اسپاستیسیتی یا اسپاستیسیته عضلانی نشانه و مشخصه برخی از عارضه‌های عصبی به شمار می‌رود. این عارضه سبب انقباض ناگهانی برخی از عضلات خاص می‌شود. اسپاستیسیتی دارای شدت‌های مختلفی می‌باشد و می‌تواند بر حرکت و گفتار تاثیر بگذارد. گزینه‌های مختلفی شامل فیزیوتراپی، مصرف دارو و تزریق بوتولینوم توکسین (سم بوتولینوم) جهت درمان اسپاستیسیتی وجود دارند.
اسپاستیسیتی چیست؟
اسپاستیسیتی نوعی اختلال در الگوی حرکتی عضلات است که سبب انقباض ناگهانی برخی از عضلات خاص در زمان حرکت یا حتی استراحت می‌شود. در این حالت عضلات منقبض مانده و در برابر کشش مقاومت می‌کنند. این عارضه در انجام حرکت اختلال ایجاد کرده و می‌تواند بر گفتار و راه رفتن نیز اثر بگذارد. امکان دارد اسپاستیسیتی خفیف باشد و سبب سفتی عضلات شود و یا شدید باشد و سبب بروز درد، سفتی غیر قابل کنترل و اسپاسم اندام‌های بدن شود.
اسپاستیسیته عضلانی می‌تواند سبب ایجاد علائم زیر شود:
- افزایش هایپرتونی
- اسپاسم عضلانی (انقباض‌های سریع یا مداوم غیر ارادی عضلانی)
- کلونوس یا اسپاسم لرزشی (انقباض‌های سریع و غیر ارادی عضلات[مشابه لرزش] که معمولا در مچ پاها ایجاد می‌شود).
- تماس غیر ارادی پاها با یکدیگر در زمان راه رفتن
- بروز درد
- وضعیت غیر طبیعی بدن
- انقباض دائمی عضلات و تاندون‌ها در اثر سفتی و اسپاسم شدید و مداوم
- تغییر شکل عضلات، مفاصل یا استخوان
- دشواری در انجام فعالیت‌های روزانه و همچنین دشوار بودن برای افراد دیگر جهت کمک به شخص دچار اسپاستیسیتی در انجام اموری مانند لباس پوشیدن و استحمام
- اختلال در خواب در اثر اسپاسم عضلانی دردناک یا سفتی عضلات
حرکت عضلات در حالت طبیعی توسط سیستم پیچیده‌ای کنترل شده که سبب می‌شود برخی از عضلات منقبض و برخی دیگر شل شوند. آسیب‌دیدگی عضلات در سیستم عصبی مرکزی (مغز و طناب نخاعی) می‌تواند در این الگو اختلال ایجاد کند. در نتیجه، امکان دارد بسیاری از عضلات به طور ناگهانی منقبض شوند. در این حالت انجام حرکات ارادی دشوار می‌شود.
علائم اسپاستیسیتی
علائم اسپاستیسیتی عبارتند از:
- افزایش تون عضلانی
- رفلکس‌های بیش‌فعال
- حرکات غیر ارادی که می‌تواند شامل اسپاسم عضلانی و کلونوس (اسپاسم لرزشی) باشد.
- درد
- کاهش توانایی‌های عملکردی و تاخیر در رشد حرکتی
- دشواری در مراقبت و رعایت بهداشت
- وضعیت بدنی غیر طبیعی
- انقباض دائمی عضلات و تاندون‌ها در اثر سفتی و اسپاسم شدید و مداوم
- تغییر شکل استخوان و مفاصل
چه زمانی بایستی پس از بروز اسپاستیسیتی به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز اسپاستیسیتی برای اولین بار بدون علت مشخص، بایستی به پزشک مراجعه شود، چرا که این عارضه می‌تواند نشان‌دهنده آسیب‌دیدگی مغز یا طناب نخاعی باشد. در صورت تشخیص اسپاستیسیتی و تشدید یا بروز مداوم این عارضه و چنانچه این حالت در فعالیت‌های روزانه اختلال ایجاد کند بایستی به پزشک مراجعه شود.
