ورم کردن پا بهخصوص وقتی برای مدتزمان طولانی ایستادید یا پیادهروی کردهاید پدیدهٔ رایجی محسوب میشود و عموماً باعث نگرانی نخواهد شد. اما پایی که برای مدت طولانی ورم داشته یا علائم دیگری نیز از خود بروز دهد میتواند نشاندهنده مشکلات جدیتری باشد. در این مقاله در خصوص برخی دلایل احتمالی ورم پا و توصیههایی برای درمان آن و زمان مراجعه به پزشک صحبت شده است.
دلایل ورم پا
عوامل زیادی میتوانند باعث ورم پا شوند از جمله:
بارداری
ورم مچ و کف پا در طول دوران بارداری طبیعی است. اما ورم ناگهانی و شدید پا در برخی موارد میتواند نشانهٔ پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری باشد که در آن فشارخون فرد بعد از هفتهٔ بیستم بارداری بالا رفته و از طریق ادرار پروتئین دفع میکند. در صورت داشتن ورم شدید یا ورمی که با علائم دیگری از جمله درد در ناحیه شکم، سردرد، تکرر ادرار، حالت تهوع و استفراغ و تغییر در بینایی همراه بود سریعاً به پزشک مراجعه نمایید.
آسیبدیدگی مچ و کف پا
آسیبدیدگی مچ و کف پا میتواند باعث ورم کردن آن شود. پیچخوردگی قوزک پا رایجترین آسیبدیدگی پا محسوب میشود که در آن آسیبدیدگی باعث میشود تا رباطی که مچ پا را در جای خود ثابت نگه میدارد بیش از حد طبیعی کشیده شود. برای کاهش ورم پای آسیبدیده استراحت نمایید و از راهرفتن و فشار آوردن بر پا خودداری نمایید، از کمپرس سرد استفاده کنید، مچ پا را با بانداژهای کشی ببندید و به کمک یک بالشت پا را بالاتر از سطح بدن قرار دهید. درصورتیکه ورم و درد پا شدید بود و با درمانهای خانگی بهبود پیدا نکرد به پزشک مراجعه نمایید.
لنف ادم
لنف ادم به بیماری گفته میشود که در آن به دلیل نبودن یا اختلال عروق لنفاوی و یا پس از برداشتن گرههای لنفی مایع لنفی درون بافتها تجمع میکند. لنف مایعی سرشار از پروتئین است که از طریق عروق لنفاوی و مویرگها در بدن حرکت میکند. این مایع درون غدد لنفاوی فیلتر شده و مواد ناخواستهٔ آن مانند باکتریها از آن جدا میگردند. زمانی که عروق و غدد لنفاوی با اختلال روبهرو شوند حرکت این مایع متوقف میشود. درصورتیکه این بیماری درمان نشود بهبود یافتن زخمها را مختل کرده و منجر به عفونت و تغییر حالت بدن خواهد شد. لنف ادم در بیمارانی که تحت پرتودرمانی هستند یا غدد لنفاوی آنها به دلیل سرطان برداشته شده است رایج میباشد. درصورتیکه تحت درمان سرطان بوده و دچار ورم شدهاید سریعاً به پزشک خود مراجعه نمایید.
نارسایی وریدی
ورم پا در برخی موارد از نشانههای اولیهٔ نارسایی وریدی میباشد. بیماری که در آن خون کمی از طریق سیاهرگها از پا به قلب وارد میشود. به طور طبیعی وریدها خون را از طریق دریچههای یکطرفه به سمت بالا هدایت میکنند. زمانی که این دریچهها آسیب ببینند یا ضعیف شده باشند خون از درون رگها به عقب بازمیگردد و مایعات درون بافت نرم قسمتهای پایینتر پا مخصوصاً کف و مچ پا تجمع پیدا میکنند. نارسایی مزمن وریدی میتواند منجر به تغییر حالت پوست، ایجاد زخمهای پوستی و عفونت شود. در صورت مشاهده علائم نارسایی وریدی باید به پزشک مراجعه نمایید.
عفونت
ورم مچ و کف پا میتواند نشانهٔ عفونت باشد. افراد مبتلا به نوروپاتی دیابتی یا دیگر مشکلات عصبی پا بیش از دیگران در معرض ابتلا به عفونت پا قرار دارند. درصورتیکه به دیابت مبتلا هستید باید هر روز پای خود را معاینه کرده و وجود هرگونه زخم و تاول را بررسی نمایید چرا که آسیبدیدگی عصبها باعث میشود فرد هیچ دردی احساس نکند. علاوه بر این زخمها و بیماریهای پا خیلی سریع شدت مییابند. در صورت مشاهده تورم یا تاول چرکی هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید.
