افتادگی مچ پا یا فوت‌دراپ و درمان آن با ورزش، ارتز و تحریک الکتریکی

افتادگی مچ پای یا فوت‌دراپ اختلالی است که در آن شخص نمی تواند در هنگام راه رفتن قسمت جلوی پای خود را بالا بیاورید و در نتیجه راه رفتن برای او مشکل می‌شود. افتادگی مچ پا یا فوت‌دراپ به خودی خود یک بیماری محسوب نمی‌شود بلکه یک نشانه است که از وجود یک مشکل یا بیماری زمینه‌ای خبر میدهد. این بیماری زمینه‌ای می‌تواند مربوط به سیستم عصبی یا عضلانی یا مربوط به اختلالات اسکلتی و آناتومیکال باشد. مشکل افتادگی مچ پا می‌تواند در هر دو پا یا تنها در یک پا مشاهده شود. این مشکل همچنین بسته به علت اصلی آن می‌تواند موقتی یا دائمی باشد.

با بروز این مشکل، بیمار توان کنترل کردن پای خود را به طور جزئی یا کامل از دست می‌دهد. در برخی موارد حتی وقتی بیمار پای خود را از روی زمین بلند می‌کند، انگشتان او به سمت پایین هستند یا در هنگام راه رفتن متمایل به افتادن روی زمین هستند و پای بیمار به جای بازگشتین آرام به سمت زمین، بر روی زمین می‌افتد.

علت افتادگی مچ پا

 برخی مشکلات سیستم عصبی و عضلانی وجود دارند که می‌توانند موجب روز علائمی مانند افتادگی مچ پا شوند. این مشکلات عبارتند از:

• آسیب عصبی: شایع‌ترین علت بروز افتادگی مچ پا آسیب عصبی است که خوشبختانه درمان آن نیز نسبت به سایر موارد راحت‌تر است. این حالت زمانی رخ می‌دهد که یکی از عصب‌ها در ستون فقرات تحت فشار قرار گرفته است. آسیب عصبی همچنین می‌تواند بر اثر وارد کردن فشار‌های مکرر در طول زمان و یا بر اثر یک حادثه و آسیب ناگهانی باشد.
• مشکلات مغزی و نخاعی: آسیب‌هایی که به مغز یا کانال نخاعی در ستون فقرات وارد می‌شود میتواند موجب بروز علائمی مانند افتادگی مچ پا و همچنین سایر مشکلات سیستم عصبی شود. همچنین برخی از بیماری‌ها مانند ام‌اس و ALS نیز می‌توانند به مغز و سیستم عصبی آسیب وارد کنند. گاهی افراد مبتلا به دیابت نیز اعصاب آنها بر اثر قند خون بالا آسیب دیده است دچار علائم فوت‌دراپ می‌شوند.
• اختلالات عضلانی: تعدادی از بیماری‌های دژنراتیو  یا فرسایشیِ عضلانی وجود دارد که ممکن است در افتادگی پا نقش داشته باشند ، از جمله بیماری لوگریگ و بیماری شارکوت‌ماری‌توت. در این موارد بسیار مهم است که علت اصلی بروز افتادگی پا در اسرع وقت تشخیص داده شود.

علائم و نشانه‌های افتادگی مچ پا چیست؟

افتادگی مچ پا می‌تواند برای بیمار بسیار آزاردهنده و ناتوان‌کننده باشد چرا که بر روی راه رفتن و حرکت بیمار اثر می‌گذارد. شخص مبتلا به افتادگی مچ پا ممکن است نشانه‌های زیر را داشته باشد:

• مشکل در بالا آوردن قسمت جلوی پا و انگشتان از روی زمین
• احساس درد، بیحسی یا ضعف در پا
• ضربه خوردن بی‌اختیارِ کف پا به زمین در حین راه رفتن
• کشیده شدن پا در هنگام حرکت کردن
• بالا آوردن کامل پا از لگن برای راه رفتن

