سندرم مفصل فاست نوعی عارضه شبیه به آرتریت ستون فقرات است که میتواند دلیل اصلی درد گردن و کمر باشد. سندرم فاست پیامد تغییرات فرسایشی تخریبی مفصلهای بین مهرهای ستون فقرات است. پایانههای عصبی مجاور در اثر از بین رفتن و ملتهب شدن غضروف داخل مفصل فاست تحریک میشوند و سیگنالهای درد را صادر میکنند. روشهایی چون درمان دارویی، فیزیوتراپی و تزریق در مفصل برای مدیریت علائم به کار برده میشود. چنانچه علائم مزمن شود، انجام جراحی برای به هم جوش دادن مفصلها ضرورت مییابد.
سندروم مفصل فاست چیست؟
ستون فقرات از ستونی از مهرههای متحرک به نام مهره تشکیل میشود که به یکدیگر متصلاند. هر مهره مانند مجموعهای سهمفصلی عمل میکند که یک دیسک بزرگ در مقابلش و دو مفصل فاست در پشتش قرار دارد. این طراحی سهگوش محکم است و در عینحال که خم کردن و چرخاندن ستون فقرات را ممکن میسازد، استخوانها را مرتبط با یکدیگر نگه میدارد. فاستها مفصلهای سینوویالی هستند که پوششی غضروفی دارند، مایع سینوویال آنها را روان میکند و کپسول مفصلی آنها را میپوشاند. مفصل فاست سالم هنگام حرکت ستون فقرات میلغزد و پس و پیش میرود، اما اجازه چرخش بیش از اندازه را نمیدهد.
به درد ناشی از یک یا چند مفصل فاست، سندرم مفصل فاست یا آرتروپاتی فاست گفته میشود. تغییرات فرسایشی تخریبی ستون فقرات موجب میشود وزن بدن به شکلی غیر یکنواخت به سمت مفصلهای فاست جا به جا شود. تحمل بار اضافی فرسایش و تغییر تدریجی مفصل را به دنبال دارد: کپسول مفصلی نازک میشود، غضروف صاف متلاشی و مانند سنگفرش خیابان نامنظم میگردد و خارهای استخوانی تشکیل میشود. این تغییرات نیز مانند آرتریت زانو باعث میشود که مفصل نتواند به راحتی حرکت کند و با التهاب و تحریک به این وضعیت واکنش نشان دهد. مفصل تحریکشده سیگنالهای درد را از طریق عصبهای کوچکی به مغز میفرستد که درون کپسولی به نام عصبهای حسی شاخه داخلی قرار دارند. عضلههای این ناحیه نیز به نوبه خود سفت و منقبض میشوند.
علائم سندروم فاست
علائم مفصل فاست مختلف است و بستگی به این دارد که کدام بخش از ستون فقرات درگیر شده باشد:
- سندرم مفصل فاست گردنی: سندرم مفصل فاست گردن با درد گردن و شانه همراه است. درد دامنه حرکتی را محدود میکند و بیمار نمیتواند سرش را به راحتی بچرخاند. سندرم مفصل فاست مهرههای گردن گاهی باعث سردرد نیز میشود.
- سندرم مفصل فاست مهرههای صدری: این نوع سندروم فاست با احساس درد در بخش میانی پشت بدن همراه است. دامنه حرکتی بیمار تا حدی محدود میشود که مجبور میشود کل بدنش را برای نگاه کردن به چپ یا راست بچرخاند.
- سندرم مفصل فاست کمر: سندرم مفصل فاست کمر عموماً به کمردرد دامن میزند. ممکن است در کمر و گاهی در باسن و یا ران احساس درد داشته باشید؛ درد معمولاً پایینتر از زانو نمیرود. التهاب این مفصلها موجب خشکی میشود و بیمار نمیتواند به راحتی صاف بایستد و از روی صندلی بلند شود. احساس درد هنگام شروع حرکت، شایعترین علامت است. سندرم فاست کمر باعث میشود بیمار با حالت قوز کرده راه برود.
دلایل ابتلا به سندروم مفصل فاست
علت ابتلا به سندرم مفصل فاست عمدتاً به ناحیه درگیر ستون فقرات بستگی دارد. برای مثال درد فاست کمر معمولاً پیامد اثرات فرسایشی تخربی ناشی از گذر عمر است. مفصلهای فاست نیز مانند مفصلهای زانو یا مفصل ران مفصلهایی مملو از مایع یا اصطلاحاً مفصلهای سینوویال هستند.
