نحوه تشخیص سیاتیک + روش‌های درمان

درد سیاتیک یکی از دردهای آزاردهنده است که از کمر شروع می‌شود و تا باسن، پشت ران و ساق پا احساس می‌شود. درد سیاتیک معمولا همراه با فتق دیسک کمر، خار استخوانی در ستون فقرات و یا باریک شدگی کانال نخاعی که بخشی از عصب را تحت فشار قرار دهد، ایجاد می شود. مهمترین راه تشخیص علل درد سیاتیک (پا درد) ابتدا گرفتن شرح حال سپس معاینه فیزیکی و سپس انجام  ام آر آی  و نوار عصب و عضله است که اصطلاحاً الکترومیوگرافی نامیده می شود. همچنین روش‌های درمانی مختلفی برای سیاتیک وجود دارند از جمله ماساژ درمانی، طب سوزنی، فیزیوتراپی که در این مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت.

سیاتیک چیست؟

عصب سیاتیک از جمله بزرگترین و طولانی‌ترین عصب‌ها در بین اعصاب بدن می‌باشد که در عین حال درگیری آن می‌تواند برای بیمار بسیار دردسرساز هم باشد. درد سیاتیک یک درد عصبی ناشی از آسیب دیدگی عصب سیاتیک است که از قسمت سرینی و کفل فرد ایجاد می‌شود. عصب سیاتیک، طولانی‌ترین و ضخیم‌ترین (گاهی به پهنای یک انگشت) عصب بدن است و در واقع از پنج ریشه عصب، دو تا از پایین کمر (مهره‌های کمری) و سه تا هم از بخش انتهایی ستون فقرات یا استخوان خاجی (ساکروم) تشکیل شده است. این پنج ریشه عصب در کنار هم، تشکیل دهنده عصب سیاتیک چپ و راست است که مسیر لگن، کفل و تا زانو را در هر دو سمت بدن طی می‌کنند. خود عصب سیاتیک هم به شاخه‌های دیگری تبدیل شده و مسیرش تا کف پا و انگشتان را ادامه می‌دهد.

علائم سیاتیک

سیاتیک موجب احساس درد، سوزش، بی‌ حسی و مورمور می‌شود که از پایین کمر و بالای باسن تا پشت ران‌ها و پایین پا امتداد می‌یابد. نتیجه آن درد پایین کمر، باسن، ران و پا می‌باشد. گاهی اوقات ممکن است درد در پیرامون باسن یا ران امتداد یابد. اگر چه اغلب سیاتیک با درد پایین کمر همراه است، اما گاهی نیز ممکن است در آن کمر درد احساس نشود.

درد و علائم درد سیاتیک اغلب در مراحل اولیه بیشتر است چون در این مرحله التهاب و فشار عصب سیاتیک بیشتر می‌باشد. این دردها اغلب بعد از درمان گرفتگی عصب سیاتیک به صورت صحیح کاهش می‌یابد. زمان تقریبی بهبودی  بین ۴ تا ۸ هفته است.

چنانچه فشار بر روی عصب سیاتیک کمر  زیاد باشد ضعف شدیدی در ساق پا که حتی در اثر عدم توجه می‌تواند به لاغری عضلات پاها بیانجامد و اختلال در عملکرد روده و بی‌اختیاری ادرار و مدفوع ایجاد می‌شود، این علائم به نوعی اورژانس پزشکی محسوب می‌شوند و در این موارد است که نیاز به جراحی می‌باشد. بنابرابن حتی شدیدترین دردهای سیاتیکی ممکن است توسط متخصص طب فیزیکی و بدون جراحی درمان شود.

تشخیص سیاتیک

سیاتیک بر اساس معاینه فیزیکی و سابقه پزشکی تشخیص داده می‌شود. علائم متداول و برخی معاینات دستی به تشخیص سیاتیک کمک می‌کنند. گاهی اوقات عکس ساده با اشعه ایکس و یا سایر روش‌های تصویر برداری مانند سی‌ تی ‌اسکن و ام آر آی ممکن است لازم باشد تا علت دقیق سیاتیک مشخص شود.

معاینه فیزیکی

معاینه فیزیکی در چند قسمت انجام می‌گیرد که اولین قسمت آن نگاه کردن به بیمار، طرز راه رفتن، ایستادن و نشستن اوست. اولین چیزی که نظر پزشک را به خود جلب می‌کند این است که عده‌ای از افرادی که درد سیاتیک (پا درد) دارند مریض به یک طرف خم می‌شود و به اصطلاح ستون مهره‌های بیمار تاب بر می‌دارد. این دسته از بیمارانی که مبتلا به درد سیاتیک (پا درد) هستند هنگام راه رفتن می‌لنگند. سپس پزشک از بیمار می‌خواهد که در شش جهت ستون مهره‌ها را حرکت دهد.

ام آر آی

ام آر آی به پزشک امکان می‌دهد عصب سیاتیک، بافت‌های نرم اطراف و کپسول‌های مفاصل بین مهره‌ای پشتی را مشاهده کند. تومورها، التهاب مفاصل بین مهره‌ای پشتی و دیسک‌های بیرون زده که بر ریشه‌های عصبی تأثیر می‌گذارند نیز ممکن است در اسکن ام آر آی مشاهده شوند.

