در رفتگی شانه به عارضه یا آسیبی گفته میشود که طی آن، استخوان بازو از کاسه فنجانی شکلی که بخشی از تیغه شانه است خارج میشود. شانه انعطاف پذیرترین و متحرکترین مفصل بدن بوده و همین امر، احتمال در رفتگی شانه را افزایش میدهد.
اگر احتمال میدهید که دچار در رفتگی شانه شده باشید، جهت درمان باید فوراً به پزشک مراجعه کنید و هرگز سعی نکنید که خودتان به زور، شانه را جا انداخته و به حالت قبل برگردانید. پس از درمان، شانه اکثریت افراد در عرض چند هفته کارکرد کامل خود را خواهد داشت اما با وجود این، زمانی که شانه یکبار دچار در رفتگی شود، ممکن است مفصل شانه مستعد دررفتگی مکرر شود.
در رفتگی شانه چیست؟
در رفتگی شانه زمانی رخ میدهد که استخوانهای مفصل شانه تحت فشار، از موقعیت عادی خود خارج میشود.
در نواحی مختلف بدن، مفصل به بخشی گفته میشود که دو استخوان را به هم وصل میکند. مفصل قسمتی از سیستم اسکلتی بدن است. مفصل شانه نیز به محلی گفته میشود که در آن، سر گرد استخوان بازو (هومروس) به حفره گلنوئید کتف در تیغه شانه بدن متصل میشود.
از این رو، منظور از در رفتگی شانه آسیبی است که طی آن سر استخوان بازو از حفره فنجانی شکل بیرون زده و خارج شود. در رفتگی شانه همچنین میتواند باعث آسیب دیدگی اجزای زیر شود:
- عضلات
- عصب ناحیه
- تاندونها
- رباطها
- عروق خونی
دررفتگی مکرر شانه
پس از اولین در رفتگی شانه، احتمال بروز در رفتگی مکرر و بی ثباتی مفصل شانه بین ۱۴ الی ۱۰۰ درصد خواهد بود که عمدتا در افراد زیر ۲۰ سال بیشتر دیده میشود. این امر به این دلیل رخ میدهد که در رفتگی شانه تنها یک آسیب به مفصل شانه نبوده و با در رفتگی شانه، عضلات و سایر بافتهای نرم مجاور این مفصل از قبیل تاندونها و رباطها نیز دچار آسیب دیدگی میشوند. وظیفه عضلات و بافتهای مجاور، کمک به حفظ ثبات مفصل شانه بوده و زمانی که این بافتهای نرم بدلیل در رفتگی شانه دچار پارگی یا آسیب دیدگی میشوند، ثبات مفصل شانه نیز تضعیف خواهد شد. از این رو، احتمال در رفتگی مجدد شانه بیشتر خواهد شد. از طرفی، درمان در رفتگی و انجام تمرینات فیزیوتراپی میتواند خطر و احتمال در رفتگی مجدد یا مکرر شانه را کاهش دهد.
انواع دررفتگی شانه
انواع در رفتگی شانه به ۳ نوع مختلف قدامی، خلفی و تحتانی تقسیم بندی میشود.
- در رفتگی قدامی (رو به جلو): در این حالت سر استخوان بازو (هومروس) از حفره گلنوئید خارج شده و رو به جلو حرکت میکند. این نوع از دررفتگی شانه، شایعترین نوع بوده و معمولا زمانی رخ میدهد که بازوی فرد کشیده شود.
- در رفتگی خلفی (رو به عقب): در دررفتگی خلفی شانه، سر استخوان بازو به خلف یا پشت حفره گلنوئید جا به جا میشود. این نوع از در رفتگی شانه غیر متداولترین نوع بوده که معمولا در اثر تشنج، شوک الکتریکی یا برق گرفتگی ایجاد میشود.
