“بیوفیدبک” یا “بازخورد زیستی” یک روش درمانی است که می‌تواند بر ذهن و جسم افراد اثر بگذارد. از طریق این روش بیماران یاد می‌گیرند که با ایجاد تغییراتی در فیزیولوژی خود، سلامت جسمی، روانی، عاطفی و روحی خود را بهبود بخشند. بسیار شبیه به طب فیزیکی، بیوفیدبک تراپی نیز نیازمند مشارکت فعال بیماران است. آن‌ها باید به‌صورت منظم در جلسات آموزشی و درمانی خود مشارکت فعال داشته باشند. از بیوفیدبک بالینی برای مدیریت علائم بیماری‌ها و همچنین برای بهبود کلی سلامت افراد استفاده می‌شود. از طریق این روش درمانی شما مدیریت استرس خود را آموزش می‌بینید.
در کلینیک پیشگام زیر نظر دکتر سپهریان، متخصصین طب فیزیکی و توان‌بخشی که درزمینه بیوفیدبک آموزش‌های لازم را دیده‌اند، به درمان دردهای اسکلتی عضلانی در بیماران با روش‌های مختلف بیوفیدبک می‌پردازند. در کلینیک پیشگام بیش از 90 درصد بیماران با روش بیوفیدبک کاملاً درمان می‌شوند.
انواع مختلف بیوفیدبک
سه تکنیک متداول بیوفیدبک درمانی عبارت‌اند از:
- الکترومیوگرافی (EMG)، که تنش عضلانی را اندازه‌گیری می‌کند.
- بیوفیدبک حرارتی، که درجه حرارت پوست را اندازه‌گیری می‌کند.
- نوروفیدبک و یا نوار مغزی (EEG)، که فعالیت امواج مغزی را اندازه‌گیری می‌کند.
بیوفیدبک چیست؟
بیوفیدبک یک روش درمانی خودتنظیمی است که از طریق آن بیماران می‌آموزند چگونه به‌صورت آگاهانه کنترل فرایندهای غیرارادی بدن خود را به دست بگیرند. این مداخله درمانی نیاز به تجهیزات تخصصی دارد. به کمک این تجهیزات، پیام‌های فیزیولوژیکی به نشانه‌های بصری و شنوایی معنی‌دار تبدیل می‌شوند. همچنین یک پزشک آموزش‌دیده بیوفیدبک باید حضورداشته باشد تا فرایند درمان، هدایت و مدیریت شود.
با بهره‌گیری از ابزارهای تخصصی مانند کامپیوتر، بیماران بازخوردی از شرایط بدن خود دریافت می‌کنند، این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا به کنترل فیزیولوژی بدن خود بپردازند. همانند یک آینه، بیوفیدبک به شما اجازه می‌دهد تا از شرایط درونی خود (مانند احساسات و …) آگاهی یافته و آن‌ها را به کنترل خود درآورید.
بیوفیدبک برای شما شرایطی را فراهم می‌کند تا بتوانید شرایط درونی خود را ارزیابی کنید. در کنار یک متخصص آموزش‌دیده بیوفیدبک شما قادر خواهید بود تا با استفاده از این بازخوردهای به‌دست‌آمده، شرایط فیزیولوژیک خود را تحت کنترل درآورید. این امر به ارتقاء سلامت شما، کمک شایانی خواهد کرد.
بیوفیدبک چگونه عمل می‌کند؟
محققان مطمئن نیستند که دقیقاً چگونه و یا چرا بیوفیدبک مؤثر است. بااین‌حال، آن‌ها در خصوص یک مورد اتفاق‌نظر دارند و آن این است که: بسیاری از افرادی که از بیوفیدبک بهره‌مند می‌شوند شرایطی دارند که در اثر استرس به وجود آمده است و یا استرس وضعیت آن‌ها را بدتر کرده است. به همین دلیل، بسیاری از دانشمندان بر این باورند که “ریلکسیشن” یا ” آرام‌سازی” بدن، کلید موفقیت درمان با بیوفیدبک است. هنگامی‌که بدن شما تحت استرس‌های مزمن قرار می‌گیرد، برخی از فرآیندهای داخلی آن مانند فشارخون، از تعادل خارج می‌شوند. از مزایای بیو فیدبک این است که با راهنمایی متخصص، شما می‌توانید از طریق تکنیک‌های تمدد اعصاب و تمرینات ذهنی، فشارخون خود را به کنترل درآورید. هنگامی‌که شما توانستید کنترل شرایط فیزیکی خود را به دست بگیرید، آثار آن را بر روی مانیتور دستگاه مشاهده خواهید کرد. این کار شما را تشویق خواهد کرد و انگیزه شما را برای ادامه درمان افزایش خواهد داد.
در طی یک جلسه درمان با بیوفیدبک چه اتفاقاتی روی می‌دهد؟
در یک جلسه معمول بیوفیدبک درمانی، الکترودهایی به پوست شما متصل می‌شوند. آن‌ها اطلاعات لازم را از بدن شما دریافت می‌کنند و به دستگاه انتقال خواهند داد، پس از پردازش اطلاعات، شرایط شما به‌صورت نمادهای گرافیکی بر روی مانیتور کامپیوتر ظاهر خواهد شد. بر اساس این اطلاعات متخصص طب بیوفیدبک شما را هدایت کرده تا تمرینات ذهنی خود را شروع نمایید. از طریق آزمون‌وخطا، شما به‌زودی قادر خواهید بود از طریق کنترل فعالیت‌های ذهنی خود، کنترل فعالیت‌های فیزیکی بدن را به دست آورید.