تست نوار عصب و عضله

پیش از هر چیزی لازم به ذکر است که تست نوار عصب عضله به طور معمول از دو مرحله مختلف بررسی هدایت عصبی و بررسی عضلات تشکیل شده است. در بخش هدایت عصبی، اعصاب فرد توسط پزشک، تحت تحریک الکتریکی قرار خواهد گرفت. اما در بخش بررسی عضله، به بخش‌های مختلف عضله موردنظر سوزنی وارد خواهد شد و از الکترومایوگرافی جهت بررسی عارضه‌هایی چون فشار روی عصب استفاده می‌شود.

به منظور انجام این تست، به عضله یک الکترود سوزنی وارد شده و به واسطه آن، می‌توان فعالیت الکتریکی عضله را ثبت کرد. نوع موجی که ایجاد می‌شود روی مانیتور به نمایش درخواهد آمد و برای تشخیص صدای موج، مورد بررسی قرار داده می‌شود.

پس از قرار دادن الکترود از فرد بیمار درخواست خواهد شد که عضلات خود را به مقدار کم و بعد با شدت بیشتر انقباض نموده و به این شکل امواج مختلفی حاصل خواهد شد.

درمان سیاتیک

توصیه ما به درمان هر چه سریعتر درد سیاتیک برای جلوگیری از پیشروی نشانه‌های آن است. درمان درد سیاتیک هم به کمک روش‌های بدون جراحی و هم به کمک جراحی، ممکن است.

روش‌های درمانی بدون جراحی درد سیاتیک

داروهای تسکین دهنده درد

مشخص شده است که داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن با کاهش التهاب درد سیاتیک را تسکین می‌دهند. همچنین در صورت مفید واقع نشدن داروهای بدون نسخه، داروهای تجویز شده آرام کننده عضلات یا داروهای مخدر ممکن است در کوتاه مدت مفید باشند.

ازن درمانی در درمان سیاتیک

امروزه و با پیشرفت علم پزشکی یکی از نوین‌ترین درمان‌ها برای درمان غیرجراحی سیاتیک تحت عنوان ازن درمانی سیاتیک یا درمان سیاتیک با گاز ازن رایج شده است. در این روش ابتدا به ریشه عصب درگیر به صورت دقیق تشخیص داده می‌شود و سپس از تزریق گاز ازن در محل‌های منشا و عامل درد استفاده می‌شود. تزریق گاز ازن یا اوزون‌تراپی به کمک انرژی فوق‌العاده‌ای که ایجاد می‌کند سبب کاهش التهاب در عصب سیاتیک و آزادسازی آن می‌شود و بیماران در طی سه تا پنج جلسه درمان ازن می‌توانند بهبودی فوق العاده‌ای را تجربه کنند.

رهایی از درد سیاتیک با تزریق اپیدورال

تزریق اپیدورال یکی از درمان‌هایی است که توسط متخصص درد برای رهایی از درد سیاتیک انجام می‌شود. این تزریق با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌شود؛ چراکه این امکان را به پزشک می‌دهد که با دقت تمام و در محل دقیقی تزریق انجام شود. ترکیبی از استروئید و بی‌حسی موضعی در فضای اپیدورال و عصب آسیب‌دیده تزریق می‌شود. در واقع تزریق، التهاباتی را که منجر به درد می‌شود، کاهش می‌دهد. این روش درمانی نیاز به بستری یا مداخله تهاجمی ندارد و بیمار می‌تواند پس از تزریق و ارزیابی توسط پزشک به منزل بازگردد.

طب سوزنی

درمان سیاتیک بدون جراحی و با کمک طب سوزنی از دیر باز و از چندین هزار سال پیش انجام می‌شده است. امروزه با کمک جدیدترین تکنیک‌های غربی، طب سوزنی وارد عرصه نوینی شده است. تقریباً 90 درصد بیماران سیاتیک حتی در موارد مزمن، می‌توانند درد خود را با کمک طب سوزنی الکتریکی و بدون عارضه درمان کنند. در جدیدترین تحقیقات سازمان بهداشت جهانی، ترکیب طب سوزنی الکتریکی و لیزر پرتوان و ورزش به عنوان بهترین درمان غیرجراحی دیسک و سیاتیک مطرح شده است.

درمان سیاتیک با فیزیوتراپی

یکی دیگر از شیوه‌هایی که درد سیاتیک پای راست و چپ را از بین می‌برد، فیزیوتراپی است. متخصص فیزیوتراپی برای از بین بردن درد در بیماران یک برنامه‌ی منظم و دقیق برای انجام حرکات ورزشی تعیین می‌کند و بیمار را مکلف می‌کند تا از آن برنامه پیروی کند. به این ترتیب حرکات ورزشی که با کمک متخصص فیزیوتراپی انجام می‌شود میزان فشار عصب سیاتیک را کم می‌کند و عضلات را قوی می‌کند، در نتیجه درد عصب سیاتیک از بین می‌رود.

