در رفتگی شانه یکی از مرسومترین انواع دررفتگیها است. سر هومروس (استخوان بازو) ممکن است به صورت کامل یا بخشی از آن (در رفتگی ناقص) در برود. در رفتگی شانه معمولا به علت ضربه است. علائم متداول آن درد و کاهش قدرت تحرک میباشد. به منظور اطمینان از عدم وجود شکستگی و تایید در رفتگی تصویربرداری اشعه ایکس دو جهته نیاز میباشد. با تزریق مقدار مناسبی از مسکن و شل کننده عضلات میتوان ابتدای استخوان هومروس را جا انداخت. با عدم حرکت دادن دست و سپس فیزیوتراپی میتوان در رفتگی را بهبود بخشید. بیماران مبتلا به ضایعات بافت نرم یا در رفتگی مکرر شانه ممکن است به منظور پایدار نگه داشتن مفصل شانه نیاز به جراحی داشته باشند.
شانه چگونه در میرود؟
دررفتگی شانه ممکن است به علت افتادن روی دست یا ضربه مستقیم (در رفتگی در اثر ضربه) باشد و یا بدون هیچ علت خاصی در مبتلایان به سستی مفصل روی دهد. در برخی بیماران مانند ورزشکارانی که جسمی را پرتاب میکنند، عمل تکراری پرتاب با قدرت بالا باعث کشیدگی کپسول قدامی شده و در نهایت منجر به در رفتگی کامل یا سابلوکساسیون (در رفتگی میکروتروماتیک) شود.
انواع دررفتگی شانه
رده بندی در رفتگی شانه بر اساس دررفتگی توپی استخوان از جای خود است. در صورتی که دررفتگی در یک سمت روی داده باشد، آن را یک طرفه و اگر در بیش از یک جهت باشد چند طرفه مینامند. بنابراین انواع دررفتگی شانه به صورت زیر هستند:
1.یک طرفه: معمولا بر اثر ضربه ایجاد میشوند.
- قدامی: توپی استخوان در جلوی گودی دررفته است. این متداولترین نوع دررفتگی میباشد.
- پشتی: توپی معمولا در پشت گودی قرار میگیرد.
- تحتانی: توپی معمولا در زیر حفره قرار میگیرد.
2.چند طرفه: معمولا بر اثر ضربه ایجاد میشود و در بیمارانی روی میدهد که مفاصل سستی دارند.
علت در رفتگی مکرر شانه
دررفتگی شانه معمولا به دلیل نوعی آسیب دیدگی روی میدهد و با عنوان ناپایداری مفصل شانه بر اثر آسیب دیدگی نیز شناخته میشود. با این حال، در برخی بیماران بدون بروز هیچ آسیبی ممکن است دررفتگی شانه مشاهده گردد که به عنوان ناپایداری مفصل شانه بدون ایجاد آسیب نامیده میشود. در برخی از بیماران به خاطر حرکات غیر طبیعی عضلات، شانه دچار دررفتگی میشود و به عنوان ناپایداری Patterning (الگوگذاری) عضلات شناخته میگردد.
تراما، ضربه و آسیب
تراما ممکن است باعث پارگی تعدادی از رباطهای شانه گردد، برخی از این رباطها بافت کشسانی در حفره شانه هستند که توپی غضروف (لابروم) را در جای خود نگه میدارند. شایعترین پارگی لابروم در مکان اتصال تاندون دو سر بازو و گلنوئید روی میدهد. موقعیت پارگی اغلب به موقعیت سر گرد هومروس (سر بازو) در مقابل حفره استخوانی و کم عمق گلنوئید شانه بستگی دارد. آسیب به شانه میتواند باعث شکستگی (مثلا شکستگی استخوان)، پارگی لابروم، پارگی تاندون دو سر بازو، پارگی روتاتور کاف و یا دررفتگی توپی و حفره مفصلی شود.
