خار پاشنه در واقع یک زائده‌ی استخوانی است که در زیر استخوان پاشنه‌ی پا شکل می‌گیرد. در کف پا یک نوار ضخیم از بافت نرم به نام فاسیت‌پلانتار وجود دارد که به استخوان پاشنه‌ی پا متصل است. این نوار ضخیم و محکم موجب تشکیل قوس کف پا شده و به حفظ ثبات پا کمک می‌کند. در صورتی که با گذشت زمان به دفعات زیاد به نوار فاسیت‌پلانتار در کف پا فشار وارد شود، این فشار به نقطه‌ی اتصال فاسیت به استخوان پاشنه منتقل شده و این تنش و فشار‌های مکرر موجب تشکیل خار استخوانی در استخوان پاشنه می‌شود که به آن خار پاشنه گفته می‌شود.
علت بروز خار پاشنه پا
اگر با گذشت زمان، نوار فاسیت‌پلانتار در کف پا به طور مداوم به استخوان پاشنه فشار بیاورد، نهایتا یک زائده‌ی استخوانی در محل اتصال این دو به یکدیگر تشکیل می‌شود. وارد شدن فشار به استخوان پاشنه توسط نوار فاسیت‌پلانتار عمدتا به خاطر عملکرد غیرطبیعی پا و یا به خاطر وضعیت بد قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن و ..) است. در واقع همان دلایلی که موجب التهاب فاسیت پلانتار (و درد کف پا) می‌شوند، نهایتا به شکل گیری خار پاشنه نیز منجر می‌شوند. این دلایل عبارتند از:
- وضعیت بد قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن و ..) - در صورتی که پای شما بیش از حد به داخل یا خارج چرخش داشته باشد، بافت نرم موجود در کف پا بیش از حد تحت فشار قرار می‌گیرد و کشیده می‌شود و این مسئله باعث درد و التهاب در کف پا می‌شود.
- گرفتگی عضلات - گرفتگی و عدم انعطاف‌پذیری عضلات ساق پا موجب وارد شدن فشار بیش از حد به نوار فاسیت‌پلانتار در کف پا می‌شود.
- پوشیدن کفش نامناسب که به خوبی از قوس کف پا پشتیبانی نمی‌کند و فشار‌های وارد شده به کف پا را جذب نمی‌کند.
- داشتن اضافه وزن
- افزایش سطح فعالیت
- راه رفتن روی سطوح سخت- راه رفتن با پای برهنه روی سطوح سخت (مانند سیمان یا کاشی) می‌تواند موجب تشدید درد پاشنه شود.
علائم و نشانه‌ها
بسیاری از افراد ممکن است به خار پاشنه دچار باشند اما هیچ وقت متوجه آن نشوند چرا که هیچ علائمی‌در آن‌ها بروز نمی‌کند. اما در اغلب موارد، شخص به پاشنه‌درد دچار می‌شود و این درد تنها به وجود زائده‌ی استخوانی مربوط نمی‌شود، بلکه معمولا التهاب و کشیدگی فاسیت‌پلانتار در کف پا است که موجب بروز درد پاشنه می‌شود. البته ممکن است در ابتدای روند شکل‌گیری خار استخوانی، مغز استخوان تا حدودی متورم شود و این مسئله موجب احساس درد در پاشنه پا شود، اما با تکمیل روند شکل‌گیری زائده استخوانی، این حالت برطرف می‌شود. بنابراین علائم ناشی از خار پاشنه پا درواقع همان علائم التهاب فاسیت‌پلانتار در کف پا هستند:
- احساس درد شدید در هنگام برداشتن اولین قدم‌ها در صبح و بعد از بیدار شدن از خواب
- احساس درد و خشکی در کف پا هنگام برداشتن اولین قدم‌ها بعد از نشستن به مدت طولانی
- احساس درد در پاشنه پا که در طول روز کم‌کم شدیدتر می‌شود
- احساس کوفتگی یا درد مبهم در پاشنه پا
- احساس خستگی شدید در پاها در پایان روز
- احساس درد در زیر پاشنه‌ی پا، هنگام راه رفتن روی سطوح سخت
تفاوت بین التهاب فاسیت‌پلانتار و خار پاشنه چیست؟
پلانتار فاسیتیس درواقع به معنای التهاب نوار فاسیت‌پلانتار در کف پا می‌باشد (نوار فاسیت‌پلانتار، یک نوارضخیم و محکم است که در کف پا قرار دارد و از پاشنه‌ی پا تا نوک انگشتان کشیده شده است). اما خار پاشنه، به زائده‌ی استخوانی گفته می‌شود که در محل اتصال فاسیت‌پلانتار به استخوان پاشنه، شکل می‌گیرد. خار پاشنه پا در واقع بر اثر مزمن شدن التهاب فاسیت‌پلانتار شکل می‌گیرد.