لخته خونی
لختههای خونی که درون سیاهرگها ایجاد میشوند مانع انتقال خون از پا به قلب خواهند شد و باعث ایجاد تورم درون مچ و کف پا میشوند. این لختههای خونی میتوانند سطحی باشند (درون سیاهرگهای زیرپوست ایجاد شوند.) یا عمیق (ترومبوز سیاهرگی عمقی). لختههای عمقی باعث مسدود شدن یک یا چند رگ اصلی درون پا میشوند. این لختههای خونی درصورتیکه از رگها جدا شوند میتوانند وارد قلب یا ریه شده و زندگی فرد را به خطر بیندازند. در صورت ورم کردن یک پا که با علائمی چون درد، تب پایین و تغییر رنگ پا همراه باشد باید سریعاً به پزشک مراجعه نمایید. استفاده از رقیقکنندههای خون برای درمان لختههای خونی ضروری است.
بیماریهای قلبی، کبدی، کلیوی
در برخی موارد ورم پا بیانکننده بیماریهای قلبی، کلیوی و یا کبدی میباشد. ورم کردن مچ پا در حوالی عصر میتواند نشاندهندهٔ تجمع آب و نمک به دلیل نارسایی سمت راست قلب باشد. بیماریهای کلیوی نیز باعث ورم کردن پا میشوند. زمانی که کلیه بهدرستی عمل نکند مایعات درون بدن جمع میگردند. همچنین بیماریهای کبدی نیز باعث اختلال در تولید پروتئین آلبومین خواهند شد. این پروتئین از نشت کردن خون از رگهای خونی به درون بافتهای اطراف جلوگیری میکند. کاهش تولید آلبومین منجر به نشت مایعات درون بدن میشود. به دلیل جاذبه این مایعات بیشتر درون پا تجمع میکنند؛ اما گاهی امکان دارد که درون شکم و قفسهٔ سینه نیز جمع شوند. درصورتیکه ورم با علائم دیگری چون خستگی، ازدستدادن اشتها و اضافهوزن همراه بود به پزشک مراجعه نمایید. در صورت تنگی نفس و احساس درد، گرفتی و فشار بر روی قفسه سینه با اورژانس تماس بگیرید.
عوارض داروها
عوارض جانبی بسیاری از داروها باعث ورم کردن مچ و کف پا میشود. این داروها شامل موارد زیر میشوند:
- هورمونهایی مانند استروژن (که در قرصهای ضدبارداری خوراکی و درمان جایگزینی هورمون یافت میشوند) و تستوسترون
- مسدودکنندههای کانال کلسیم، نوعی داروی فشارخون که شامل نیفدیپین (آدالات، نیفیدیاک، پروکاردیا)، آملودیپین (نورواسک)، دیلتیازم (کاردیزم، تیازاک)، فلودیپین (پلندیل) و وراپامیل (کالان، ایزوپتین) میشود.
- استروئیدها از جمله استروئیدهای آندروژنیک و آنابولیک و کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزون
- داروهای ضد افسردگی شامل داروهای سه حلقهای مانند: نورتریپتیلین، دزیپرامین، آمی تریپتیلین و بازدارندههای مونوآمین اکسیداز مثل فنلزین و ترانیل سیپرومین.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
- داروهای دیابت
درصورتیکه احساس کردید ورم پای شما بهخاطر دارویی است که مصرف میکنید با پزشک خود صحبت نمایید. اگرچه ممکن است فواید آن دارو ارزش تحمل کردن مقداری تورم را داشته باشد؛ اما در صورت شدیدتر شدن تورم دارو یا میزان مصرف آن باید به طور حتم تغییر کند.
سبک زندگی
برخی از عوامل سبک زندگی میتوانند منجر به ورم پا شوند. این عوامل شامل موارد زیر میشوند:
- نداشتن تحرک
- داشتن اضافهوزن
- پوشیدن کفش نامناسب
الکل
الکل باعث میشود تا بدن آب بیشتری جذب نماید و در نتیجه پا ورم کند. درصورتیکه این تورم بیش از 2 روز ادامه پیدا کند فرد باید به پزشک مراجعه نماید.
تداوم ورم پای ناشی از مصرف الکل میتواند نشاندهندهٔ بیماریهای قلبی، کبدی و کلیوی باشد.
آبوهوای گرم
در آبوهوای گرم سیاهرگها برای خنک نگهداشتن بدن منبسط میشوند و در نتیجه پا ورم میکند. این پروسه باعث میشود تا مایعات به درون بافتهای اطراف نشت پیدا کنند و گاهی درون مچ و کف پا جمع شوند.