- در رفتگی تحتانی (رو به پایین): در این حالت سر استخوان بازو از حفره گلنوئید خارج شده و رو به پایین به سمت زیر بغل حرکت میکند. این نوع در رفتگی نادرترین نوع در رفتگی شانه محسوب میشود.
علائم دررفتگی شانه
در رفتگی شانه ممکن است با علائم و نشانههای زیر همراه باشد:
- تغییر شکل یا خارج شدن شانه از موقعیت اصلی خود که به طور واضح قابل مشاهده است.
- تورم یا کبودی
- درد شدید
- عدم امکان حرکت دادن شانه
همچنین، در رفتگی شانه میتواند با علائمی نظیر بی حسی، ضعف یا سوزن سوزن شدن نواحی نزدیک ناحیه آسیب دیده اعم از گردن یا نواحی تحتانی بازو همراه باشد. از طرفی، احتمال دارد که عضلات شانه دچار اسپاسم و گرفتگی شوند که این امر موجب تشدید درد خواهد شد.
چه زمانی به پزشک مراجعه باید کرد؟
در موارد در رفتگی شانه باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. در طول مدت انتظار برای دریافت کمک پزشکی حتما موارد و نکات زیر را رعایت کنید:
- شانه را حرکت ندهید: مفصل شانه را در هر موقعیتی که قرار دارد، با آتل یا آویز دست طبی ثابت نگهدارید. حرکت دادن شانه میتواند باعث آسیب دیدگی مفصل شانه، عضلات اطراف، رباطها، عصب یا عروق خونی ناحیه شود.
- به روی شانه آسیب دیده کیسه یخ بگذارید: میتوانید برای کاهش درد و تورم، کیسه یخ به روی شانه آسیب دیده قرار دهید.
علتهای دررفتگی شانه
مفصل شانه، جزو مستعدترین مفاصل بدن برای در رفتگی بوده و از آنجایی که شانه قادر است در جهات مختلف حرکت کند، ممکن است به سمت جلو، عقب یا رو به پایین دچار در رفتگی شود. ممکن است در رفتگی شانه به طور کامل یا جزئی باشد. عمده در رفتگی مفصل شانه از قسمت جلویی شانه رخ میدهند. در برخی از موارد در رفتگی شانه، رباطهای ناحیه که بافتهای متصل به استخوانها هستند، ممکن است کشیده شده و پاره شوند که این امر منجر به تشدید و بدتر شدن وضعیت در رفتگی شانه میشود.
در برخی موارد، فشار و نیروی قوی حاصل از ضربه ناگهانی به شانه موجب در رفتگی شانه و جا به جایی استخوان شده و در برخی موارد دیگر، پیچش و حرکت شدید مفصل شانه میتواند باعث خارج شدن سر استخوان بازو از حفره گلنوئید شود. در موارد در رفتگی جزئی شانه، بخشی از سر استخوان بازو داخل حفره بوده و بخشی از آن از این حفره خارج میشود.
علل دررفتگی شانه عبارتند از:
- آسیبهای ورزشی: در ورزشهای پر برخورد مانند فوتبال و هاکی، در رفتگی شانه شایعترین نوع آسیب دیدگی میباشد. همچنین، در ورزشهایی مانند اسکی، ژیمناستیک و والیبال که احتمال زمین خوردن فرد بیشتر است، احتمال در رفتگی شانه بیشتر خواهد بود.
- تروما یا ضربه: در مواردی مانند تصادف با وسایل نقلیه که ضربه محکمی به شانه وارد میشود، احتمال در رفتگی شانه وجود دارد.
- افتادن یا زمین خوردن: در برخی موارد، زمین خوردن یا افتادن از بلندی نیز میتواند باعث ضربه به شانه و نهایتا در رفتگی شانه شود.
