اکثر موارد گردن درد در تغییراتی فرسایشی دیسکهای بین مهرهای مهرههای گردنی و مفاصل بین مهرهای ریشه دارد. احتمالاً عارضه تنگی کانال نخاعی یکی از جدیترین مشکلهای ناشی از تخریب و فرسایش بخش مهرهای مهرههای گردن است.
علتها و دلایل
برای درک کامل عارضه تنگی کانال نخاع ابتدا باید با فرایند فرسایشی موسوم به دژنراسیون (فرسودگی) دیسک آشنا شوید. برای این کار بخش مهرهای را با دو ویفر وانیلی (به جای مهره) و راحت الحلقوم (به جای دیسک) مقایسه کنید. فرض کنید که راحت الحلقوم بین دو ویفر قرار دارد، زمانی که ویفرها را به یکدیگر فشار میدهید، راحت الحلقوم له میشود و از بین آنها بیرون میزند. حال اگر راحت الحلقوم یک هفته یا بیشتر به همین وضعیت بیرون زده باقی بماند، شروع به خشک شدن میکند و حالت اسفنجی خود را از دست میدهد و با فشار دادن دوباره ممکن است حتی بیشتر فرسوده یا خرد شود. اگر یک ماه به همین ترتیب بگذرد، راحت الحلقوم کاملاً خشک، سخت و بسیار باریک میشود و دیگر خاصیت ضربهگیری نخواهد داشت.
دیسک به موازات بالا رفتن سن بخشی از آب موجود در دیسک و در نتیجه خاصیت ضربهگیری خود را از دست میدهد. همان طور که برای راحت الحلقوم اتفاق افتاد، در ابتدا حلقه خارجی دیسک (بخش محیطی) به نام آنولوس فیبروزوس آسیب میبیند؛ در این مرحله ممکن است هیچ علامتی بروز نیابد و به همین دلیل بیمار متوجه تغییر نشود. بدن برای التیام این تغییرات فرسایشی بافت همبند تولید میکند که ضعیفتر از بافت طبیعی است. فرسایش و صدمههای مکرر آسیب بیشتری را به دیسک وارد میکند و به تدریج دیسک خشکتر میشود. ضمناً خاصیت اسفنجی دیسک نیز کمتر و کمتر میشود تا در نهایت به مرحلهای میرسد که دیگر نمیتواند به عنوان ضربهگیر عمل کند.
تخریب دیسک نیز با استمرار فرایند فرسایشی شروع میشود. فضای بین مهرهها کمتر میشود و شیوه قرارگیری مفصلهای فاست در پشت ستون فقرات و همراستایی آنها نیز از این فرایند تاثیر میپذیرد. مانند هر مفصل دیگری در بدن، تغییر در شیوه قرار گرفتن استخوانها و وضعیتشان نسبت به یکدیگر فشاری غیرطبیعی را به غضروف مفصلی وارد میکند. غضروف مفصلی ماده براق صافی است که سر استخوانهای مرتبط با مفصل را پوشش میدهد. این فشار مضاعف به مرور زمان منجر به بیماری فرسایشی و التهابی مفصلی (آرتروز) مفصلهای فاست میشود.
خار یا زائده استخوانی نیز اطراف دیسک و مفصلهای فاست تشکیل میشود. فرض بر این است که حرکت بیش از اندازه در بخش مهرهای به شکلگیری خارهای استخوانی میانجامد. در نهایت خارهای استخوانی اطراف عصبهای ستون فقرات تشکیل میشود و عارضهای به نام تنگی کانال نخاعی رخ میدهد.
علائم و نشانهها
هنگامی که کانال نخاعی باریک میشود، لوله استخوانی محل عبور نخاع نیز تاثیر میپذیرد. این حالت و علائم آن متفاوت با زمانی است که خارهای استخوانی فقط یکی از فورامنها (مجراها)، یعنی روزنههای محل خروج ریشههای عصبی، را تنگ میکند. تحت فشار قرار گرفتن عصب به دلیل فتق دیسک یا وجود خار استخوانی به ندرت پاها را درگیر میکند، حال آن که میلوپاتی (آسیب نخاعی) مهرههای گردنی هم دستها و هم پاها را درگیر میکند.