بورسیت
بورسیت زمانی رخ میدهد که کیسههای اطراف مفصل که بورسا نام دارند ملتهب شوند. این پدیده باعث ورم و درد مفاصل خواهد شد. این عارضه در افراد مسن و افراد با مشاغل خاص مانند ورزشکاران طبیعی است.
بورسیت میتواند در هر مفصلی که دارای بورسا میباشد رخ دهد. در پا، مفاصل زانو و مچ پا بیش از دیگر قسمتها درگیر این بیماری میشوند.
علاوه بر درد و تورم دیگر علائم این بیماری به شرح زیر میباشد:
- درد مفاصل
- اریتم، پوست در مقایسه با دیگر قسمتهای تیرهتر شده یا به رنگ قرمز و بنفش درمیآید.
- سختی در راهرفتن
سلولیت
سلولیت نوعی عفونت باکتریایی است که در زیرپوست رخ میدهد و باعث درد، تغییر رنگ و ورم خواهد شد. این بیماری در صورت درمان نشدن میتواند زندگی فرد را تهدید کند. علائم سلولیت شامل موارد زیر میشود:
- قرمزی یا تیره شدن پوست
- رشد سریع بثورات پوستی
- تورم، کشیدهشدن و شیشهای شدن پوست
- احساس گرما در قسمت آسیبدیده
- آبسههای پر از چرک
در برخی موارد با بروز سلولیت فرد دچار تب خواهد شد. ناحیهٔ آسیبدیده قرمز و منبسط میشود. گاهی این قرمزی را میتوان از زیرپوست احساس کرد، درست شبیه به این که یکتکه مقوای قرمز را زیرپوست قرار داده باشند. در صورت مشاهدهٔ علائم سلولیت سریعاً به پزشک مراجعه کنید. این عارضه را میتوان با آنتیبیوتیک درمان نمود و به طور معمول ظرف 7 تا 10 روز بعد از شروع درمان از بین خواهد رفت.
دیابت
دیابت بر روی توانایی کنترل قند خون در بدن تأثیر میگذارد. بالا بودن قند خون منجر به آسیبدیدن رگهای خونی و در نهایت اختلال در گردش خون خواهد شد. این عارضه باعث میشود تا خون درون پا جمع شده و پا ورم نماید.
اختلال طولانیمدت در سیستم گردش خون باعث آسیبدیدن عصبهای پا شده و پا را بیشتر از قبل در معرض آسیبدیدگی و تورم قرار میدهد.
علاوه بر این آسیبدیدگی عصبهای پا میتواند باعث پای شارکو شود. پای شارکو یک عارضه التهابی است که استخوانها و بافت کف پا را درگیر مینماید. علاوه بر تورم و بیحسی از دیگر علائم این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییر حالت پا
- زخم
- قرمزی
پای شارکو یک بیماری جدی است که در صورت درمان نشدن میتواند منجر به قطع عضو شود.
نقرس
به تجمع اوریکاسید در خون نقرس میگویند. این عارضه باعث ورم کردن مفاصل آسیبدیده میشود و بیشتر انگشت شست پا را درگیر مینماید.
عوارض ناشی از نقرس به طور معمول بین 3 تا 10 روز باقی میمانند؛ اما در صورت درمان نشدن این عارضه مزمن شده و باعث بهوجودآمدن تودههایی درون مفاصل و بافتها خواهد شد. این تودهها میتوانند به مفاصل آسیب دائمی برسانند.
علائم مرتبط با نقرس شامل موارد زیر میشود:
- درد مفاصل
- احساس گرما هنگام لمس کردن پوست
- خشکی مفاصل
- تغییر حالت مفاصل
کیست پوپلیتئال
مایع مفصلی با کاهش اصطکاک مفصلها به شما اجازه میدهد تا راحتتر آنها را حرکت دهید. اما تجمع بیش از اندازه این مایع درون مفصل زانو باعث بهوجودآمدن کیست پوپلیتئال یا بیکر خواهد شد. این بیماری به طور معمول بر اثر آسیبدیدگی یا آرتروز رخ میدهد.
این کیست به شکل یک برآمدگی بزرگ در پشت زانو میباشد. از دیگر علائم این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- درد
- خشکی
- کاهش دامنه حرکت
- کبودی یا ترکیدن کیست
روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی نوعی بیماری خودایمنی است که بر روی پوشش مفاصل تأثیر میگذارد. جمعشدن مایعات در اطراف مفاصل باعث آسیبدیدگی دائمی آنها و تورم خواهد شد.
