فیزیوتراپی، یکی از متداولترین روشهای درمانی برای مشکلات متعدد حیطه اسکلتی-عضلانی و همچنین روشی موثر برای درمان و بهبودی بعد از صدماتی است که بر توانایی حرکتی یا عملکرد طبیعی هر یک از اندامهای فرد تأثیرگذار هستند. با اینکه فیزیوتراپی میتواند در بازیابی دامنه حرکتی اندام و کاهش درد، بسیار موثر و کارساز واقع شود، اما گاهاً ممکن است با عوارضی نیز همراه باشد که باید از پیش با آنها آشنا باشید. به طور کلی، عوارض جانبی ناشی از فیزیوتراپی که ممکن است بیمار با آنها مواجه شود، به تکنیک فیزیوتراپی انجام شده و ناحیه تحت درمان بستگی خواهد داشت اما درد، خستگی و ضعف عضلانی موقت جزو شایعترین عوارض جانبی فیزیوتراپی هستند که ممکن است تجربه کنید. با این وجود، چنین عوارضی نیز معمولاً موقت (کوتاه مدت) یا قابل پیشگیری بوده و میتوان آنها را تحت نظر متخصص طب فیزیکی و با مراقبت صحیح، کنترل کرده و به حداقل رساند.
عوارض شایع فیزیوتراپی
برخی از شایعترین عوارض فیزیوتراپی عبارتند از:
بدن درد
طی فرآیند درمان آسیب دیدگی یا عارضه فرد با فیزیوتراپی، ممکن است متخصص طب فیزیکی از بیمار بخواهد تا بدنش را به گونهای حرکت دهد که این نوع حرکت منجر به ایجاد درد میشود. ممکن است درد طی جلسه درمانی ایجاد شده یا بعد از اتمام فیزیوتراپی شروع شود. گاهاً ممکن است درد بیمار به نسبت پیشرفت برنامه درمانی و به مرور زمان با اعمال فشار بیشتر، افزایش پیدا کند. از طرفی در صورت بروز چنین مواردی، متخصص طب فیزیکی میتواند راه حل تسکین درد را ارائه داده و میزان درد طبیعی ناشی از برنامه درمانی را مشخص کند. به طور کلی، درد ناشی از درمان با فیزیوتراپی کاملاً قابل کنترل بوده و عمدتاً شدید نخواهد بود.
ورم
ورم یکی دیگر از عوارض جانبی شایع فیزیوتراپی بوده و زمانی که متخصص طب فیزیکی یا درمانگر شما عضلات، رباط و تاندونهای بدنتان را به منظور تقویت آنها تحت فشار تمرینی قرار میدهد، ممکن است بدن شما با ادم (ورم) یا تورم به این تحریک پاسخ دهد. گاهاً ادم و تورم قسمتهای مختلف بدن میتواند منجر به بروز درد و محدودیت عملکردی شود.
احساس خستگی
خستگی و ضعف نیز جزو عوارض شایع فیزیوتراپی بوده و به این دلیل ممکن است رخ دهد که در طی درمان فیزیوتراپی، بدن شما تحت فشار بوده و سخت از آن کار میکشید. انجام تمرینات و حرکات خاص، کشش اندام بدن تا نهایت دامنه حرکتی یا تحمل وزنی که بدن شما به آن عادت ندارد، از جمله موارد چالش برانگیزی هستند که انجام آنها طی فیزیوتراپی میتواند منجر به خستگی و ضعف شما شود. از این رو چنین مواردی نیز طبیعی بوده و اگر بعد از انجام فیزیوتراپی با متخصص طب فیزیکی، احساس خستگی داشتید، اصلاً نگران نباشید و حتماً به بدن خود فرصت کافی برای استراحت و ریکاوری بدهید.
حساس شدن بدن نسبت به فشار یا لمس
ممکن است بعضی از عضلات، مفاصل، تاندونها و یا رباطها بعد از فیزیوتراپی حساس شده و در صورت لمس درد بگیرند.