ساختارهای نگهدارنده ستون فقرات، مانند دیسکهای بینمهرهای و مفصلهای فاست، همگام با افزایش سن در اثر تحمل سالها فشار و فعالیت ساییده میشوند. دیسکهای بینمهرهای عمدتاً از آب تشکیل میشوند و تغییرات فرسایشی ناشی از افزایش سن بر میزان آب دیسکها اثر میگذارد. اثر خالص این تغییرات کوتاه شدن دیسکی است که جسم مهرهها را از هم جدا میکند. این وضعیت بر همترازی عادی مفصلهای فاست اثر میگذارد. تخریب و عدمهمترازی به درد کمر دامن میزند. به همین دلیل سندرم مفصل فاست غالباً همزمان با دیگر اختلالهای فرسایشی ستون فقرات، مانند بیماری دیسک فرسایشی، اسپوندیلولیستزی (سر خوردن مهره) و اسپوندیلوز (آرتروز ستون فقرات) وجود دارد.
سندرم مفصل فاست مهرههای گردنی و صدری ارتباط چندانی با سن ندارد. آسیبهایی مانند کشیدگی و رگ به رگ شدن گردن (ویپلش) حین تصادف خودرو یکی از دلایل شایع سندرم مفصل فاست گردن است. اگرچه بالا رفتن سن یکی از دلایل اصلی درد مفصل فاست در مهرههای کمری است، صدمات ناشی از آسیبهای ورزشی یا تصادف خودرو نیز میتواند علت درد مفصلی مزمن کمر باشد. در موارد نادر تومورهای ستون فقرات بر مفصلهای فاست اثر میگذارند و به درد دامن میزنند.
چه موقع به دکتر مراجعه کنم؟
چنانچه در هر یک از ناحیههای اشارهشده بیش از یک بار، بدون هیچ دلیل خاصی دچار درد شدید، باید به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص سندروم مفصل فاست
پزشک پرونده پزشکیتان را بررسی میکند و معاینه بالینی و عصبی انجام میدهد. معاینه بالینی شامل تستها یا مانورهای فیزیکی خاص مانند خم شدن، چرخیدن یا راه رفتن میشود که با هدف بازآفرینی درد انجام میشوند. یافته معمول این معاینه پی بردن به درد مستقیم روی مفصلهای فاست است که در اطراف پخش میشود. جنبه عصبشناختی معاینه به بررسی سیستم عصبی مربوط میشود و شامل تست رفلکسها و واکنشهای دیگر میشود.
اگرچه سابقه پزشکی و معاینه بالینی/ عصبی به تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به عارضههای دیگر کمک میکند؛ تزریق یا بلوک عصبی برای تأیید تشخیص سندروم مفصل فاست ضروری است. تزریقهای تشخیصی مختلفی وجود دارد که از آن جمله میتوان به بلوک شاخه داخلی تحت هدایت تصویربرداری و تزریقهای میانمفصلی داروی بیحسی موضعی اشاره کرد. داروی بیحسی و یا ضدالتهابی در تزریقهای تشخیصی در محل مفصل مشکوک به درد تزریق میشود. اگر درد در اثر تزریق کمتر شود و توانایی حرکتی بلافاصله پس از تزریق یا مدت کوتاهی بعد از تزریق بازیابی شود، این بهبودی قویاً نشانگر آن است که پزشک منشأ درد را یافته است و میتواند طرح درمان هدفمند را برای تسکین درد پیش ببرد.
درمان سندروم مفصل فاست
هرچند آرتریت مفصل فاست بازگشتپذیر نیست، کیفیت زندگی بیمار به کمک مدیریت مراقبتی کمردرد بهتر میشود. اگر درمانهای محافظهکارانه کمکی به مدیریت و کنترل درد نکند، پزشک تزریق، ابلیشن یا جراحی را توصیه میکند.
درمان دارویی
برخی بیماران مبتلا به سندرم مفصل فاست داروهایی را برای تسکین درد کمر یا گردن مصرف میکنند. داروی مناسب برای هر بیمار به شدت درد، دیگر داروهای مصرفی فعلی و واکنشش به انواع مختلف دارو بستگی دارد. داروهای مؤثر برای درمان سندروم فاست میتواند یکی از انواع زیر باشد:
- داروهای ضدالتهابی خوراکی
- ضمادها یا کرمهای موضعی
- چسبهای موضعی
- داروهای شلکننده عضله
پزشک داروها و روشهای درمانی خاص را با در نظر گرفتن وضعیت بیمار توصیه میکند.