زمانی شانه از جهت قدامی دچار دررفتگی میشود که موقعیت شانه آسیب پذیر باشد نمونه رایج این موقعیت قرار گرفتن بازو در بالای سر و در حالتی است که آرنج نیز خم باشد. در این حالت نیروی حاصله باعث کشیده شدن آرنج به عقب شده و سر بازو را از حفره گلنوئید به بیرون میراند. در زمان پرتاب یا ضربه زدن به توپ والیبال ممکن است این نوع دررفتگی ایجاد گردد. دررفتگی قدامی در هنگام زمین خوردن و افتادن روی دست نیز روی میدهد. در دررفتگی قدامی شانه به سمت خارج میچرخد، یعنی شانه به سمت خارج از بدن چرخیده است.
کشیدگی عضلات
گاهی حرکات تکراری باعث ناپایداری رباطهای شانه میشوند و در نتیجه احتمال در رفتن شانه را بیشتر میکنند. ناپایداری مفصل شانه معمولا در محیطهایی که کارگران حرکات تکراری را به مدت چندین ساعت در روز انجام میدهند، یا ورزشهایی که نیاز به نگه داشتن بیش از حد دست در بالای سر دارند، مانند تنیس و شنا، مشاهده میشود.
علاوه بر این، حرکاتی که روی شانه فشار وارد میکنند نیز ممکن است باعث ضعف رباطهای شانه شوند. انجام نادرست حرکات ورزشی یا حالت نامناسب بدنی نیز میتواند باعث کشیدگی و فشار روی ساختار عضلات پشتیبان شانه شوند.
مشکلات ژنتیکی
دانشمندان بر اساس آزمایشاتی متوجه شدهاند که ژنتیک میتواند نقش مهمی در ابتلای یک شخص به ناپایداری شانه ایفا کند. از نظر ژنتیکی برخی ممکن است مستعد ابتلا به شانه ناپایدارتر یا ضعیف تر باشند.
میتوان سستی دیگر مفاصل را نیز در این افراد مشاهده کرد. البته این بیماران مانند دیگران، ممکن است بر اثر صدمه نیز دچار دررفتگی شانه شوند و زمانی که دررفتگی قدامی در آنها مشاهده میشود، خصوصیات دررفتگی بر اثر صدمه را نشان دهند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر قرار دارند؟
برخی عوامل ممکن است احتمال دررفتگی شانه را افزایش دهند:
- جنسیت-تقریبا حدود 70% از دررفتگیهای شانه در آقایان روی میدهد.
- سن-حدود نیمی از دررفتگی شانه در سنین بین 15 تا 29 سالگی روی میدهد.
- فعالیت-اکثر صدمات وارده به شانه در هنگام ضربه، زمین خوردن یا صدمات ورزشی روی میدهد.
- ساختار بدنی-حفره مفصلی بزرگ، عضلات ضعیف شانه و رباطهای سست، تماما باعث بیشتر شدن احتمال دررفتگی شانه میشوند.
- سابقه دررفتگی-دررفتگی در شانه باعث پارگی و کشیدگی رباطها و عضلات شانه میگردد، این امر باعث میشود شانه مستعد دررفتگی در آینده گردد.
تشخیص علت در رفتگی مکرر شانه
دررفتگی شانه با بررسی علائم و معاینات جسمانی بیمار تشخیص داده میشود. دررفتگی شانه میتواند با سابقه مکرر دررفتگی کامل یا جزئی (سابلوکساسیون) که باعث ایجاد درد میشود، مشاهده گردد. تستهای خاصی برای بدست آوردن اطلاعات بیشتر و برنامه ریزی درمانی انجام میشود.
1. تصویربرداری اشعه ایکس: این تصویر برداری فقط در مورد دررفتگی کامل مفید است، زیرا دررفتن سر استخوان را نشان میدهد. در صورت داشتن دررفتگیهای مکرر، تصوربرداری خاصی برای مشاهده ضایعه Hill-Sach’s (فرو رفتگی در پشت سر استخوان) انجام میشود. در غیر این صورت تصویربرداری اشعه ایکس کارایی ندارد.
2. MRI/MRپرتونگاری از مفصل (آرتروگرافی): در این روش ضایعه بانکارت (که برای تشخیص دررفتگی مکرر است) و ضایعه هیل ساک به وضوح مشاهده میشود. در آرتروگرافی بیماران مبتلا به ناپایداری رباط، یک مفصل وسیع با کپسول ناپایدار نشان داده میشود.