علت بروز اسپاستیسیتی چیست؟
علت اصلی بروز این عارضه آسیب‌دیدگی مسیرهای عصبی است که حرکت عضلات را کنترل می‌کنند. این حالت می‌تواند نشانه وجود عارضه‌ها و بیماری‌های مختلفی شامل موارد زیر باشد:
- آسیب‌دیدگی مغزی
- آسیب‌دیدگی طناب نخاعی
- سکته مغزی
- فلج مغزی
- ام اس
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS یا بیماری لو گریگ)
- پاراپلژی اسپاستیک ارثی
- آدرنولکو دیستروفی (ALD)
- فنیل کتونوری
- بیماری کراب
نحوه تشخیص اسپاستیسیتی
سابقه پزشکی شما جهت تشخیص این عارضه توسط پزشک مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین پزشک داروهای مصرفی و وجود سابقه اختلال‌های عصبی یا عضلانی در شما یا خانواده شما را ارزیابی می‌کند. استفاده از آزمایش‌های مختلف به تشخیص اسپاستیسیتی کمک می‌کنند. در این آزمایش‌ها حرکات دست و پا، فعالیت عضلانی، دامنه حرکتی فعال و غیر فعال و توانایی انجام فعالیت‌هایی مربوط به خودمراقبتی ارزیابی می‌شوند.
درمان اسپاستیسیتی
گزینه‌های مختلفی برای درمان این عارضه وجود دارند. معمولا بیش از یک روش درمانی برای بهبود اسپاستیسیتی استفاده می‌شوند. اگر چه این عارضه درمان ندارد، این روش‌ها می‌توانند به تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی اشخاص کمک کنند.
درمان دارویی
داروهایی که برای درمان اسپاستیسیتی استفاده می‌شوند شامل:
- بوتولینوم توکسین: این دارو مستقیما در عضلات مورد نظر تزریق می‌شود.
- باکلوفن: داروی شل‌کننده عضلانی
- دیازپام: آرام‌بخش
- فنول: مسدود (بلاک) کننده عصبی
- تیزانیدین: این دارو برای رفع اسپاسم و شل کردن عضلات استفاده می‌شود.
برخی از این داروها می‌توانند سبب بروز عوارض جانبی شامل موارد زیر شوند:
- خستگی
- احساس سردرگمی
- حالت تهوع
در صورت بروز عوارض جانبی، بدون دستور پزشک دارو مصرف نکنید. در این ارتباط با پزشک مشورت کنید.
فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپی بر کشش اندام‌های تحتانی بدن و ورزش‌های تقویتی و همچنین تمارین مربوط به قابلیت حرکتی تمرکز دارد.
کاردرمانی
در روش کاردرمانی معمولا بر کشش اندام‌های فوقانی بدن، تمارین تقویتی و تمرین انجام فعالیت‌های روزانه مانند نظافت شخصی، استحمام و آشپزی تمرکز می‌شود.
گفتاردرمانی
در صورت که اسپاستیسیتی بر عضلات دهان، صورت و گلو اثر بگذارد، متخصص گفتار درمانی می‌تواند در مواردی مانند گفتار، برقراری ارتباط و بلع غذا به شما کمک کند.
استفاده از گچ و بریس
استفاده از گچ و بریس برای نواحی آسیب‌دیده بدن می‌تواند به کشش پایدار عضلاتی که دچار اسپاستیسیتی شده‌اند در جهت بهبود دامنه حرکتی و تسهیل عملکرد کمک کند.
تزریق بوتاکس برای درمان اسپاستیسیتی
تزریق موضعی بوتاکس یا فنول در عضلاتی که دچار اسپاستیسیتی شده‌اند می‌تواند در درمان این عارضه بسیار موثر باشد. این تزریقات می‌توانند سبب کاهش تون در عضلات شوند. به این منظور پزشک سم بوتولینوم را با دقت در قسمت‌های مورد نظر در عضلات تزریق می‌کند. این امر سبب شل شدن عضلات شده و می‌تواند باعث رفع درد و بهبود عملکرد شود. تاثیرات این روش معمولا پس 7 تا 10 روز قابل مشاهده هستند و حدود سه ماه ماندگار می‌باشند. این نوع تزریقات معمولا زمانی استفاده می‌شود که اسپاستیسیتی تنها بایستی در چند گروه عضلاتی رفع شود. امکان دارد این روش به همراه دیگر روش‌های درمان این عارضه استفاده شود.