تشخیص و آزمایش دررفتگی شانه
پزشک شانه آسیب دیده را از حیث حساسیت به لمس و فشار، تورم یا تغییر شکل ارزیابی کرده و همچنین علائم آسیب عصبی یا آسیب دیدگی عروق خونی ناحیه را بررسی میکند. از طریق عکسبرداری با اشعه ایکس از مفصل شانه میتوان در رفتگی را مشاهده کرده و احتمال شکستگی استخوان یا سایر آسیبهای بافتی را بررسی کرد.
درمان دررفتگی شانه
درمان دررفتگی شانه شامل موارد زیر میباشد:
جا-اندازی بسته
این روش محافظهکارانه شامل اقدامات وحرکت دادنهای ملایم برای جا انداختن و بازگرداندن شانه به موقعیت اصلی خود میشود. بسته به شدت درد و تورم، ممکن است قبل از حرکت دادن شانه، شل کننده عضلات تزریق شده یا در موارد نادر، بیهوشی عمومی اعمال شود. بلافاصله بعد از جا انداختن شانه، درد شدید بیمار تسکین مییابد.
جراحی
در مواردی که بیمار مفاصل یا رباطهای ضعیفی دارد که با وجود تقویت و توانبخشی، دچار دررفتگی مکرر شانه میشود، جراحی میتواند موثر و کمک کننده باشد. در برخی موارد نادر، بیمار در پی آسیب دیدگی عصب یا عروق خونی ناحیه ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد. درمان در رفتگی شانه بوسیله جراحی میتواند احتمال آسیب دیدگی مجدد را در ورزشکاران جوان کاهش دهد.
دارو
مسکنهایی از قبیل آسپرین، ایبوپروفن (ادویل، مورتین آی بی و غیره)، ناپروکسن سدیم (آلیوو) یا استامینوفن (تایلنول و غیره) میتوانند به تسکین درد کمک کرده یا داروهای شل کننده عضلات نیز به تسکین درد و گرفتگی کمک کنند. متداولترین نوع داروهای شل کننده عضلات عبارتند از ازسیکلوبنزاپرین، تیزانیدین و باکلوفن که میتوانید آنها را تحت نسخه پزشک تهیه کنید.
درمانهای فیزیوتراپی
هنگامی که فرد دچار دررفتگی شانه میشود، معمولاً به کمک متخصصین ارتوپدی برای برگرداندن شانه به محل و جا انداختن آن نیاز است. پس از اینکه استخوان شانه در محل صحیح قرار گرفت، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی برای درمان التهاب و درد ناشی از دررفتگی شانه از برنامه توانبخشی استفاده میکند تا به این ترتیب وضعیت شانه بهبود پیدا کرده و از آسیب دیدگی مجدد آن جلوگیری شود.
- ماساژ بافتهای نرم
- طب سوزنی
- گرما یا سرما درمانی
- اولتراسوند
- تکارتراپی
- لیزر کم توان
- تزریقات (پی آر پی و استرویید)
نکته:برای کاهش احتمال دررفتگی شانه به صورت مکرر، توجه و اعمال توصیهها و درمانها، مانند تکمیل جلسات فیزیوتراپی و تزریقات که توسط متخصصین طب فیزیکی ارائه میشود، الزامی است.
مراقبت از شانه بعد از درمان
پس از درمان در رفتگی شانه، میتوانید برای کاهش درد و کمک به بهبودی شانه خود، نکات زیر را امتحان کنید:
- استراحت دادن به شانه آسیب دیده: حرکت یا اقدام خاصی که منجر به در رفتگی شانه شده بود را تکرار نکنید. سعی کنید از انجام حرکاتی که باعث ایجاد شانه درد میشوند خودداری کنید. بلند کردن اجسام سنگین یا بالا بردن دست را تا زمانی که شانه بهبود نیافته، محدود کنید.