3.CT/CTپرتونگاری از مفصل: این نوع پرتونگاری برای مشاهده تحلیل استخوان در حفره گلنوئید بسیار مفید است.مقدار تحلیل استخوانی که در گلنوئید مشاهده میشود، نوع جراحی که باید انجام شود را مشخص میکند.
درمان در رفتگی مکرر شانه
هدف درمان اولیه دررفتگی شانه، درمان دررفتگی و بازگرداندن سر استخوان همورال بازو به موقعیت طبیعی خود، یعنی حفره گلنوئید است. برای انجام این کار روشهای متفاوتی وجود دارد. تصمیم در مورد روش درمان به بیمار، وضعیت او و تجربه پزشکی که درمان را انجام میدهد دارد.
درمانهای دررفتگی شانه ممکن است به صورت زیر باشند:
- جا انداختن استخوان دررفته بدون جراحی.در این درمان، ممکن است با حرکات آرام بتوان استخوان شانه را به جای خود باز گرداند. قبل از حرکت دادن استخوانهای شانه، بسته به مقدار درد و ورم، شل کننده عضلات یا آرامش بخش و در موارد نادر، بیهوشی کامل استفاده میشود. بعد از بازگشت استخوان شانه به جای طبیعی خود، باید فورا درد شدید بهبود یابد.
- جراحی.در بیمارانی که ضعف رباط یا مفصل شانه دارند و با وجود توانبخشی و تقویت شانه، دررفتگی شانه مکررا در آنها روی میدهد، ممکن است جراحی مفید باشد. در این موراد نادر، ممکن است جراحی روی اعصاب و رگهای خونی آسیب دیده انجام شود. در ورزشکاران جوان، ممکن است جراحی باعث کاهش احتمال صدمه مجدد گردد.
- بیتحرک بودن.بعد از درمان بدون جراحی، به منظور بیحرکت نگه داشتن شانه، بهتر است به مدت چند هفته از آتل یا بازوبند مخصوص استفاده شود.
- دارو.در زمان بهبود شانه، ممکن است مصرف مسکن یا شل کننده عضله نیز مفید باشد.
- توانبخشی.بعد از اینکه نیازی به استفاده از آتل یا بازوبند نداشتید، برنامه توانبخشی میتواند تحرک، قدرت و پایداری مفصل شانه را بهبود بخشد.
در یک دررفتگی ساده شانه که منجر به آسیب شدید بافت یا عصب شده، احتمالا نیاز به چند هفته زمان برای بهبودی داشته باشید. قبل از اینکه فعالیتهای معمولی خود را دوباره شروع کنید، باید قدرت خود را بازیافته و بتوانید بدون درد شانه خود را حرکت دهید. در صورتی که بعد از دررفتگی شانه فرصت ترمیم کافی به خود ندهید و زودتر فعالیت خود را شروع کنید، احتمال آسیب مجدد به مفصل شانه افزایش مییابد.
ورزشها و حرکات اصلاحی مناسب در رفتگی مکرر شانه
تمرینات دررفتگی شانه که در زیر آمدهاند بخشی از برنامه کامل توانجشی دررفتگی شانه ما هستند. این موارد شامل تمرینات اصلاح حالت بدنی، تحرک، قدرتی، ادراک، عملکردی و هوازی هستند و برای حفظ تناسب اندام انجام میشوند.
جا انداختن کتف
کمی به حالت خمیده یا قوزدار بنشینید و شانههای خود را به سمت جلو بیاورید. سپس شانهها را به سمت عقب و بالا بکشید و تیغه شانهها را به هم نزدیک کنید. این حرکت را 3 ثانیه انجام دهید و سپس استراحت کنید.
کشش با توپ بدن سازی
توپی را بالای سر خود و تا جایی که احساس راحتی دارید به سمت بالا ببرید. هدف این ورزش ایجاد کششی ملایم در شانهها، در هنگام انجام ورزش است.
چرخش داخلی و خارجی در حالت طاق باز
این حرکت تحرک شانه را بهبود میبخشد. شانه خود را بچرخانید و دست خود را به طور کامل روی زمین قرار دهید.