جراحی برای درمان اسپاستیسیتی
پزشکان معمولا جراحی را تنها برای درمان اسپاستیسیتی در موارد شدید توصیه می‌کنند. این نوع روش درمان شامل:
- درمان داخل نخاعی با باکلوفن: در این روش یک پمپ از طریق جراحی در شکم قرار داده می‌شود و می‌تواند مقدار ثابت از داروی باکلوفن را از طریق یک کاتتر که به پمپ متصل است به طور مستقیم در مایع نخاعی آزاد کند. این روش می‌تواند با وجود خطر کمتر در مقایسه با مصرف خوراکی باکلوفن، به طور قابل توجهی سبب کاهش اسپاستیسیتی و درد شود.
- ریزوتومی انتخابی پشتی: امکان دارد اسپاستیسیتی در اثر عدم تعادل در سیگنال‌های الکتریکی در برخی از عضلات ایجاد شود. ریزوتومی انتخابی پشتی با برش انتخابی ریشه‌های عصبی توسط جراحی، سیگنال‌های الکتریکی ارسال شده به طناب نخاعی را دوباره متعادل می‌کند. جراحان تنها در مواردی که اسپاستیسیتی شدید بر پاها اثر گذاشته باشد از این روش استفاده می‌کنند. برش دقیق ریشه‌های عصبی آسیب‌دیده می‌تواند سبب کاهش سفتی عضلات و حفظ دیگر عملکردها شود. پزشکان معمولا این روش را برای افراد مبتلا به فلج مغزی توصیه می‌کنند.
- جراحی ارتوپدی: این روش سبب بهبود اثرات اسپاستیسیتی مانند انقباض و تغییر شکل عضلات، استخوان‌ها و بافت پیوندی می‌شود. نمونه‌های این روش شامل افزایش طول تاندون و جراحی انتقال تاندون می‌باشند.
اقدامات درمانی در منزل برای بهبود اسپاستیسیتی عضلانی
متخصص طب فیزیکی انواع روش‌های درمانی در منزل را برای کمک به تسکین برخی از علائم اسپاستیسیتی توصیه می‌کند. این روش‌ها شامل:
- تمارین کششی برای بهبود اسپاستیسیتی و وضعیت کلی سلامتی. امکان دارد به کمک یک شخص دیگر برای انجام این تمارین نیاز باشد.
- خودداری از استفاده یا قرارگیری در معرض دمای بسیار سرد یا گرم
- استفاده از لباس گشاد و اجتناب از به‌کارگیری لباس یا بریس تنگ
- خوابیدن به مقدار زیاد
- تغییر وضعیت بدنی حداقل هر دو ساعت یک بار. این کار به جلوگیری از بروز زخم بستر در صورت استفاده از ویلچر یا خوابیدن در تخت برای مدت طولانی کمک می‌کند.
عوارض اسپاستیسیتی
بدون استفاده از روش درمانی مناسب، امکان دارد اسپاستیسیتی سبب بروز عوارض زیر شود:
- بی‌حرکتی یا سفتی مفاصل
- بروز درد شدید
- اختلال در خواب
- دشواری در انجام فعالیت‌های روزانه
- زمین خوردن
- عفونت دستگاه ادراری
- یبوست مزمن
- زخم بستر که می‌تواند سبب بروز عفونت شود
سخن پایانی
اسپاستیسیته عضلانی عارضه‌ای است که سبب سفتی عضلات در اندام‌ها و دیگر قسمت‌های بدن می‌شود. امکان دارد عضلات به قدری سفت شوند که حرکت دادن آن‌ها غیر‌ممکن شود. در این حالت ممکن است راه رفتن، صحبت کردن و حتی نشستن برای شخص دشوار شود. امکان دارد شخص نتواند بدون کمک دیگران وضعیت بدنی خود را تغییر دهد. البته در برخی از مواقع این عارضه می‌تواند مزایایی برای شخص داشته باشد. برای نمونه اسپاستیسیتی می‌تواند به برخی از افراد مبتلا به اختلالات حرکتی عضلانی در جهت ایستادن یا راه رفتن کمک کند. در هر صورت بایستی در مورد علائم و عوارض اسپاستیسیتی با پزشک مشورت شود و در جهت جلوگیری از بروز عوارضی مانند سفتی مفاصل یا زخم بستر از روش‌های مناسب درمانی استفاده شود.