تشخیص
معمولا بعد از سوال در مورد سوابق پزشکی بیمار و گرفتن شرح حال او و انجام معاینه‌ی فیزیکی، ابتلا به خار پاشنه قابل تشخیص است. معاینه فیزیکی بیمار شامل موارد زیر می‌شود:
- ارزیابی قدرت عضلات پا
- ارزیابی دامنه حرکتی پا
- بررسی وضعیت قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن)
- ارزیابی نحوه‌ی راه رفتن بیمار
- ارزیابی توانایی و تحمل بیمار در حین انجام تست تحریک درد
در صورتی که شخص به خار پاشنه دچار شده باشد، می‌توان این زائده‌ی استخوانی را در تصاویر ساده‌ی رادیو گرافی مشاهده کرد، اما التهاب فاسیت پلانتر در این تصاویر قابل رویت نیست و این مورد در تصاویر اولتراسوند که از بافت نرم پا گرفته می‌شود، قابل رویت است.
درمان خار پاشنه
یکی از دلایل شایع مراجعه‌ی بیماران به کلینیک پیشگام، درد پاشنه است و خوشبختانه در 90 درصد موارد، بیمار به درمان‌های انجام شده پاسخگو است و این روش‌ها برای درمان خار پاشنه نتیجه‌بخش و موثر هستند و انجام جراحی تقریبا هرگز لزوم پیدا نمی‌کند.
هدف از برنامه‌ی درمانی، کاهش التهاب بافت نرمی است که به پاشنه پا متصل است، تا بدین ترتیب بتوان عملکرد و همچنین وضعیت پا را به حالت عادی بازگرداند. برنامه‌ی درمانی هر بیمار با توجه به وضعیت و شرایط او متفاوت است، و شامل ترکیبی از تعدادی از روش‌های درمانی است که در ادامه ذکر شده اند:
- استراحت نسبی و اجتناب از انجام فعالیت‌های پر فشار و انجام ماساژ با یخ، سه بار در روز، برای کاهش التهاب.
- بستن پا با چسب‌های ورزشی مخصوص، که به کاهش فشار وارده بر فاسیت‌پلانتار کمک می‌کند و بنابراین موجب تسکین درد می‌شود.
- قرار دادن کفی‌های طبی در کفش، که موجب قرار گرفتن کف پا در وضعیت بهتری شده و از فشار وارده به فاسیت‌پلانتار می‌کاهند. تحقیقات نشان داده‌اند در مواردی که درد پاشنه بر اثر مشکلات بیومکانیکی ایجاد شده است، موثرترین روش درمانی استفاده از کفی‌های طبی است که به طور سفارشی ساخته می‌شوند. این کفی‌ها با استفاده از اسکن سه‌بعدی که از پا گرفته می‌شود، تهیه می‌شوند و برای کاهش فشار وارده بر کف پا و بازیابی راستای صحیح پا و در نتیجه عملکرد طبیعی مفاصل، تجویز می‌شوند.
- شاک ویو تراپی، فناوری است که به بهترین شکل در افراد دارای خارهای استخوانی مزمن اثر بخش است. شاک ویو تراپی با تحریک تولید فیبروبلاست و تنوسیت به فرایند خود درمانی بدن سرعت می‌بخشد و با تهییج زیاد عصب‌ها درد خار پاشنه را کاهش می‌دهد. درمان شاک ویو غیرتهاجمی است و نیاز به انجام عمل جراحی ندارد. به دلیل ریسک پایین، این روش قبل از جراحی‌های تهاجمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- برنامه ورزش در خانه: کشش کف پا و عضلات ساق پا برای بهبود عملکرد پا و کاهش فشار وارده با فاسیت‌پلانتار بسیار ضروری است. افزایش قدرت عضلانی پا نیز موجب می‌شود که فشار کمتری به فاسیت‌پلانتار وارد شود.