از آنجایی که شما طی تمرینات فیزیوتراپی به منظور تقویت عضلات حرکاتی میکنید که بدنتان به انجام آنها عادت ندارد، پس حساس شدن بدن نسبت به فشار یا لمس بعد از این تمرینات، کاملاً طبیعی بوده و جای نگرانی ندارد. این مورد بخشی از روند اصلاحی بوده و ممکن است حتی موجب شود که آسیب فعلی شما به طور موقت و گذرا، مجدداً بروز کرده و حس شود. هدف این است که قبل از اینکه بدن بتواند خود را ترمیم و اصلاح کند، سلولها و فیبرهای عضلانی شکسته شده و با مولکولهای پروتئین بازسازی شوند. اما اگر درد یا ناراحتی شدیدی داشتید میتوانید قبل از شروع جلسات درمانی این موضوع را با متخصص طب فیزیکی خود در میان بگذارید تا تغییراتی برای کاهش درد، در برنامه تمرینی شما اعمال کند. در چنین مواردی، مشکل بیمار غالباً با اعمال درمانهای قبل و بعد از ورزش که موجب رشد و ریکاوری عضلات، مفاصل، رباطها و تاندونها میشوند، برطرف میشود.
مشکلات روانی و عاطفی
با اینکه شاید در ابتدا استرس روانی و عاطفی که ممکن است همراه با روند درمانی خود تجربه کنید را نادیده بگیرید، اما جلسات درمانی متعدد، درد مکرر، بهبودی یا پیشرفت کند درمان و طولانی شدن روند درمانی از جمله مواردی هستند که به مرور زمان میتوانند از جنبه روانی و عاطفی بر روی شما تاثیرگذار باشند. از این رو، حتماً مشکلات عاطفی خود را با خانواده و دوستان خود مطرح کنید و در مواردی نظیر مراقبت از فرزند شما، تهیه غذا و حمل و نقل به مطب پزشک از آنها کمک بگیرید تا بتوانید با کمتر کردن دغدغه ذهنی خود، بیشتر روی روند درمان تمرکز داشته باشید. همچنین اگر به دلیل آسیب دیدگی یا بیماری خود قادر به بازگشت به سر کار نباشید یا با مشکلات دیگری مواجه شده باشید، میتوانید این مسئله را با متخصص طب فیزیکی در میان بگذارید تا با ارائه راهنمایی به شما برای گذر از این دوره و فشار روانی کمک کند. حفظ روحیه و فعال بودن در چنین شرایطی به شما کمک میکند که کنترل وضعیت را در دست داشته و نسبت به تغییرات بلند یا کوتاه مدتی که در پی آسیب دیدگی با آنها مواجه هستید، بازخورد یا واکنش مثبت و سازندهای داشته باشید.
عوارض فیزیوتراپی بر اساس تکنیک
انواع تکنیکهای فیزیوتراپی میتوانند هر کدام عوارض جانبی مختلفی ایجاد کنند. در ادامه به بررسی عوارض فیزیوتراپی با روشهای مختلف خواهیم پرداخت.
عوارض فیزیوتراپی با برق (الکتروتراپی)
الکتروتراپی (که با عنوان تحریک الکتریکی عضلات نیز شناخته میشود)، روش درمانی رایجی در فیزیوتراپی و توانبخشی بوده که طی آن از جریان الکتریکی برای تحریک اعصاب و عضلات استفاده میشود. با اینکه الکتروتراپی گزینه درمانی موثری برای انواع عارضهها و آسیب دیدگیها بوده اما میتواند عوارض جانبی نیز داشته باشد که بیماران باید از آنها مطلع باشند. تحریک شدن پوست، درد عضلانی و ناراحتی خفیف در طول درمان، از جمله شایعترین عوارض جانبی الکتروتراپی هستند. همچنین در برخی موارد نادر، الکتروتراپی میتواند منجر به اسپاسم عضلانی یا انقباضات غیر ارادی عضلات نیز بشود. با این وجود، این عوارض جانبی عمدتاً خفیف و گذرا بوده و تحت نظر متخصص طب فیزیکی همراه با مراقبت صحیح، قابل رفع هستند.