سوالات متداول
اسپاستیسیتی تا چه میزان سبب بروز درد می‌شود؟
درد ناشی از اسپاستیسیتی می‌تواند مانند احساس سفتی عضلات، خفیف باشد و یا می‌تواند تا حدی شدید باشد که سبب بروز اسپاسم دردناک اندام‌ها (معمولا در پاها) شود. این عارضه همچنین می‌تواند سبب بروز کمردرد و بروز احساس درد یا سفتی اطراف مفاصل شود.
چشم انداز افراد مبتلا به اسپاستیسیتی پس از درمان چگونه است؟
این موضوع برای هر شخص متفاوت است. کیفیت درمان و زندگی هر شخص، به شدت اسپاستیسیتی و اختلالات و عارضه‌های مرتبط با آن بستگی دارد.
آیا پیشگیری از بروز اسپاستیسیتی امکان‌پذیر است؟
در بیشتر موارد پیشگیری از بروز این عارضه به طور کامل امکان‌پذیر نیست ولی روش‌هایی جهت بهبود علائم آن وجود دارد. برای مثال، تمارین مربوط به تقویت عضلات ضعیف و انجام تمارین کششی روزانه می‌تواند به جلوگیری از بروز علائم کمک کند. استفاده منظم از روش‌های توصیه شده از جانب پزشک نیز می‌تواند به رفع علائم کمک کند.
اسپاستیسیتی چگونه بر زندگی روزانه تاثیر می‌گذارد؟
این عارضه می‌تواند بر قابلیت و دامنه حرکتی و کنترل عضلات تاثیر گذاشته و سبب دشوار شدن انجام فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن، نوشتن یا لباس پوشیدن شود.
فیزیوتراپی در کنترل علائم اسپاستیسیتی چه تاثیری دارد؟
فیزیوتراپی سبب بهبود قدرت، انعطاف‌پذیری و هماهنگی عضلانی شده و به افراد در جهت کنترل علائم این عارضه و بازیابی توانایی‌های عملکردی کمک می‌کند.
روش تزریق سم بوتولینوم به چه میزان در بهبود علائم اسپاستیسیتی موثر است؟
تزریق سم بوتولینوم مانند بوتاکس برای تضعیف موقتی برخی از عضلات استفاده شده و سبب کاهش اسپاستیسیتی و بهبود دامنه حرکتی می‌شود.
آیا اسپاستیسیتی می‌تواند بر گفتار و بلع غذا تاثیر بگذارد؟
بله. این عارضه در موارد شدید می‌تواند بر عضلات مرتبط با گفتار و بلع غذا تاثیر گذاشته و سبب بروز دشواری در برقراری ارتباط و تغذیه شود.
آیا اسپاستیسیتی یک عارضه پیشرونده است؟
در صورت پیشرفت عارضه عصبی زمینه‌ای، در برخی از موارد امکان دارد اسپاستیسیتی به مرور زمان تشدید شود.
آیا بروز اسپاستیسیتی در کودکان امکان‌پذیر است؟
بله. معمولا در اثر بروز عارضه‌هایی مانند فلج مغزی یا تاخیر رشد، امکان دارد این عارضه در کودکان ایجاد شود.
آیا اسپاستیسیتی می‌تواند بر سلامت ذهنی تاثیر بگذارد؟
بله. بروز این عارضه می‌تواند سبب ایجاد چالش‌های عاطفی مانند بروز احساس ناکامی، اضطراب و افسردگی شود.
درمان زودهنگام جهت کنترل علائم اسپاستیسیتی از چه اهمیتی برخوردار است؟
تشخیص و درمان زودهنگام اسپاستیسیتی در جلوگیری از بروز عوارض بیشتر و بهبود نتایج درمان از اهمیت زیادی برخوردار است.
