/ گرمادرمانی. گرمادرمانی به شل شدن عضلاتی که می‌توانند سبب اسپاسم شوند کمک کرده و در افزایش جریان خون و بهبود انعطاف‌پذیری بافت‌ها موثر است. سرمادرمانی سبب کاهش دمای بافت‌ها، ایجاد اثر ضد التهابی و کاهش درد می‌شود.
• بهبود وضعیت بدنی و مکانیک بدنجهت کاهش فشار وارد بر ستون فقرات. وضعیت نامناسب بدنی در بیرون‌زدگی دیسک کمر موثر است.
• درمان دستیبه منظور بهبود قابلیت حرکتی و افزایش دامنه حرکتی مفاصل و ستون فقرات
• تمارین ورزشی تقویتی برای بهبود عضلات ضعیف و آسیب‌دیدهخصوصا در قسمت کمر، لگن و قسمت فوقانی بدن
• تقویت عضلات مرکزی بدنجهت بهبود ثبات و قدرت ستون فقرات
• تمارین کم‌برخورد ایروبیکبرای بازیابی استقامت و بهبود کلی وضعیت جسمانی
• تمارین آب‌درمانیدر آب گرم جهت کاهش فشار وارد بر ستون فقرات و مفاصل
• تمارین عملکردیبه منظور کاهش فشار وارد بر ستون فقرات و کمر در طول روز و در محل کار و در زمان انجام فعالیت‌های ورزشی
• تحریک الکتریکی عصب از راه پوست. در این روش از جریان الکتریکی به منظور آزادسازی اندورفین و کاهش درد استفاده می‌شود.
• در صورت که از جراحی استفاده شود، به‌کارگیری توان‌بخشی و فیزیوتراپی پس از جراحی به منظور بازیابی عملکرد و قابلیت حرکتی ضروری می‌باشد.

 جراحی

در صورتی که روش‌های دیگر تاثیری در بهبود بیرون‌زدگی دیسک کمر نداشته باشند، پزشک استفاده از جراحی را توصیه می‌کند. در موارد زیر از جراحی استفاده می‌شود:

• ایجاد محدودیت حرکتی و اختلال در فعالیت‌های روزانه در اثر بروز درد
• افزایش مشکلات عصب‌شناختی مانند ضعیف شدن مفاصل و پاها که منجر به دشواری در ایستادن یا راه رفتن شود
• از دست دادن عملکرد مثانه
• عدم تاثیر مصرف دارو یا فیزیوتراپی

جهت رفع مشکلات فوق و به‌کارگیری فیوژن استخوان، یک دیسک فلزی در محل مورد نظر قرار داده می‌شود و باعث حفظ ثبات ستون فقرات می‌شود.