عوارض فیزیوتراپی با لیزر
لیزر تراپی یا لیزر درمانی نوعی روش درمانی غیرتهاجمی بوده که طی آن از امواج نوری متمرکز برای تحریک کردن روند ترمیمی و کاهش درد در نواحی مختلف بدن استفاده میشود. با اینکه لیزر درمانی نیز مانند هر روش درمانی دیگری عمدتاً روشی بیخطر در نظر گرفته میشود، اما این روش نیز میتواند برخی از عوارض جانبی را در پی داشته باشد. شایعترین عوارض جانبی ناشی از لیزر درمانی درد موقت، قرمزی و تورم محل درمان هستند. در برخی موارد نادر، با اینکه بسیار غیر متداول است، اما ممکن است بیمار تاول یا سوزش پوستی نیز داشته باشد. گرچه باید به این نکته هم توجه داشت، مخصوصاً زمانی که این درمان توسط پزشک متخصص و مجرب انجام شود، احتمال بروز چنین عوارض نادری نیز به طور کلی بسیار کاهش پیدا خواهد کرد.
عوارض منوال تراپی
منوال تراپی یا درمان دستی، شامل تکنیکهای عملی اعم از ماساژ درمانی، موبیلیزاسیون مفصل (یا موبیلیزیشن) و کشش عضلات میشود. به طور کلی، این روش درمانی که برای عارضههای مختلف اسکلتی-عضلانی انجام میشود، روشی کاملاً ایمن و مؤثر در نظر گرفته میشود. اما با این وجود، در این روش نیز مانند سایر درمانهای پزشکی، احتمال بروز برخی عوارض جانبی وجود دارد که باید بیمار با آنها آشنایی داشته باشد. منوال تراپی میتواند برخی از عوارض شایع اعم از درد موقت، کبودی و سفتی محل درمان را در پی داشته باشد. در موارد نادر، ممکن است بیمار عوارض جانبی شدیدی ناشی از این روش درمان مانند آسیب دیدن عصب، شکستگی یا دررفتگی را نیز تجربه کند. اما توجه داشته باشید که این دسته از عوارض جانبی جدی بسیار نادر بوده و عمدتاً زمانی رخ میدهند که این روش درمانی توسط فردی که آموزش کافی ندیده یا بی تجربه است انجام شود. برای به حداقل رساندن احتمال بروز چنین مواردی، بیمار حتماً باید این روشهای درمانی را تحت نظر یک متخصص مجرب طب فیزیکی که آموزشهای تخصصی دیده، انجام دهد و در صورت بروز هرگونه مشکل غیرعادی و درد شدید وی را مطلع کند تا فوراً از اقدامات درمانی برخوردار شود.
عوارض ورزش
ورزش و تمریناتی که طی برنامه فیزیوتراپی انجام میشوند، بخشی از روند جدایی ناپذیر این روش درمانی بوده و به بیماران کمک میکنند که ضمن تقویت عضلات، انعطاف پذیری و دامنه حرکتی اندام خود را نیز افزایش دهند. با اینکه این ورزشها عمدتاً بیخطر هستند اما احتمال بروز برخی عوارض جانبی در پی انجام آنها وجود دارد که برخی از شایعترین این عوارض شامل درد موقت عضلانی، خستگی و کوفتگی عضلات میشود. همچنین، ممکن است بیمار در پی ورزش درد خفیف عضلانی یا تورم مفصل را نیز تجربه کند. با این وجود، این دسته از عوارض نیز عمدتاً خفیف و گذرا بوده و در اغلب موارد نیز با استراحت کردن و انجام تکنیکهای صحیح مدیریت درد، قابل کنترل هستند. در برخی موارد نادر، ممکن است بیمار دررفتگی مفصلی، کشیدگی یا پارگی عضلانی یا عود یک بیماری زمینهای را تجربه کند که در این خصوص نیز، مراجعه به متخصص طب فیزیکی ماهر میتواند احتمال بروز این موارد را به حداقل برساند.
عوارض فیزیوتراپی بر اساس ناحیه تحت درمان
نواحی مختلف بدن ممکن است بعد از فیزیوتراپی دچار عوارض متفاوتی شوند.
عوارض فیزیوتراپی کمر
فیزیوتراپی کمر ممکن است عوارضی مانند درد عضلانی، احساس خستگی و کوفتگی، تشدید درد، کبودی یا تورم و سرگیجه را در پی داشته باشد. با این وجود، این عوارض نیز معمولاً خفیف و گذرا بوده و اکثریت بیماران حتی هیچگونه عوارضی ناشی از فیزیوتراپی کمر ندارند.
