اثر پوکی استخوان روی ستون فقرات کمر و گردن

پوکی استخوان عارضه‌ای است که باعث می‌شود استخوان‌ها نازک‌تر، ضعیف‌تر و شکننده‌تر شوند. این عارضه می‌تواند باعث بروز شکستگی‌های فشاری ستون فقرات شود. این شکستگی‌ها معمولاً خیلی دردناک هستند چراکه عموماً مهره‌هایی که دچار کُلاپس می‌شوند (ارتفاع آن‌ها کم شده و جمع می‌شوند) عصب‌هایی که از نخاع به بیرون انشعاب پیدا می‌کنند را تحت فشار قرار داده یا به اصطلاح نیشگون می‌گیرند. در چنین حالتی، درد می‌تواند به اشکال مختلفی از یک سوزش خفیف گرفته تا درد ناتوان کننده بروز کند.

هر موقع که کمردردتان بیش از یک یا دو هفته طول کشید باید به پزشک مراجعه کنید. نادیده گرفتن کمردرد و شکستگی‌های فشاریِ احتمالیِ مهره‌ها، می‌تواند به تدریج باعث بروز مشکلات بزرگتری مثل افزایش درد، مورمور شدن، بی‌حسی، ضعف و بدشکلی شدید ستون فقرات شود.

آناتومی

ستون فقرات از استخوان‌های کوچکی به نام مهره تشکیل شده که روی یکدیگر قرار گرفته‌ و قوس‌های طبیعی کمر را شکل می‌دهند. بین این مهره‌ها بالشتک‌ها یا پدهای مسطح، گرد و لاستیک مانندی به نام دیسک‌های بین مهره‌ای وجود دارد که به عنوان ضربه‌گیر عمل کرده و به کمر اجازه می‌دهند که خم و راست شود. عضلات و رباط‌های متصل کننده مهره‌ها حرکت کمر را امکان‌پذیر کرده و در عین حال به عنوان تکیه‌گاه و پایدار کننده ستون فقرات و بالاتنه عمل می‌کنند. هر مهره یک روزنه عمودی (فورامن) دارد که با روی هم قرار گرفتن آن‌ها مسیری به نام کانال نخاعی را تشکیل می‌دهند. نخاع و سایر ریشه‌های عصبی که توسط مهره‌ها محافظت می‌شوند در سرتاسر این کانال امتداد یافته‌اند. عصب‌ها از طریق روزنه‌های موجود در کناره‌های مهره‌ها به بیرون از ستون فقرات منشعب شده و پیام‌های عصبی را بین مغز و عضلات جابجا می‌کنند. مفاصل فاست در پشت ستون فقرات در یک راستا قرار گرفته و با متصل کردن مهره‌ها به یکدیگر چرخش و حرکت را ممکن می‌سازند. در اینجا هم، مثل هر مفصل دیگری، دو سطحی از استخوان یک مفصل فاست را تشکیل می‌دهند پوشیده از غضروف است.

ستون فقرات سه بخش دارد: لومبار (کمری)، صدری (قفسه سینه) و گردنی. ستون فقرات لومبار متشکل از 5 مهره بوده و در پایین کمر قرار دارد؛ مهره‌های لومبار بزرگتر از بقیه هستند چراکه آن‌ها مقدار بیشتری از وزن بدن را تحمل می‌کنند. ستون فقرات صدری شامل 12 مهره است؛ این بخش از ستون فقرات که از قسمت بالای سینه شروع شده و تا میانه کمر ادامه دارد، به قفسه سینه متصل است. ستون فقرات گردنی که شامل گردن و متشکل از هفت مهره کوچک است، از قاعده جمجمه شروع و به بالای قفسه سینه ختم می‌شود. دیسک‌های منطقه لومبار متشکل از یک حلقه بیرونی ضخیم از جنس غضروف (آنولوس) و یک ماده داخلی ژل مانند (نوکلئوس) هستند. در ستون فقرات گردنی، دیسک‌ها ساختار مشابهی دیسک‌های کمر داشته اما اندازه‌شان کوچکتر است.