بیوفیدبک برای چه شرایطی مناسب است؟
به نظر می‌رسد درمان با بیوفیدبک برای بهبود شرایط طیف وسیعی از بیماری‌ها، مانند بی‌اختیاری ادرار (که بیش از 15 میلیون آمریکایی را تحت تأثیر قرار داده است) مؤثر باشد. برخی افراد درمان بیوفیدبک را نسبت به درمان‌های دارویی بیشتر ترجیح می‌دهند، زیرا که این روش عوارض جانبی داروها را به همراه نخواهد داشت. بر اساس یافته‌های مطالعات بالینی، مرکز تحقیقات بهداشت و درمان امریکا، بیوفیدبک را به‌عنوان یک درمان مناسب برای بی‌اختیاری ادراری توصیه می‌کند. همچنین بیوفیدبک برای افراد مبتلا به بی‌اختیاری مدفوع نیز مفید است.
تحقیقات نشان می‌دهد که بیوفیدبک حرارتی می‌تواند برای بهبود علائم بیماری رینود (بیماری است که باعث کاهش جریان خون به انگشتان دست‌وپا، بینی، یا گوش می‌شود) نیز مؤثر باشد. نشان داده‌شده است الکترومیوگرافی بیوفیدبک (EMG) در افراد مبتلا به فیبرومیالژیا می‌تواند درد، خشکی صبحگاهی و تعداد نقاط حساس را کاهش دهد. مروری بر مطالعات بالینی علمی نشان می‌دهد که بیوفیدبک می‌تواند در کاهش بی‌خوابی نیز مؤثر باشد.
مطالعات دیگر نشان می‌دهد که بیوفیدبک حتی می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد. بیوفیدبک فشارخون و پاسخ سیستم سمپاتیک هنگام استرس را کاهش می‌دهد. همچنین از بیوفیدبک می‌توان در کودکان نیز به‌طور مؤثر استفاده نمود. به‌عنوان‌مثال گزارش‌شده است، EEG نوروفیدبک (به‌ویژه هنگامی‌که با شناخت درمانی ترکیب شود) می‌تواند در مبتلایان به اختلال ” اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD)” و بیماری” اوتیسم “، رفتار و ضریب هوشی آن‌ها را بهبود بخشد.
بیوفیدبک، همراه با یک رژیم غذایی غنی از فیبر، می‌تواند دردهای شکمی کودکان را کاهش دهد. بیوفیدبک حرارتی، در از بین بردن میگرن و سردردهای مزمن تنشی در کودکان و نوجوانان مؤثر است.
همچنین بیوفیدبک می‌تواند در بهبود شرایط و بیماری‌های زیر نیز مفید باشد:
- ضربه‌مغزی (لینک به مقاله ضربه‌مغزی)
- فشارخون بالا
- سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
- ناتوانی در یادگیری
- بیماری‌های حرکتی
- اسپاسم‌های عضلانی (لینک به مقاله گرفتگی عضلات)
- آسیب‌های نخاعی (مانند دیسک کمر، دیسک گردن و…)
- دردهای عضلانی و بی‌تحرکی
- استحاله ماکولا در اثر بیماری‌های مرتبط به افزایش سن مانند آرتریت
- اضطراب
- آسم
- اوتیسم
- کمردرد
- درد مزمن مفاصل
- افسردگی
- دیابت
- سردرد و میگرن (لینک به مقاله سردرد با طب سوزنی)
به چند جلسه درمانی نیاز خواهم داشت؟
به‌طورکلی در کلینیک طب فیزیکی و توان‌بخشی پیشگام هر جلسه درمانی، کمتر از 1 ساعت طول خواهد کشید. تعداد جلسات موردنیاز شما بستگی به شرایط درمان و نوع بیماری شما دارد.
بسیاری از بیماران ظرف 8 الی 10 جلسه نتایج مطلوبی دریافت خواهند کرد. نتایج در 8 تا 10 جلسه را ببینید. برای درمان سردرد، بی‌اختیاری‌ها و بیماری رینود، حداقل به 10 جلسه هفتگی نیاز می‌باشد، در برخی از موارد به جلسات و پیگیری‌های بیشتری نیاز می‌شود. بااین‌حال، شرایطی مانند فشارخون بالا معمولاً نیاز به 20 جلسه درمانی بیوفیدبک دارند تا آثار درمان نمایان شود. همچنین متخصصین طب فیزیکی و توان‌بخشی ما، تمرینات ذهنی و تکنیک‌های تمدد اعصاب را به شما آموزش می‌دهند. شما می‌توانید این تمرینات را در خانه حداقل 5 تا 10 دقیقه در روز انجام دهید.
آیا بیوفیدبک خطر و عوارض جانبی دارد؟
بیوفیدبک یک روش درمانی امن و بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود. هیچ عارضه جانبی منفی‌ای تاکنون گزارش نشده است. اگر مبتلا به بیمارهای حاد ذهنی هستید، موضوع را با روان‌پزشک خود بررسی کنید تا مطمئن شوید آیا کاندید مناسبی برای بیوفیدبک محسوب می‌شوید یا نه.