عوارض فیزیوتراپی گردن
فیزیوتراپی گردن نیز میتواند عوارض جانبی خفیف و گذرایی مانند درد عضلانی، خستگی و کوفتگی، تشدید درد، بی حسی یا مور مور شدن ناحیه را در پی داشته باشد. با این وجود، این عوارض نیز معمولاً خفیف هستند و حتی اکثریت بیماران در پی فیزیوتراپی گردن هیچگونه عوارضی تجربه نمیکنند. اگر چنانچه شما نگران بروز چنین عوارضی هستید، میتوانید قبل از شروع درمان با متخصص طب فیزیکی خود مشورت کنید.
عوارض فیزیوتراپی شانه
در موارد درد و اختلالات عملکردی شانه، فیزیوتراپی شانه به طور کلی جزو روشهای درمانی کاملاً ایمن و موثر محسوب میشود، اما گاهاً احتمال بروز عوارضی مانند درد و سفتی عضلانی، خستگی و کوفتگی عضلات، سفتی مفاصل، تحریک پوستی و در موارد نادر، آسیب دیدگی مجدد یا تشدید درد یا آسیب شانه نیز در پی این روش درمانی، وجود دارد. از این رو، میتوانید از طریق مشورت با متخصص طب فیزیکی، از ایمن و مؤثر بودن برنامه درمانی خودتان مطمئن شوید.
عوارض فیزیوتراپی پا
با اینکه فیزیوتراپی پا روشی کاملاً ایمن و بیخطر است اما احتمال بروز عوارضی مانند درد و سفتی عضلانی، خستگی و کوفتگی عضلات، سفتی مفاصل، تحریک پوستی و در برخی موارد نادر، آسیب مجدد یا تشدید درد یا آسیب دیدگی فعلی ساق پا طی آن وجود دارد. از این رو، مشورت با متخصص طب فیزیکی تضمین میکند که برنامه درمانی شما کاملاً ایمن و موثر باشد.
کدام عوارض فیزیوتراپی خطرناک هستند؟
اگر چنانچه عوارض جانبی شدید یا مداومی ناشی از فیزیوتراپی دارید باید تحت درمان پزشکی قرار بگیرید. این شرایط شامل موارد زیر میشود:
- درد شدید یا مداومی که با استراحت کردن و مصرف مسکن رفع نمیشود.
- داشتن تورم و التهابی که با وجود گذشت چندین روز، تشدید شده و رفع نمیشود.
- بی حسی، گزگز یا ضعف عضلانی ناحیه آسیب دیده
- اختلال در تنفس یا درد در قفسه سینه
- سرگیجه داشتن یا غش و ضعف
- داشتن علائم عفونت اعم از تب بالا، لرز یا قرمزی اطراف ناحیه آسیب دیده
اگر هریک از علائم و حالات فوق را داشتید، حتما باید فورا تحت درمان پزشکی باشید یا به متخصص طب فیزیکی خود مراجعه کنید تا با تعیین علت بروز چنین عوارض جانبی و ارائه درمان مناسب، نسبت به کاهش علائم و درمان مشکل شما اقدام شود.
راهکارهای کاهش عوارض فیزیوتراپی
یک متخصص مجرب طب فیزیکی میتواند در ارزیابی و رفع هرگونه ناراحتی یا دردی که احتمالاً پس از درمان فیزیوتراپی داشته باشید، به شما کمک کند. اما نکات زیر نیز جزو درمانهای خانگی هستند که میتوانند در صورت بروز عوارض فیزیوتراپی موثر واقع شوند:
- روزانه مقدار زیادی آب بنوشید و مصرف مایعات حاوی الکترولیت را بیشتر کنید.
- استراحت کافی داشته باشید.
- حرکات کششی انجام دهید.
- به صورت متناوب از کیسه یخ و کیسه آب گرم استفاده کنید.
- ناحیه آسیب دیده را در ارتفاع نگه دارید.
- از بانداژ فشاری بر روی ناحیه استفاده کنید.