- اعمال کیسه یخ و سپس گرما: اعمال کیسه یخ میتواند برای کاهش التهاب و درد شانه موثر باشد. میتوانید از کیسه یخ یا بسته سبزیجات یخ زده که درون حوله پیچیده شده، به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه و چندین مرتبه در روز بروی شانه آسیب دیده خود استفاده کنید. در روز اول، کیسه یخ را هر ۱ الی ۲ ساعت یکبار بروی شانه قرار دهید.
- مصرف مسکن: مسکنهایی از قبیل آسپرین، ایبوپروفن (ادویل، مورتین آی بی و غیره)، ناپروکسن سدیم (آلیوو) یا استامینوفن (تایلنول و غیره) میتوانند به تسکین درد شانه کمک کنند. حتما داروها را طبق تجویز پزشک مصرف کنید و پس از بهبودی مطابق صلاحدید پزشک خود، مصرف داروهای مسکن را قطع کنید.
- تمرین برای کمک به حفظ دامنه حرکتی شانه: پس از گذشت ۱ الی ۲ روز، ممکن است پزشک از شما بخواهد تا حرکات ملایم و تمریناتی را بمنظور حفظ دامنه حرکتی شانه خود انجام دهید. عدم فعالیت و حرکت میتواند باعث سفت شدن و گرفتگی مفاصل شود.
- بیحرکت نگه داشتن شانه: بعد از جا-اندازی بسته (closed reduction)، به مدت چند هفته از آتل یا شانه بند مخصوص استفاده میشود تا از حرکات اضافی شانه در حین بهبودی جلوگیری شود.
پس از بهبودی شانه و داشتن دامنه حرکتی مناسب، به ورزش و تمرینات مخصوص شانه ادامه دهید. برای جلوگیری از در رفتگی مجدد شانه، روزانه برنامه ورزشی تقویت کننده عضلات و تمرینات حفظ ثبات شانه را انجام دهید. پزشک میتواند برنامه ورزشی مناسب شانه را به شما آموزش دهد.
برخی تمرینات ورزشی مراقبت از شانه
قبل از انجام هرگونه ورزش و تمرین، حتما با پزشک خود مشورت کنید. پزشک با بررسی آسیب وارده و سوابق پزشکی شما و همچنین تحت معاینه کامل، تمرینات مناسبی را به شما توصیه خواهد کرد که به بهبودی شانه و بازیابی دامنه حرکتی کمک میکنند.
تقویت ایزومتریک روتاتور کاف
آرنجها را کنار بدن نگهداشته و با دستها چارچوب در را بگیرد. با عمل بازدم به همراه ثابت نگه داشتن دستها، به جلو متمایل شوید اما بازوها نباید حرکت کنند. این تمرین برای تقویت عضلات روتاتور کاف شانه بسیار موثر است.
10 تکرار و هربار ۱۰ ثانیه نگه دارید.
فلای تقویت قفسه سینه
روی سطحی صاف دراز بکشید و و با هر دست یک دمبل بگیرید، هر دو دمبل را در مقابل سرشانه گرفته و کمی آرنج دستان خود را به بیرون خم کنید. به آرامی دمبلها را تا سطح افقی یا سینه پایین بیاورید. این تمرین عضلات قفسه سینه را تقویت میکند
- ۴ ست با ۱۲ تکرار.
پرس سرشانه
در هر دست یک دمبل بگیرید و به ترتیب با هر دست دمبل را بالای سر خود بلند کنید. این تمرین باعث تقویت ماهیچهٔ دلتوئید میشود.
- ۳ ست با ۱۰ الی ۱۲ تکرار.
تقویت عضلات هسته
هر دو دست و زانوی خود را روی زمین بگذارید. در همین حالت، عضلات شکم را به آرامی منقبض کنید. یک دست را رو به جلو و پای مخالف آن را رو به عقب دراز کنید. این تمرین باعث تقویت عضلات هسته بدن میشود.
- ۳ ست با ۱۰ تکرار و هربار ۳ ثانیه نگهدارید.