استفاده از سرما و گرما برای تسکین درد سیاتیک

​​​​​​​​زمانی که برای اولین بار درد سیاتیک را تجربه می‌کنید، استفاده از یک بسته سرد می‌تواند آسودگی خاطر زیادی ایجاد کند. یک بسته سرد و یا یک کیسه نخودفرنگی یخ زده را در یک حوله تمیز بریزید و آن را چند بار در روز به مدت ۲۰ دقیقه به ناحیه دردناک بمالید. ​

کایروپراکتیک

درمان‌های جایگزین جراحی برای سیاتیک نیز می‌تواند تا حدی تسکین دهنده درد باشد. یک متخصص عمل جراحی می‌تواند ستون فقرات فرد را به گونه‌ای تنظیم کند که حرکت ستون فقرات را افزایش دهد که باعث بهبود عملکرد ستون فقرات و کاهش درد می‌شود. درمان کایروپراکتیک همچنین می‌تواند کمردرد ناشی از سیاتیک را تسکین دهد، اما برای دردهای خفیف مؤثر است.

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (تنس)

واحدهای تحریک الکتریکی عصب از راه پوست پالس‌های الکتریکی کم ولتاژ را به نواحی اطراف عصب سیاتیک می‌فرستند، عصب را تحریک می‌کنند و سیگنال‌های درد را قبل از ورود به سیستم عصبی و در زمان احساس کردن آن‌ها مسدود می‌کنند. همچنین پالس‌ها باعث تولید اندورفین، مسکن طبیعی درد در بدن می‌شوند.

درمان درد سیاتیک با جراحی

معمولا زمانی از جراحی برای رفع درد سیاتیک استفاده می شود که ضعف یا درد پاها، حتی بعد از گذشت چند ماه از درمان های بدون جراحی، به شکل پیوسته و پیشرونده در آمده باشد. البته در مواردی هم درمان درد سیاتیک با جراحی به عنوان گزینه اول در نظر گرفته می شود.

در مواردی که فرد علیرغم استفاده از روش های درمانی بدون جراحی، بیش از شش تا هشت هفته با درد و ضعف پا مواجه باشد و درد بر فعالیت های روزمره اش تاثیر گذاشته باشد، باید گزینه جراحی را در نظر گرفت. جراحی با هدف حذف عامل ایجاد درد سیاتیک و مدیریت نشانه هایی مانند درد و ضعف پا انجام می شود. البته باید گفت که امکان عدم بهبود درد کمر همراه با درد سیاتیک وجود دارد.

سوالات متداول

بهترین راه کاهش درد سیاتیک چیست؟

استفاده از بسته های گرم یا پدهای حرارتی بر روی پایین کمر می تواند راهکار مناسبی برای درد سیاتیک باشد. اگر دردتان ادامه دار بود، می توانید از جابجایی بسته های گرم و سرد بر روی پایین کمر استفاده کنید. تمرینات کششی در پایین کمر می تواند احساس بهتر و کاهش فشار وارد بر ریشه عصب را به همراه بیاورد.

آیا سیاتیک خود به خود خوب می‌شود؟

سیاتیک معمولا بدون درمان طی یک یا دو ماه، خود به خود برطرف می‌شود؛ اما به این معنی نیست که به‌طور کلی برطرف شده است. اگر بیماری زمینه‌ای که باعث این عارضه شده است را برطرف نکنید، درد مجددا عود می‌کند و حتی به وضعیت بدتری تبدیل خواهد شد.

آیا می‌توان از سیاتیک پیشگیری کرد؟

متاسفانه هیچ راهکار مطمئنی برای جلوگیری از بازگشت این عارضه وجود ندارد؛ اما راهکارهایی که به کاهش احتمال ایجاد این بیماری کمک می‌کند، به شرح زیر است:

از مصرف سیگار خودداری کنید؛ در غیر این صورت به مرور زمان منجر به تحلیل دیسک می‌شود.

از نشستن طولانی مدت بدون وقفه خودداری کنید.

در برنامه‌های روزانه خود تمرینات ورزشی را قرار دهید تا عضلات شکم و کمر قوی نگه‌ داشته شود.

در صورت مشکوک بودن به این مشکل حتما پزشک را در جریان بگذارید.

آیا پیاده‌روی برای درد سیاتیک مفید است؟

پیاده‌روی به طرز شگفت‌انگیزی در تسکین درد عصب سیاتیک مؤثر است؛ چون پیاده‌روی منظم باعث ترشح مسکن اندورفین‌ها و کاهش التهاب می‌شود. از طرف دیگر، حالت راه رفتن نامناسب باعث تشدید علائم درد سیاتیک می‌شود.

آیا درد سیاتیک یک مشکل جدی محسوب می شود؟

آسیب دیدگی شدید ریشه های عصب سیاتیک ممکن است که نشانه های نورولوژیک پیش رونده ای ایجاد نموده و به درمان فوری نیاز پیدا کند. این نشانه های می تواند یک یا هر دو پایتان را درگیر نموده و باعث بی حسی و ضعف آنها شود.