- درمان‌دستی و جااندازی مفاصل: انجام این درمان‌ها در کنار ورزش‌های کششی می‌تواند به افزایش انعطاف‌پذیری عضلات کمک کند.
- ماساژ درمانی: ماساژدرمانی می‌تواند به عنوان یک شیوه درمانی مکمل، مفید باشد.
- طب سوزنی یا درای‌نیدلینگ (سوزن خشک) در نقاط ماشه‌ای یا تریگرپوینت در عضلات پایین پا و کف پا می‌تواند در کاهش درد و بهبود عملکرد پا موثر باشد.
- کم کردن وزن بدن در صورت لزوم.
- شاک‌ویوتراپی: شاک‌ویوتراپی یک روش درمانی مدرن و بسیار موثر است که در آن امواج صوتی با انرژی بسیار بالا به ناحیه‌ی آسیب‌دیده فرستاده می‌شوند. این روش درمانی نوآورانه، موجب تغییرات پاتالوژیکی در تاندون‌ها، رباط‌ها، کپسول‌هاف عضلات و استخوان‌ها می‌شود و درد ناشی از آسیب‌دیدگی را به طور سیستماتیک بر طرف می‌کند. نتایج حاصل از شاکویو درمانی تنها پس از 3 یا 4 جلسه درمانی نمایان می‌شوند. این روش درمانی خار پاشنه پا علاوه بر تسکین درد، موجب بازیابی کامل دامنه‌ی حرکتی پا شده و در نتیجه تاثیرات مثبتی بر سطح کیفی زندگی شما خواهد داشت.
- داروهای مسکن غیر تجویزی: داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوبروفن می‌تواند به کنترل درد کمک کند. شما در صورتی می‌توانید از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی استفاده کنید که، به بیماری یا شرایط خاصی که موجب منع مصرف این داروها می‌شود، دچار نباشید. بنابراین هر چند این داروها به صورت غیر تجویزی نیز قابل تهیه می‌باشند، اما بهتر است در مورد مصرف این داروها محتاط باشید و قبل از مصرف آن‌ها حتما راهنمای دارو را مطالعه کرده و دوز مناسبی را مصرف کنید. توجه داشته باشید که ممکن است این داروها با داروهای دیگری که مصرف می‌کنید، تداخل دارویی داشته باشند و موجب بروز مشکلات بسیار جدی برای شما شوند. این داروها می‌توانند کمک کنند که در حین روند بهبودی التهاب فاسیت‌پلانتار، شما درد کمتری داشته باشید. در صورتی که به نظر می‌رسد مصرف این دارو تاثیری در تسکین درد شما ندارد مصرف آن‌ها را متوقف کنید. در صورتی که به بیماری خاصی مبتلا هستید، باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید یا قبلا از داروی ضدالتهاب غیر استروئیدی استفاده کرده‌اید و نتیجه نگرفتید، می‌توانید این موضوع را با پزشک خود درمیان بگذارید تا داروی جایگزین مناسبی را برای درمان خار پاشنه شما تجویز کند.
- کشش: عضلات ساق پا و تاندون آشیل را حتما کشش بدهید. انجام حرکات کششی قبل و بعد از جلسات تمرینی از اهمیت زیادی برخوردار است. توصیه ما این است که در ابتدای تمرین خود، اول کمی بدن خود را گرم کنید و سپس حرکات کششی را انجام دهید.
- تزریق کورتیزون: ممکن است برای کاهش التهاب ودرد ناشی از آن، تزریق کورتیزون در محل آسیب‌دیدگی تجویز شود. کورتیزون یک ماده‌ی استروئیدی است که عملکرد هورمون‌هایی را شبیه‌سازی می‌کند که به طور طبیعی موجب کاهش درد خار پاشنه پا می‌شوند.