فیزیوتراپی
ورزش برای مفاصل دردناک فاست بسیار مفید است و به بهبودی سریعتر کمک میکند. متخصص فیزیوتراپی تکنیکهای صحیح بلند کردن اشیاء و راه رفتن را به بیمار آموزش میدهد و به بیمار کمک میکند تا عضلات کمر، پا و شکمش را تقویت کند و نرمشهای کششی لازم را انجام بدهد. اگرچه متخصص فیزیوتراپی تمرینهای کششی و قدرتی مفید را آموزش میدهد، اما مسئولیت انجام این حرکات به عهده خود بیمار است.
کشش گلوتنال
برای انجام این حرکت طبق مراحل زیر پیش بروید:
- به پشت بخوابید و یک زانو را با دست همان سمت بگیرید.
- ساق پا و زانو را با دست دیگر به آرامی به سمت شانه مخالف بکشید.
- دقت کنید که زانو با زاویه 90 درجه خم شده باشد.
- حرکت را برای هر دو پا تکرار کنید.
- کشش را به مدت 30 ثانیه برای هر دو پای راست و چپ حفظ کنید.
- حرکت را در سه ست انجام بدهید.
فلکسور کف لگن
روش انجام این حرکت به شرح زیر است:
- به پشت بخوابید
- پای چپ و راست را به نوبت با چرخاندن لگن دراز کنید.
- دقت کنید که حرکت را به آرامی انجام بدهید و سریع پیش نروید.
- حرکت را 10 بار برای هر طرف تکرار کنید.
حرکت پل
حرکت پل طی مراحل زیر انجام میشود:
- به پشت بخوابید، زانوها را خم کنید و کف هر دو پا را صاف روی زمین بگذارید.
- لگن و همتراز با آن، رانها را از روی زمین بلند کنید.
- لگن را عقب بدهید و ناف را به سمت داخل بکشید.
- کمر را با روی زمین گذاشتن بخش کوچکی از باسن به آرامی پایین بیاورید.
- حرکت را باید به صورت کنترلشده انجام بدهید تا ابتدا بخش فوقانی پشت بدن و در انتها لگن با زمین تماس پیدا کند.
- این حرکت کنترلتان را بر هر مهره افزایش میدهد.
- حرکت را به آرامی انجام بدهید و سریع پیش نروید.
- حرکت را سه بار تکرار کنید.
کمربند طبی
بریس یا کمربند طبی مکانیکی کمک میکند تا کمرتان را هنگام ایستادن و نشستن صاف نگه دارید. همچنین کمربند چرخش، خمش و حرکات ریز را محدود میکند و فشار را روی مفصلهای فاست افزایش میدهد. ازآنجاکه برخی بیماران به روشهای درمان جایگزین یا تکمیلی نیاز دارند، قبل از بستن کمربند طبی حتماً با پزشک مشورت کنید. پزشک نوع مناسب بریس را توصیه میکند و روش صحیح بستن کمربند را آموزش میدهد.
تزریق استروئید در مفصل
تزریق در مفصل فاست عملی کمتهاجمی است که با تزریق کورتیکواستروئید و داروی مسکن، بیحسکننده درون مفصل دردناک انجام میشود. استروئید ورم و التهاب عصب را کاهش میدهد. درد چند روز تا چند سال پس از تزریق تسکین مییابد، به این ترتیب بیمار میتواند به کمک فیزیوتراپی و ورزشدرمانی بهبود پیدا کند. در صورت عود کردن درد میتوان تزریق را تکرار کرد.
ابلیشن عصب با رادیوفرکانسی
اگر تزریق استروئید در مفصل موفقیتآمیز باشد، اما درد مکرراً عود کند، عمل ابلیشن برای سوزاندن عصبهای کوچک کپسول مفصلی توصیه میشود. ابتدا تست تشخیصی بلاک عصب برای تعیین کردن عصب نیازمند درمان انجام میشود. پزشک داروی بیحسی را برای «بلاک» یا متوقف کردن درد در عصب تزریق میکند. اگر بلاک عصب موفقیتآمیز باشد، ابلیشن با رادیوفرکانسی احتمالاً درد را برای مدت طولانیتری تسکین خواهد داد.