روش‌های درمان

اینکه مشکل افتادگی مچ پا چگونه باید درمان شود در نهایت به این موضوع بستگی دارد که چه عاملی موجب بروز آن شده است. بسته به علت زمینه‌ای، روش‌های درمانی مختلفی برای افتادگی مچ پا وجود دارد که متخصص طب فیزیکی و توانبخشی تعیین می‌کند. برخی از این روش‌های درمانی بر روی کاهش درد تمرکز دارند و برخی دیگر بر روی بهبود تعادل و بهبود قدرت عضلانی. در اغلب موارد برنامه‌ی درمانی، ترکیبی از همه این روش‌ها است.

فیزیوتراپی

انجام تمرینات و درمان‌های فیزیوتراپی موثرترین روش درمانی برای افتادگی مچ پا است و اغلب بیماران پس از گذراندن یک دوره درمانی فیزیوتراپی بهبودی بسیار چشمگیری را در کارایی و حرکت‌پذیری پای خود تجربه می‌کنند. فیزیوتراپیست‌ها از ورزش‌هایی که در ادامه آمده است برای بهبود افتادگی مچ پا بهره می‌برند:

خم کردن مچ پا به سمت عقب

این تمرین “منفعل” است به این معنا که شما با کمک خارجی مچ پای خود را حرکت می‌دهید. روی یک صندلی بنشینید و پایی که  دچار افتادگی مچ شده است روی زانوی پای مقابل قرار دهید سپس با کمک دست خود، مچ پا را به سمت عقب حرکت دهید. این حرکت دقیقا حرکتی است که شما در هنگام راه رفتن با انجام دادن آن مشکل دارید بنابراین این ورزش نقطه شروع بسیار خوبی است. انجام این تمرین همچنین احتمال اسپاسم عضلات مچ پا را کاهش داده و دامنه حرکتی مچ را افزایش می‌دهد.

چرخش مچ به سمت داخل/خارج

تمرین “منفعل” بعدی برای بهبود افتادگی مچ پاچرخش مچ است. روی صندلی بنشینید و پای خود را روی زانوی مقابل قرار دهید. سپس با کمک دست خود انگشتان پا را بگیرید و آنها را به سمت بالا و پایین حرکت دهید.  در این حالت کف پا به طرف داخل و بیرون حرکت می‌کند. در حین انجام این حرکت تمرکز داشته باشید تا حرکت به طور کامل از مچ پا تا انگشتان باشد به نحوی انگار دارید این حرکت را به عضلات مچ پا انجام می‌دهید.

تمرینات منفعل برای بیمارانی که محدودیت حرکتی آنها بسیار شدید است، تاثیر قابل توجهی دارند. اگر تا حدی می‌توانید پای خود را حرکت دهید، می‌توانید این تمرین را با چالش بیشتری انجام دهید به این صورت که برای حرکت دادن پا از دست خود کمک نگیرید.

بالا آوردن انگشتان با کمک

بالا آوردن انگشتان پا سخت‌ترین تمرین برای انجام دادن است. اگر برای انجام این حرکت مشکل دارید، هیچ جای نگرانی نیست! خوشبختانه این حرکت را نیز می‌توان در مراحل ابتدا به صورت منفعل و با کمک انجام داد. این تمرین به بازیابی مسیر اتصالات سیناپسی عصبی در مغز کمک می‌کند. برای شروع، پایی که دچار آسیب است را روی پای دیگر قرار دهید. سپس با کمک پای سالم خود، انگشتان پای دیگر را به سمت بالا حرکت دهید. این حرکت را به آرامی انجام دهید و هرچند که این حرکت را با کمک پای دیگر انجام می‌دهید اما تمام سعی خود را بکنید که پای آسیب‌دیده نیز درگیر باشد تا اتصالات عصبی در مغز تحریک شوند. این حرکت را 10 بار یا بیشتر تکرار کنید.