سوالات متداول
آیا ممکن است در رفتگی شانه خود بخود برطرف شود؟
خیر، در رفتگی خود به خود برطرف نمیشود و باید پزشک آن را جا بیاندازد.
چه مدت طول میکشد تا بتوان از شانه دررفته استفاده کرد؟
بهبودی کامل معمولا تا ۱۲ هفته و در برخی موارد حتی بیشتر از این مدت نیز طول میکشد. امکان بازگشت به برخی از ورزشها نیز ممکن است تا ۱۶ هفته طول بکشد. برای بی حرکت نگه داشتن شانه باید در چند هفته اول از آتل یا شانه بند طبی استفاده کنید.
آیا جااندازی شانه دررفته خطرناک است؟
به هیچ عنوان سعی نکنید که شانه در رفته را خودتان جا بیاندازید. کسی به غیر از پزشک نیز نباید شانهای که دچار در رفتگی شده را لمس یا حرکت دهد. در چنین مواردی فورا برای درمان به پزشک مراجعه کنید.
آیا شانه بعد از یکبار دررفتگی مثل قبل خواهد شد؟
شانه اکثریت افراد با گذشت چند هفته، به طور کامل کارایی قبل را خواهد داشت. با اینحال، بعد از اولین در رفتگی شانه مستعد در رفتگی مکرر خواهد بود.
بهترین وضعیت برای خواب بعد از دررفتگی شانه کدام است؟
رو به پشت خوابیدن باعث میشود شانه آسیب دیده در وضعیت خوب و پایداری قرار بگیرد. اگر نمیتوانید رو به پشت بخوابید، سعی کنید رو به سمت مخالف شانه آسیب دیده بخوابید.
نرخ موفقیت درمان دررفتگی شانه چقدر است؟
اکثریت بیماران به طور کامل از دررفتگی شانه بهبود پیدا میکنند. اما احتمال در رفتگی مجدد شانه وجود خواهد داشت و به همین دلیل، انجام فیزیوتراپی بسیار مهم و ضروری است.
عوامل تشدید کننده احتمال دررفتگی شانه کدامند؟
ورزشهایی مانند ژیمناستیک یا اسکی که احتمال زمین خوردن در آنها زیاد است. به غیر از ورزش، تصادفات رانندگی و زمین خوردن نیز از علل شایع تشدید کننده احتمال دررفتگی شانه هستند.
آیا در دوره نقاهت از دررفتگی شانه باید به طور کامل از مدرسه یا محیط کار دور باشم؟
ممکن است لازم باشد که با استراحت در منزل، شانه شما بی حرکت باشد. پزشک تعیین خواهد کرد که در دوران نقاهت باید از چه حرکات یا موقعیتهایی اجتناب کنید.
احتمال دررفتگی مکرر شانه چقدر است؟
این امر به سن فرد در زمان در رفتگی اولیه بستگی دارد. احتمال در رفتگی مکرر در بیماران کمتر از 20 سال، 72 تا 100 درصد، در افراد بین 20 تا 30 سال 70 الی 82 درصد و در بیماران بالای ۵۰ سال، 14 الی 22 درصد است.
چرا دررفتگی شانه موردی اورژانسی محسوب میشود که به درمان فوری نیاز دارد؟
به دلیل اینکه اگر در اثر در رفتگی شانه، عروق خونی یا عصب ناحیه آسیب دیده و تا ۶ الی ۸ ساعت پس از آسیب دیدگی درمان نشوند، امکان از دست دادن اندام وجود خواهد داشت.
اگر شانه چندین بار دچار در رفتگی شود، چه اتفاقی رخ میدهد؟
در رفتگی مکرر میتواند باعث سایش غضروف مفصل شانه شده و شما را در معرض خطر ابتلا به آرتروز قرار دهد. فیزیوتراپی با تمرینات مختص تقویت روتاتور کاف میتواند از در رفتگی مکرر شانه جلوگیری کند.