- در صورتی که با دستور پزشک مغایرت نداشته باشد، میتوانید از داروهای مسکن یا داروهای ضد التهاب بدون نسخه نیز استفاده کنید.
پیشگیری از عوارض فیزیوتراپی
مهمترین گام برای پیشگیری از عوارض فیزیوتراپی، انتخاب یا مراجعه به متخصص طب فیزیکی است. برخی از نکات دیگر برای پیشگیری از عوارض فیزیوتراپی و برای به حداقل رساندن احتمال بروز چنین مواردی عبارتند از:
- داشتن ارتباط شفاف و صریح با متخصص طب فیزیکی خود: شما حتماً باید متخصص طب فیزیکی خود را از هرگونه علائمی که در طول یا بعد از درمان دارید، به طور واضح مطلع سازید. داشتن ارتباطی شفاف با متخصص طب فیزیکی میتواند موجب شود خطر بروز عوارض جانبی در برنامه درمانی شما به حداقل برسد.
- دریافت ارزیابی و تشخیص صحیح مشکل: مراجعه به متخصص طب فیزیکی موجب دریافت ارزیابی و تشخیص صحیح مشکل شما شده و این امر خطر تشدید علائم یا ایجاد مشکلات اضافی را کاهش میدهد.
- پیشرفت ملایم و تدریجی درمان: متخصص طب فیزیکی باید روند درمان را با سرعت ملایم پیش ببرد تا از اعمال فشار بیش از حد و سریع جلوگیری شود. این روند ملایم و تدریجی درمان میتواند از بروز درد، خستگی و سایر عوارض جانبی جلوگیری کند.
- گرم کردن صحیح قبل از شروع تمرین و سرد کردن بدن بعد از تمرین: متخصص طب فیزیکی باید با استفاده از روشهای اصولی گرم کردن بدن قبل از شروع تمرین و سرد کردن بدن بعد از تمرین، بدن شما را به طور صحیحی برای ورزش آماده کند تا بتواند از بروز آسیب دیدگی جلوگیری کند.
- داشتن استراحت کافی برای ریکاوری صحیح بدن: طبق زمانی که متخصص طب فیزیکی برای استراحت بین درمانها توصیه میکند، باید به بدن خود استراحت دهید تا از فشار بیش از حد به بدن جلوگیری شده و ریکاوری صحیحی داشته باشد.
- نظارت و پیگیری درمان: میزان پیشرفت شما باید تحت نظر متخصص طب فیزیکی باشد تا در صورت الزام برنامه درمانی شما طبق نیاز درمانی شما تنظیم شود. این امر منجر به جلوگیری از بروز عوارض جانبی شده و تضمین میدهد که بهترین نتیجه را از فیزیوتراپی داشته باشید.
پرسشهای متداول
شایعترین عارضه فیزیوتراپی کدام است؟
درد عضلانی جزو عوارض شایع و طبیعی فیزیوتراپی محسوب میشود.
عوارض فیزیوتراپی معمولاً تا چه مدتی ادامهدار هستند؟
مدت زمان ادامهدار بودن عوارض فیزیوتراپی به بدن فرد و نوع درمان اعمال شده بستگی دارد اما معمولاً، اکثریت عوارض فیزیوتراپی موقت و گذرا بوده و طی چند روز رفع میشوند.
آیا فیزیوتراپی ممکن است باعث ایجاد بیخوابی در بیمار شود؟
خیر، در واقع فیزیوتراپی میتواند برای رفع مشکلات خواب مفید نیز باشد.
آیا منطقی است که به دلیل عوارض جانبی ذکر شده، از دریافت فیزیوتراپی اجتناب کرد؟
خیر، عوارض ناشی از فیزیوتراپی عمدتاً خفیف و قابل کنترل هستند. در واقع، عوارض این روش درمانی در مقابل مزایای فیزیوتراپی کاملاً ناچیز هستند.
آیا دریافت بیش از حد فیزیوتراپی میتواند مضر باشد؟
اعمال فشار بیش از حد به ناحیه آسیب دیده، میتواند منجر به بروز آسیب دیدگی مضاعف شده و حتی روند بهبودی اعمال شده را نیز مختل سازد. از این رو، فیزیوتراپی نیز حتماً باید تحت نظر پزشک متخصص و مجرب انجام شود.