عملِ عکسِ بالا آوردن انگشتان 

این حرکت اصطلاحا یک حرکت نگاتیو است. در تمرینات نگاتیو شما برعکسِ عمل اصلی را انجام می‌دهید تا عضلات مخالف را تقویت کنید. این تمرین در واقع نگاتیوِ تمرین قبلی است و در آن سعی می‌کنید انگشتان را به جای بالا، به سمت کف زمین حرکت دهید تا روی عضلات مخالف تمرکز کنید.

درست مانند تمرین قبل با کمک پای دیگر، انگشتان پای آسیب دیده را بالا بیاورید اما این بار به جای آن که اجازه دهید انگشتان سریعا به سمت زمین بازگردند یا بیافتند، تمام سعی خود را می‌کنید که انگشتان را بالا نگه دارید و سپس به نحوی آرام و کنترل‌شده انگشتان به سمت زمین حرکت کنند. سعی کنید حرکت انگشتان به سمت زمین تا جای ممکن آهسته باشد. این تمرین پیشرفته‌تر است چرا که در آن باید تا حدی بر روی پای خود کنترل داشته باشید. قبل از انجام تمرین بعدی، این تمرین را 10 بار تکرار کنید.

بالا آوردن پاشنه 

این تمرین برعکس تمرین بالا آوردن انگشتان است و در آن انگشتان به سمت زمین متمایل می‌شوند. هرچند ممکن است به نظر نیاید که این تمرین به توانایی بالا آوردن انگشتان پا کمک کند،  اما در واقع به تقویت عضلات اطراف کمک می‌کند.

برای انجام این تمرین روی صندلی بنشینید و کف پای خود را روی زمین قرار دهید. سپس پاشنه پای خود را بلند کنید و این حالت را چند ثانیه نگه دارید. این تمرین را ده بار تکرار کنید.

چرخش کف پا به بیرون

برای این تمرین کف پای خود را ابتدا روی زمین بگذارید و سپس لبه‌ی بیرونی کف پای خود را به سمت بالا ببرید. این حالت را چند ثانیه نگه دارید و سپس رها کنید. تمرکز شما در حین تمرین باید بر روی حرکت مچ پا باشد و نباید بالا آوردن کف پا به کمک حرکت دادن ران پا و لگن باشد. این تمرین را ده بار تکرار کنید.

چرخش کف پا به داخل 

مانند قبل کف پای خود را روی زمین بگذارید اما این بار لبه‌ی داخلی کف پای خود را به سمت بالا بگیرید. این حالت را چند ثانیه نگه دارید و سپس رها کنید. این تمرین را ده بار تکرار کنید.

ایستادن روی یک پا

ایستادن روی یک پا نیز روش بسیار عالی برای بهبود تعادل بدن و تقویت عضلات مچ پا است. این تمرین را بیمارانی می‌توانند انجام دهند که قدرت کافی برای ایستادن روی یک پا را دارند و باید سعی کنند برای 15 ثانیه روی یک پا بایستند. در حین انجام این تمرین برای جلوگیری از زمین خوردن لبه ی یک صندلی را بگیرید چرا که خطر افتان و آسیب دیدن خصوصا در بیماران مبتلا به فوت‌دراپ بالا است.

چرخش لگن به داخل و خارج 

هرچند این تمرین بر روی عضلات ران متمرکز است اما میتواند به بهبود افتادگی مچ پا کمک کند چرا که تقویت عضلات ران بر روی پا نیز اثر دارد. بر روی یک صندلی بنشینید و سپس پای خود را به سمت داخل بچرخانید به نحوی که زانو به داخل و مچ پا به سمت خارج حرکت کند. سپس عکس این عمل را انجام دهید و ران پا را به سمت بیرون چرخش دهید به نحوی که میخواهید توپی را به سمت دیگر ضربه بزنید. این حرکت چرخشی به طرفین را چند بار تکرار کنید. این ورزش با بهبود حرکت‌پذیری لگن بر روی افتادگی مچ پا نیز موثر است.