تأثیر پوکی استخوان بر ستون فقرات

پوکی استخوان یک بیماری پیشرونده است که باعث تحلیل رفتن استخوان‌ها می‌شود. این بیماری می‌تواند طی سال‌ها بدون ایجاد هیچگونه علائم یا ناراحتی، به طور خاموش گسترش پیدا کند تا موقعی که یک شکستگی رخ بدهد. با پیشروی پوکی استخوان، مهره‌های کمر ضعیف و باریک می‌شوند، که این غالباً باعث کوتاه‌تر شدن قد و خمیدگی شدید کمر می‌شود. وقتی بر مهره‌هایی که به خاطر پوکی استخوان ضعیف شده‌اند فشار زیادی وارد شود، بیمار دچار شکستگی فشاری مهره‌ها می‌شود. این شکستگی سالانه برای حدود 70،000 نفر رخ می‌دهد و مقدار آن‌ها تقریباً 2 برابر سایر شکستگی‌های مرتبط با پوکی استخوان مثل شکستگی‌های لگن و مچ دست‌ها است.

علل

مهره‌هایی که به خاطر پوکی استخوان ضعیف شده‌اند در معرض ریسک بالایی برای شکستگی قرار دارند. مبتلایان به این بیماری معمولاً در اثر زمین خوردن یا حتی هنگام انجام کارهای روزمره مثل دراز کردن دست برای گرفتن چیزی، پیچاندن بدن، سرفه یا عطسه کردن دچار شکستگی فشاری مهره‌ها می‌شوند. این شکستگی‌ها همیشه به خاطر پوکی استخوان بروز نمی‌کنند. البته، وقتی که پای پوکی استخوان در میان باشد، شکستگی‌های فشاری غالباً اولین علامتی است که نشان می‌دهد این بیماری، استخوان‌بندی بدن بیمار را ضعیف کرده است.

اگرچه علت دقیق پوکی استخوان هنوز مشخص نشده است، اما خیلی از عواملی که می‌توانند منجر به بروز این بیماری شوند شناسایی شده‌اند. عوامل افزایش دهنده خطر بروز پوکی استخوان عبارتند از: پیری، وراثت (داشتن جثه کوچک و نحیف؛ پوست روشن؛ نژادآسیایی یا هند واروپایی؛ سابقه خانوادگی شکستگی‌های استخوان)، سوءتغذیه، رژیم غذایی دارای کلسیم پایین، کم وزنی بدن، سبک زندگی نشسته و کم تحرک استعمال تنباکو، مصرف زیاد الکل، برخی داروها مثل استروئیدها) و برخی بیماری‌ها (مثل برخی مشکلات تیروئید).

علائم

شکستگی فشاری مهره‌ها عموماً می‌تواند باعث کمردرد خیلی شدیدی شود. این شکستگی‌ها معمولاً نزدیک دور کمر (waistline)، و کمی بالاتر (وسط ستون فقرات صدری) یا پایین‌تر (پایین کمر) اتفاق می‌افتند. وقتی بیمار به مدت طولانی می‌ایستد یا می‌نشیند درد او شدیدتر شده و اغلب با استراحت یا دراز کشیدن تسکین پیدا می‌کند. در موارد کمی هم ممکن است که درد به سمت نواحی دیگری از بدن مثل شکم یا پایین پاها حرکت کند.

تشخیص

پزشک، بعد از مرور سوابق پزشکی و علائمتان، طی یک معاینه فیزیکی حالت بدن (پاسچر) و راستای ستون فقرات شما را چک کرده و با فشار آوردن به نواحی خاصی از کمرتان مشخص می‌کند که آیا منبع درد شما یک آسیب‌دیدگی عضلانی است یا استخوانی. او همچنین، با انجام یک آزمایش عصبی که شامل ارزیابی عکس‌العمل‌ها و قدرت عضلانی شما است، چک می‌کند تا ببیند که آیا ریشه‌های عصبی ستون فقراتتان آسیب دیده‌اند یا خیر. معمولاً برای ارزیابی کامل وضعیت بیمار و تأیید تشخیص انجام شده به یک سری آزمایش‌های تصویربرداری مثل عکس رادیولوژی، ام‌آرآی، سی‌تی‌اسکن، اسکن استخوان و آزمایش تراکم استخوان هم نیاز است.