فشار روی نخاع در امتداد مهرههای گردنی با علائم بسیاری همراه است. تنگی کانال نخاعی گردن ضعف و انقباض یا گرفتگی پاها را به دنبال دارد و در نتیجه بیمار پاها را تحت کنترل ندارد و به دلیل از دست دادن کنترل بر بخشهای قرارگیرنده پاها روی زمین به سختی راه میرود. بیمار گاهی از بیحسی هر دو پا و هر دو دست رنج میبرد و با افزایش واکنشهای پاها و کاهش قدرت آنها مواجه میشود. بیمار گاهی “حس وضعیت” را از دست میدهد؛ حس وضعیت باعث میشود که ما با چشمان بسته بتوانیم محل قرار گرفتن دست و پا را تشخیص دهیم. برای مثال بیماران مبتلا به عارضه نمیتوانند بگویند که دستهایشان بالا است یا پایین، مگر این که آنها را ببینند.
تشخیص
دکتر سپهریان در ابتدا برای تشخیص علت ناراحتی گردن سابقه پزشکی بیمار را کاملاً بررسی و بیمار را به دقت معاینه میکنند. دکتر سپهریان برای اطمینان از یافتن علت دقیق گردن درد از آزمایشهای تشخیصی گوناگون استفاده میکنند تا در نهایت بهترین برنامه درمانی را انتخاب کنند.
بررسی سابقه پزشکی
بررسی سابقه پزشکی بیمار معمولاً دو مرحله دارد. مرحله اول کتبی است و بیمار در زمان انتظار فرم را تکمیل میکند؛ از بیمار انتظار میرود به دقت تمام نکات مرتبط با گردن درد را یادداشت کند. هر چه بیمار اطلاعات بیشتری به پزشک بدهد، پزشک سریعتر میتواند علت را تشخیص و درد را تسکین دهد. در مرحله دوم سوالاتی از بیمار پرسیده میشود. پزشک از بیمار میخواهد تا نوع درد را توصیف کند و زمان و چگونگی شروع درد را شرح دهد.
معاینه
پزشک پس از جمعآوری اطلاعات کافی معاینه دقیق و کاملی را انجام میدهد و به دقت گردن را بررسی میکند تا میزان آسیب و نقص عملکرد گردن را تعیین کند. برای اطمینان بیشتر پرتونگاری، ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) یا اسکن ام آر آی تنگی کانال نخاعی گردن نیز انجام میشود.
درمان
درمان تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی را عموماً میتوان به روشهای زیر درمان کرد:
- بیماران دارای علائم اولیه تنگی کانال نخاعی را میتوان با فیزیوتراپی با موفقیت درمان کرد. استفاده از کمپرس گرم یا سرد، اولتراسوند، تحریک الکتریکی و ماساژ از روشهای فیزیوتراپی محسوب میشود.
- اولتراسوند:دستگاه اولتراسوند امواج صوتی با فرکانس بالا را تولید میکند. این امواج مستقیماً به سمت ناحیه دردناک ارسال میشود، امواج با عبور از بافتهای بدن مولکولها را مرتعش میکند. با عبور صوت از بافت سایش ایجاد میشود و دما بالا میرود. این گرما بر ناحیه دردناک اثر میگذارد و میزان رسیدن خون سرشار از اکسیژن و مواد مغذی را افزایش میدهد. متخصصان فیزیوتراپی با بهرهگیری از اولتراسوند میتوانند به بافتهایی در عمق دو اینچی زیر سطح پوست دسترسی داشته باشند.
- تحریک الکتریکی:این روش عصبها را با فرستادن جریان برق ملایم از راه پوست تحریک میکند. برخی بیماران حس ناشی از انجام این روش را شبیه به ماساژ میدانند. تحریک الکتریکی با فرستادن تکانههایی که به جای درد حس میشوند، درد را تسکین میدهد. تکانههای الکتریکی با سرعت از پوست عبور میکنند و با شتاب بسیار بیشتری از درد به سیستم عصبی مرکزی میرسند. زمانی که تکانهها سریعتر از درد به سیستم عصبی مرکزی میرسند، واکنش “بسته شدن دروازه به روی درد” رخ میدهد و گذرگاه عبور سیگنال درد به مغز مسدود میشود. با تسکین یافتن درد، عضلههای منقبض و گرفته به تدریج شل میشود و بیمار با تحمل درد و ناراحتی کمتری میتواند حرکت کند و تمرینها را انجام دهد. با تغییر تنظیمات دستگاه و بهرهگیری از دیگر قابلیتهای آن میتوان آزاد شدن اندورفین را نیز برانگیخت. اندورفینها موادی شیمیایی هستند که به طور طبیعی در بدن تولید میشوند و مانند مسکنهای قوی درد را تا 8 ساعت آرام میکنند.