کشش شانه
از یک کش ورزشی استفاده کنید و در حالی که بازو را صاف نگه داشتهاید، تا جایی که میتوانید کش ورزشی را به سمت بالا و مقابل خود بکشید. این ورزش را با کش ورزشی سطح یک شروع کنید و زمانی که قدرت بدنی شما افزایش یافت سطح سفتی کش را افزایش دهید.
عوارض احتمالی دررفتگی مکرر شانه
عوارض دررفتگی عبارتند از:
- اگر دررفتگی شانه در نوجوانانی که سن بالاتری دارند روی دهد، احتمال دررفتگی مجدد در آنها افزایش مییابد.
- شکستگیهایی که باعث از دست رفتن بخشی از استخوان میشوند، مثلا شکستگی لبه گلنوئید، در صورتی که به موقع درمان نشوند، باعث بروز وضعیت بدتری میشوند، بنابراین پیگیری آنها ضروری است.
- ایجاد صدمه در شبکه بازویی نیز ممکن است روی دهد، اما موردی نادر میباشد. این مورد معمولا در صدمات شدید مانند تصادف وسایل نقلیه موتوری روی میدهد.
- آسیب دیدن عصب زیر بغل مرسوم نیست، اما احتمال روی دادن آن بیش از صدمه به شبکه بازویی میباشد. اکثر این موارد با درمان مراقبتی رفع میشوند.
نتیجه گیری
دررفتگی شانه زمانی روی میدهد که توپی استخوان بازو از حفره گلنوئید خارج شود. دررفتگی میتواند به صورت کامل یا جزئی (سابلوکساسیون) باشد. اگر یک بار شانه در برود، احتمال دررفتگی مجدد آن افزایش مییابد. برای درمان دررفتگی شانه از ترکیب درمانهای غیرتهاجمی مانند فیزیوتراپی تا تقویت عضلات اطراف بازو و جراحی به منظور ترمیم رباطها، تاندونها یا لابروم استفاده میشود. در صورتی که فکر میکنید به دررفتگی مزمن شانه یا ناپایداری مکرر شانه مبتلا هستید، باید به متخصص مراجعه کنید.
سوالات پرتکرار
چند بار امکان دارد شانه شما در برود؟
در صورتی که یک بار دررفتگی شانه روی دهد، احتمال دررفتگی مجدد آن افزایش مییابد. مبتلایان به ناپایداری شانه رباطهای شانه سستی دارند.
آیا دررفتگی شانه ممکن است باعث بروز مشکلاتی در آینده شود؟
یک دررفتگی ساده شانه میتواند باعث ایجاد درد مداوم و کم شدن توان حرکتی شود که تا سالها ادامه داشته باشد.
آیا دررفتگی شانه به طور کامل درمان میشود؟
بهبودی کامل ممکن است پنج تا شش ماه به زمان نیاز داشته باشد.
در صورتی که شانه من در برود، آیا نیاز به جراحی دارم؟
در افرادی که مفاصل شانه ضعیفی دارید، در صورتی که با وجود توانبخشی و ورزشهای تقویتی، باز هم دررفتگی مکرر شانه روی دهد، ممکن است جراحی مفید باشد.
آیا دررفتگی شانه 100% درمان میشود؟
اکثر بیماران پس از درمان دررفتگی شانه، بهبودی کامل داشتهاند. حتی در صورتی که جراحی داشته باشید، باید بعد از بهبودی کامل بتوانید تمام یا اکثر فعالیتهای خود را دوباره انجام دهید.
آیا پس از دررفتن شانه میتوانم ورزش کنم؟
بعد از 16 هفته، در صورتی که روند بهبودی شما خوب پیش رفته باشد، باید بتوانید ورزشهای مربوط به وزنه برداری و استقامتی را شروع کنید.
آیا خود من میتوانم شانه در رفته خود را جا بیندازم؟
بیماران میتوانند شانه دررفته خود را به سمت بالا بکشند و به صورت دستی آن را در جای خود قرار دهند، اما این نوع خود درمانی توصیه نمیشود. زیرا گاهی دررفتگی شانه ممکن است همراه با شستگی استخوان یا پارگی عصب نیز باشد.