اگر دچار شکستگی فشاری مهره شده باشید، حتماً باید از لحاظ ابتلا به پوکی استخوان ارزیابی شوید و اگر به این بیماری مبتلا هستید می‌بایست شدت آن هم مشخص شود. اغلب، عکس‌های رادیولوژی نازک شدن استخوان‌های ستون فقرات که استئوپنیا نام دارد را نشان می‌دهند؛ استئوپنیا یکی از نشانه‌های بروز پوکی استخوان در آینده بوده و باعث می‌شود که استخوان‌ها خیلی شکننده‌تر شوند. اسکن تراکم معدنی استخوان (DEXA) می‌تواند میزان تحلیل رفتن استخوان‌ها را نشان بدهد و به پزشک کمک می‌کند تا خطر بروز شکستگی‌های بیشتر را برآورد کرده و داروهای مناسب برای درمان کاهش تراکم استخوان‌ها را تجویز کند.

مراقبت از کمر و گردن در مبتلایان به پوکی استخوان

اکثر کسانی که دچار شکستگی فشاری مهره می‌شوند ظرف 6 تا 8 هفته بدون هیچگونه درمان پزشکی خاصی بهبود می‌یابند. اغلب، پزشک فقط اقدامات ساده‌ای مثل استراحت کوتاه مدت و مصرف محدود داروهای مسکن را تجویز می‌کند. البته، بعضی از بیماران باید از بریس استفاده کنند؛ بریس‌ها با محدود کردن حرکت اجازه می‌دهند تا شکستگی‌ها التیام پیدا کنند. اگر شما هم مبتلا به پوکی استخوان تشخیص داده شده‌اید، در معرض ریسک بالایی برای شکستگی‌های فشاری بیشتر مهره‌ها و همچنین شکستگی‌های سایر قسمت‌های بدن مثل لگن و مچ دست‌ها قرار دارید. البته، پزشکتان اقدامات و درمان‌هایی که در طول این مدت می‌توانید برای کاهش تراکم استخوان‌هایتان انجام بدهید را برای تشریح خواهد کرد.

مراجعه مرتب به پزشک

اگر شما هم مبتلا به یک بیماری مزمن مثل پوکی استخوان هستید باید مرتباً چکاب شوید تا مشخص شود که وضعیت سلامت و روند درمانتان چطور است و اینکه برنامه‌ درمانی شما نیاز به چه تغییراتی دارد. برای مثال، ممکن است پزشک داروهای خاصی را برای پوکی استخوان توصیه کند، مثل بیسفوسفونات‌ها، که می‌توانند خطر شکستگی‌ها فشاری مهره‌ها را کاهش بدهند.

تغذیه سالم و کنار گذاشتن عادات بد

هر کسی برای داشتن استخوان‌های سالم به مقدار زیادی کلسیم نیاز دارد. اگر شما پوکی استخوان یا توده استخوانی پایینی (low bone mass) داشته باشید، ممکن است پزشکتان مصرف مکمل‌های کلسیم را هم به شما توصیه کند. به علاوه، دریافت مقدار زیادی ویتامین D هم خیلی مهم است چراکه کمک می‌کند تا بدن کلسیم را به درون استخوان‌ها جذب کند.

اگر سیگاری هستید، سعی کنید سیگار را ترک کنید. تحقیقات نشان داده که استعمال دخانیات استخوان‌ها را ضعیف کرده و می‌تواند پوکی استخوان را بدتر کند.

مصرف مرتب مقادیر زیادی نوشابه و/یا الکل هم به ضعیف شدن استخوان‌ها کمک می‌کند. اگر روزانه نوشابه یا الکل مصرف می‌کنید سعی کنید مصرف آن‌ها را متوقف کرده یا کاهش بدهید.

با پزشکتان مشورت کنید تا بهترین و متعادل‌ترین رژیم غذایی ممکن را برایتان مشخص کند. اگرچه مصرف کلسیم کافی برای سلامت استخوان‌ها ضروری است اما مصرف بیش از حد آن می‌تواند باعث مشکلاتی مثل تولید سنگ کلیه شود.