ابلیشن عصب مشابه بلاک عصب است. وقتی سوزن در جای مناسب قرار گرفت، پزشک الکترود را وارد میکند. جریان رادیوفرکانسی تعدادی از فیبرهای عصبی شاخه داخلی را تخریب میکند که سیگنالهای درد را بین مفصل و مغز منتقل میکنند. درد به مدت 9 ماه تا بیش از 2 سال تسکین مییابد. احتمال دارد عصب در میان ضایعه سوختگی ایجاد شده دوباره رشد کند.
شاک ویو تراپی
شاک ویو تراپی تجمع بافت همبند جای زخمی را از بین میبرد که در اثر ابتلا به سندرم مفصل فاست تشکیل میشود. در نتیجه جریان خون در ناحیه درمان افزایش مییابد؛ افزایش جریان خون به نوبه خود به کاهش التهاب و خشکی کمک میکند.
جراحی
اگر هیچ یک از درمانهای فوق درد را تسکین ندهد، جراحی فیوژن یا خشک کردن (به هم جوش دادن) مهرهها انجام میشود. جراحی فیوژن معمولاً زمانی توصیه میشود که ریشه عصب به دلیل بزرگ شدن مفصلهای فاست، بیماری دیسک فرسایشی یا ناپایداری ستون فقرات تحت فشار قرار گرفته باشد.
مراقبتهای خانگی
رعایت حالت اندامی مناسب و حفظ همترازی ستون فقرات کارهای مهمی هستند که میتوانید برای پیشگیری از حملههای دردناک سندروم فاست انجام بدهید. لازم است عادتهای روزانه ایستادن، نشستن و خوابیدنتان را اصلاح کنید. کاهش وزن باعث میشود بار کمتری به مفصلهای فاست وارد شود و در نتیجه درد تسکین پیدا کند. روشهای دیگری نیز برای درمان درد مفصل فاست وجود دارد که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره میکنیم:
- اصلاح حالت اندامی: رعایت حالت اندامی صحیح، به شکلی که ستون فقرات انحنای طبیعی خود را داشته باشد، به درمان و پیشگیری از درد مفصل فاست کمک میکند. برای مثال میتوانید صندلی خودرو را رو به جلو بکشید و حین رانندگی طولانی پشتی پشت کمرتان بگذارید. همچنین فکر خوبی است که اگر مسیر طولانی است، هر از گاه استراحت کنید و حرکات کششی انجام بدهید.
- گرما و سرما درمانی: استفاده از کیسه یخ و گرما درمانی در صورت شروع حمله درد فاست به تسکین علائم کمک میکند.
پیشگیری از ابتلا به سندروم مفصل فاست
انجام دادن منظم نرمشهای کششی، تمرینهای قدرتی و ورزش قلبی_عروقی فرایند فرسایشی_تخریبی را آهسته میکند. بهعلاوه ورزش کردن فشار وارد بر مفصلهای فاست را از طریق افزایش قدرت کلی، بهبود وضعیت ستون فقرات و کمتر کردن التهاب بدن کاهش میدهد.
پرسشهای پرتکرار
درد فاست درمان قطعی دارد؟
سندروم مفصل فاست درمان قطعی ندارد، اما درد ناشی از آن را میتوان کنترل کرد.
چه عاملهایی سندرم فاست را تشدید میکند؟
مدت طولانی نشستن در یک وضعیت، برای مثال در یک سفر طولانی با خودرو، درد مفصل فاست را شدیدتر میکند. ایستادن و عدمتحرک طولانیمدت نیز درد فاست را بیشتر میکند. درد فاست در اثر چرخیدن یا خم شدن رو به عقب شدیدتر میشود. تغییر موقعیت درد را تسکین میدهد.
سن معمول ابتلا به سندروم فاست چه سنی است؟
سندرم مفصل فاست هم در بانوان هم در آقایان مشاهده میشود. این بیماری بالاترین درصد شیوع را در بازه سنی 40 تا 70 سال و در افراد مستعد ابتلا به آرتریت دارد. همچنین بیمارانی که ستون فقراتشان آسیب دیده است، ممکن است به سندروم فاست مبتلا شوند.
بهترین وضعیت برای خوابیدن بیماران مبتلا به سندرم مفصل فاست چگونه است؟
خوابیدن به پهلو با زانوهای جمعشده (در موقعیت جنینی) به باز شدن مفصلهای فاست ستون فقرات کمک میکند و فشار ناشی از سندروم فاست را برطرف میکند.
درد مفصل فاست چگونه است؟
درد مفصل فاست معمولاً دردی مداوم است که در یک بخش از ستون فقرات حس میشود.