چرخش مفصل لگن

برای پایان این تمرین حرکتی که روی عضلات اصلی حرکتی اثر میگذرد را انجام دهید. روی صندلی بنشینید و یک حوله زیر پای خود قرار دهید تا پا بتوانید روی زمین سر بخورد. سپس با استفاده از  دست خود، پای خود را بگیرید و آن را به سمت وسط حرکت دهید و سپس پا را به سمت بیرون حرکت دهید. سر دادن پا روی زمین به سمت چپ و راست را چند بار تکرار کنید. دو تمرین انتهایی در واقع عضلات ران و لگن را هدف قرار می‌دهد و برای بیمارانی مناسب است که افتادگی مچ پای آنها به حدی شدید است که عضلات ران و لگن را نیز تحت تاثیر قرار داده.

تحریک الکتریکی  

تحریک الکتریکی بعد ازفیزیوتراپی، یکی از موثرترین درمان‌های مکمل برای افتادگی مچ پا خصوصا بعد از بروز سکته مغزی است. در این روش الکترودهایی روی پوست قرار می‌گیرند و جریان الکتریکی از طریق این الکترودها به عصب‌ها و عضلات منتقل می‌شود. نتایج موثر تحریک الکتریکی برای درمان افتادگی مچ پا در بیماران با سابقه سکته مغزی به طور تجربی ثابت شده و این روش در عمل بسیار مثبت بوده است. تحقیقات زیادی که در این زمینه انجام شده‌اند نشان می‌دهند که انجام تمرینات توانبخشی در صورتی که با تحریک الکتریکی همراه باشد نتایج بهتری به دست می‌دهد.

متخصص فیزیوتراپی با توجه به وضعیت پای شما و عضلات آن می‌داند که الکترود‌ها را در کجا قرار دهید و جریان الکتریکی را چطور تنظیم کند.

استفاده از ارتزهای مچ پا

ارتزهای مچ پا از مچ پا و قسمت جلویی پا پشتیبانیمی کنند و از افتادن پا روی زمین در حین راه رفتن جلوگیری می‌کنند. این موضوع به ایمنی بیمار در حین راه رفتن و کاهش خطر زمین خورن کمک می‌کند. برای تهیه یک بریس AFO که مناسب شما باشد باید با فیزیوتراپیست مشورت کنید.

البته در نظر داشته باشید که ارتز‌ها یا مچ‌بندهای AFO هرچند بسیار مفید هستند اما با پشتیبانی از پا در واقع ضعف عضلات را جبران می‌کنند و می‌توانند در فرد وابستگی ایجاد کنند. بنابراین با کاهش فشار بر عضلات پا و مچ پا ممکن است این عضلات تنبل شده و بیش از پیش ضعیف شوند. برای پیشگیری از بروز این حالت، استفاده از ارتز AFO حتما باید همراه با انجام تمرینات فیزیوتراپی باشد تا عضلات تقویت شوند و به بی‌حرکت بودن و فعال نبودن، عادت نکنند.

جراحی

اگر بعد از مدت ولانی از انجام دادن تمرینات و درمان‌های فیزیوتراپی مشکل افتادگی مچ پا درمان نشود، استفده از انتقال‌دهنده‌های عصبی مد نظر قرار می‌گیرد. در این روش جراحی، عصب‌هایی از نوحی دیگر بدن برداشته می‌شوند و به نواحی مورد نظر در مچ پا و پا پیوند زده می‌شوند. جراحی در واقع یک روش تهاجمی است و همیشه به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته می‌شود. پزشکان معمولا در صورتی انجام جراحی را تجویز می‌کنند که بیمار پس از  6 تا 12 ماه توانبخشی مداوم بهبود پیدا نکرده باشد.