انجام فعالیت‌های فیزیکی مناسب

اصطلاح «استفاده نکنی از دستت رفته» خصوصاً در مورد استخوان‌ها صادق است. فعالیت‌های تحمل وزن (Weight-bearing activities) به افزایش و حفظ توده استخوانی کمک می‌کنند. در مقابل، بی‌تحرکی باعث نازک  و ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود.

در کل، فعالیت و ورزش مداوم برای همه مفید است. اگر شما هم مبتلا به پوکی استخوان یا توده استخوانی کم تشخیص داده شده‌اید، از پزشکتان بپرسید که چه فعالیت‌هایی برایتان مناسب هستند و کدام فعالیت‌ها مناسبتان نیستند. پزشکان معمولاً برای تقویت عضلات و افزایش تراکم استخوان‌ها، انجام یک برنامه فیزیوتراپی تحت نظر یک فیزیوتراپیست، که تمرکز آن بر تمرین‌های مقاومتی بی‌خطر باشد، را توصیه می‌کنند. تحقیقات ثابت کرده که انجام تمرینات مقاومتی حتی در افراد مسن، باعث تقویت عضلات و استخوان‌ها و در نتیجه کاهش میزان شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان شود.

اکثر مبتلایان به پوکی استخوان می‌توانند با انجام برخی از انواع تمرینات تحمل وزن (weight-bearing exercise) توده استخوانی خود را حفظ کنند؛ البته برخی فعالیت‌ها برای این بیماران مضر بوده و نباید انجام شوند. برای مثال، ممکن است پزشک شما را از زدن وزنه‌های سنگین، انجام دراز و نشست و حرکت خم شدن و گرفتن پنجه‌های پا منع کند چراکه باعث وارد آمدن فشار بیش از اندازه‌ای به ستون فقراتتان خواهند شد.

داروها

مصرف دارو پرطرفدارترین راه برای مدیریت دردهای ناشی از پوکی استخوان است. پزشک می‌تواند داروهایی را برایتان تجویز کرده یا یک سری دارو‌های بدون نسخه را به شما توصیه کند که می‌توانید آن‌ها را از داروخانه‌ها تهیه کنید. داروهایی که می‌توانند به تسکین این دردها کمک کنند عبارتند از:

• مسکن‌هایی مثل استامینوفن، آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن. این داروها برای اکثر افراد بی‌خطر هستند، اما اگر به مدت طولانی مصرف شوند می‌توانند باعث تحریک‌پذیری و خونریزی معده یا مشکلات کبدی شوند. بنابراین، قبل از مصرف این داروها با پزشکتان مشورت کنید.
• مُسکن‌های تجویزی. این داروها می‌توانند در مدت کوتاهی باعث شوند که احساس بهتری داشته باشید. اما بعضی از آن‌ها را نباید به مدت طولانی مصرف کرد. بنابراین، آن‌ها برای دردهای مزمن ناشی از پوکی استخوان گزینه مناسبی نیستند.
• داروهای ضدافسردگی. این داروها به بیماران، برای مقابله با دردهای مزمن کمک می‌کنند. اگر سایر داروهای مسکن تأثیری بر دردهایتان نداشته باشند، پزشک یکی از داروهای ضدافسردگی را برای شما تجویز می‌کند.

تسکین فیزیکی

پزشک تکنیک‌های دیگری را هم برای کاهش دردتان توصیه می‌کند:

• گرما و یخ: دوش‌های آبگرم و کیسه‌های گرم می‌توانند عضلات خشک را ریلکس کنند. سرما هم می‌تواند قسمت‌های دردناک بدن را بی‌حس کرده و ورم را کاهش بدهد.
• فیزیوتراپی: درد ناشی از پوکی استخوان، انجام فعالیت‌های فیزیکی را برایتان سخت خواهد کرد. اما اینکه نتوانید حرکت چندانی انجام بدهید، باعث می‌شود که احساس بدتری داشته باشید. فیزیوتراپیست می‌تواند یک برنامه تمرینی بی‌خطر را برایتان تهیه کرده و حرکاتی را به شما آموزش بدهد که باعث می‌شوند احساس بهتری داشته باشید.
• بریس: استفاده از بریس کمر بعد از شکستگی ستون فقرات، می‌تواند درد را تسکین بدهد. بریس همچنین کمک می‌کند تا در طول زمانی که ستون فقراتتان در حال بهبودی است بتوانید به راحتی فعالیت‌های روزمره‌تان را انجام بدهید. اما اینکه به مدت طولانی به بریس وابسته باشید می‌تواند باعث ضعیف شدن عضلاتتان شود. اگر از این وسیله استفاده می‌کنید، به محض موافقت پزشکتان، تمرینات ورزشی را شروع کرده و عضلاتتان کمرتان را تقویت کنید.
• طب سوزنی، طب فشاری و ماساژ درمانی: همه این درمان‌ها می‌توانند به تسکین درد و تنش کمک کنند. اما قبل از استفاده از آن‌ها حتماً باید با پزشکتان مشورت کنید. پزشک می‌تواند از بین این درمان‌ها گزینه‌های مناسب را برای شما انتخاب کرده و همچنین به شما کمک کند تا یک درمانگر مجرب برای خودتان پیدا کنید.

درمان ذهنی- جسمانی (Mind-Body Therapy)

تحقیقات نشان داده که یک سری تکنیک‌های روانشناختی می‌توانند در مدیریت دردهای طولانی مدت به افراد کمک کنند. ممکن است یک یا چند تکنیک از این درمان‌های ذهنی- جسمانی برای شما هم جواب بدهد:

• تصویرسازی هدایت شده (Guided imagery): به شما کمک می‌کند تا بر کلمات و عبارات مثبت یا تصاویر خوشایند تمرکز کنید. این تکنیک حواستان را از دردی که دارید پرت می‌کند.
• آموزش ریلکسیشن (آرمیدگی): به شما آموزش می‌دهید که چطور تمرکز کرده و نفس عمیق بکشید. با انجام این دو کار، عضلات ریلکس شده و درد و تنش تسکین می‌یابند.
• بیوفیدبک (بازخورد زیستی): با استفاده از یک دستگاه مخصوص به شما کمک می‌کند تا نحوه کنترل عملکردهای پایه‌ای بدنتان مثل ضربان قلب و تنش‌های عضلانی را یاد بگیرید. این تکنیک به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های ریلکسیشن و کاهش درد را به خوبی فرابگیرید.
• گفتگو درمانی: می‌تواند در مواقعی که درد باعث استرس عاطفی و افسردگی‌تان می‌شود به شما کمک کند؛ چراکه این احساسات منفی باعث می‌شوند درد بیشتری را حس کنید. درمانگر می‌تواند با آموزش راه‌های سالمی برای مقابله با استرس کنترل درد را برایتان ساده‌تر کند.

جراحی

معمولاً اگر دارو، فیزیوتراپی، استراحت یا سایر تکنیک‌ها، درد را تسکین ندهند، پزشک جراحی را توصیه می‌کند.

برخی از تکنیک‌های جراحی مورد استفاده برای شکستگی‌های فشاری مهره‌ها عبارتند از:

• ورتبروپلاستی: در این عمل کم‌تهاجمی یک سوزن بادقت به ناحیه کمر فرو برده شده و وارد محل شکستگی فشاری مهره می‌شود و از طریق آن به ترک‌های ایجاد شده سیمان استخوانی تزریق می‌گردد تا مهره‌ها دوباره پایداری‌شان را به دست بیاورند.
• کیفوپلاستی: این عمل مشابه ورتبروپلاستی است، با این تفاوت که در اینجا اول یک بالون به مهره شکسته وارد می‌شود تا کمک کند که مهره، ارتفاع قبل از کلاپس خود را تا حدودی به دست بیاورد و سپس به درون آن سیمان استخوانی تزریق می‌شود.

تحقیقات نشان داده که ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی، خصوصاً اگر ظرف دو ماه اول بعد از شکستگی فشاری مهره انجام شوند، به طور مؤثری درد ناشی از این شکستگی‌ها را کاهش می‌دهند.

شما می‌توانید با به کارگیری مطالب و  نکات فوق از ستون فقراتتان محافظت کرده و به خوبی پوکی استخوان خود را مدیریت کنید.