- متحرک سازی (موبیلیزاسیون)/ ماساژ بافت نرم:متخصص فیزیوتراپی روشهای متفاوت ماساژ و متحرکسازی موثر در درمان ناراحتی گردن را آموزش میبیند. ماساژ با بهبود خونرسانی و در نتیجه افزایش اکسیژن و مواد مغذی و همچنین زدودن محرکهای شیمیایی ناشی از التهاب، درد و گرفتگی عضلانی را از بین میبرد. درمانهای بافت نرم باعث شل شدن عضلههای منقبض و بازگشت آنها به طول طبیعی خود میشود. به این ترتیب بیمار با درد کمتر و راحتی بیشتر حرکت میکند. متخصص فیزیوتراپی دوره خاصی را در زمینه انواع روشهای ماساژ و متحرک سازی میگذراند که ضربههای ملایم یا ماساژ افلوراژ را شامل میشود. تکنیکهای آزادسازی میوفاشیال با تاثیرگذاری بر لایه ضخیم پوشش فیبری زیر پوست و اطراف عضلات توانایی حرکتی را بهبود میبخشد.
- اوزون درمانی:استفاده از اوزون یک درمان جایگزین برای تزریق استروئید در فضای اپیدورال محسوب میشود. اوزون گازی با خاصیت ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی است که سالها است سودمندی آن در درمان آرتروز مفاصل زانو، مفصل ران، شانه، دست و… و تسکین درد عضلات اطراف ستون فقرات، کمر درد، فتق دیسک و سیاتیک به اثبات رسیده است. در این روش دو تزریق به صورت سرپایی به فاصله 7 تا 15 روز انجام میشود. تزریق سوم نیز گاهی برای افزایش اثر تسکین بخشی و مانگاری اثر ضروری است. تزریق از راه منفذ فضای اپیدورال با رعایت اصول ضدعفونی در فضای مناسب انجام میشود.
- تمرینهای کششی و تقویتی: تمرین و ورزش کردن در طول تمام مراحل بهبود گردن درد مهم است. متخصص فیزیوتراپی به موازات پیشرفت درمان و تسکین درد تمرینهای متفاوتی را به بیمار آموزش میدهد. در مراحل اولیه که گردن درد شدید است، بیمار تمرینهای مخصوصی را برای کاهش درد فرامیگیرد. با استفاده از گردن بندهای طبی میتوان فشار روی ناحیههای آسیب دیده یا دردناک را کاهش داد. نگه داشتن گردن در موقعیتهای پیشنهادی متخصص نیز مفید است و میتوان برای راحتی بیشتر از بالشت، حوله لوله شده یا استوانههای آماده مخصوص استفاده کرد. بیمار باید برای دستیابی به نتایج بهتر باید به صندلی با پشتی متحرک یا تشک تکیه دهد. انجام تمرینهای تنفسی در صورت شدید بودن درد سودمند خواهد بود. تنفس عمیق و دیافراگمی کمک میکند تا هوا حتی به قطعهها (لوبها)ی پایینتر ریهها نیز برسد. تنفس عمیق و بازدم آرام و آهسته باعث شل شدن عضلهها میشود و اکسیژن بیشتری به بافتهای نرم میرسد. گردن درد را میتوان با راهکارهای جسمی و روحی آرام کرد. هر چند تمرینهای آرامسازی مشکل را از بین نمیبرد، اما به کنترل درد و استرس ناشی از آن کمک میکند.
- داروهای غیرتجویزی: مصرف مسکنهایی مانند پاراستامول و کدئین مفید است. داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسین نیز علاوه بر تسکین درد، التهاب و ورم را نیز کاهش میدهد. مصرف کوتاه مدت کورتیکواستروئیدهایی از قبیل پردنیزولون و کورتیزون یا داروهای درد اعصاب مانند پرگابالین نیز موثر است.
- تزریق عاملهای بیحسی موضعی یا استروئیدها توسط پزشک متخصص درد را تسکین میدهد.
- پزشک در صورت استمرار علائم یا شدید بودن آنها انجام جراحی را پیشنهاد میدهد. این جراحی از جلو یا پشت گردن قابل انجام است و طی آن بخشی از دیسک، استخوان و یا بافت فشار آورنده بر ریشههای عصبی برداشته میشود. مهرهها غالباً در عمل جراحی به یکدیگر متصل میشوند (فیوژن یا خشک کردن مهرهها) تا ستون فقرات پایدار شود.
- دستکاری توسط متخصص بیماریهای استخوان (استئوپات) درد کمر و گردن را تسکین میدهد و انعطافپذیری و دامنه حرکتی را افزایش میدهد.