علاوه بر تورم شما ممکن است علائم زیر را نیز تجربه نمایید:
- درد مفاصل
- خشکی مفاصل
- خستگی
- تب
- کمخونی
- ندولهای روماتوئید
جراحی
ورم داشتن بعد از جراحی رایج میباشد. به طور معمول مراحل اولیهٔ بهبودی شامل التهاب و تورم میشود این تورم گاهی بسته به نوع جراحی که داشتهاید تا 6 ماه باقی خواهد ماند. درصورتیکه ورم برای مدت طولانیتری باقی ماند و یا شدیدتر شد با پزشک خود صحبت نمایید چرا که میتواند نشانهٔ عفونت یا وجود لختههای خونی باشد.
علائم و نشانههای مرتبط با ورم پا
علائم ورم مچ و کف پا به علت وقوع آن بستگی دارد.
- بهطورکلی ورم به دلیل ادم، بارداری و دارو رخ میدهد. علاوه بر این بیشتر بیماریها نیز باعث ورم میشوند. به طور معمول ورم از پف کردن پوست کف پا شروع شده و سریعاً (در طی چند ساعت) مچ پا را نیز درگیر مینماید.
- پوست بهراحتی با فشار انگشت فرومیرود و با برداشتن انگشت بهآرامی به حالت پفکرده قبل بازمیگردد.
- تورفتگی سطح پوست ورمکرده با در آوردن جوراب و کفش از نشانههای بارز تورم میباشد.
- رنگ پوست در قسمتهای ورمکرده معمولاً طبیعی یا رنگپریدهتر است. قسمتهای فرورفته کمی تیرهتر از بافت ورمکردهٔ اطراف خود به نظر میرسند.
- بسیاری از افراد میتوانند بنشینند و پاهای خود را تا بالاتر از سطح قلب خود بالا بیاورند. بعد از گذشت مدتی ورم بهصورت کامل از بین خواهد رفت. اما در برخی موارد مزمن و در افرادی که برای مدت طولانی از یک دارو استفاده میکردند این تورم شدیدتر شده؛ پوست به رنگ قرمز متمایل میشود و گاهی تغییر رنگ میدهد. در این موارد حتی با چند ساعت بالا نگهداشتن، پا به شرایط نرمال خود بازنمیگردد. برای مثال افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب معمولاً به ورم مچ و کف پا و تغییر رنگ پوست دچار میشوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه نمود؟
در صورت رفع نشدن تورم و یا درصورتیکه به طور مکرر دچار ورم پا میشوید باید برای پیداکردن علت اصلی این عارضه به پزشک مراجعه نمایید. درصورتیکه ورم پا با تنگی نفس و احساس فشار بر روی قفسه سینه همراه بود سریعاً با اورژانس تماس بگیرید.
ازآنجاییکه ورم پا میتواند علتهای مختلفی داشته باشد و ممکن است ناشی از مشکلات و بیماریهای جدی باشد باید علت آن توسط پزشک متخصص تشخیص داده شود و باتوجهبه علت درمان مناسب انجام شود.
سؤالات متداول
چگونه میتوان متوجه شد که ورم پا جدی است یا خیر؟
در صورت مشاهده موارد ذکر شده سریعاً به پزشک مراجعه نمایید: ورم و درد بدون دلیل پا بهخصوص زمانی که فقط یک پا را درگیر نماید. قسمت ورمکرده گرم، ملتهب و قرمز شود. تورم با درد همراه باشد.
ورم کردن یک پا به چه معنا میباشد؟
ورم کردن یک پا ممکن است بر اثر مسدود شدن رگهای خونی یا عروق لنفاوی و یا در آسیبدیدگی رخ دهد. از دیگر دلایل تورم در یک پا میتوان به عفونتهای پوستی مانند سلولیت یا آرتروز مچ پا اشاره کرد.
کمبود و نقص چه چیزهایی باعث ورم پا میشود؟
کمبود ویتامین B12 میتواند منجر به نوروپاتی محیطی و اختلال عملکرد اتونومیک شود که بر اثر آن عروق خونی گشاد میشوند. گشاد شدن رگها باعث میشود تا مایعات از درون آنها به بافتها نشت پیدا کرده و باعث ورم و ادم بهخصوص در مچ و کف پا شود.
آیا دهیدراته بودن میتواند باعث ورم پا شود؟
معمولاً افرادی که دچار ورم پا میشوند ندانسته از آشامیدن آب پرهیز مینمایند. در عوض در این دوران باید با مصرف طبیعی آب و سبزیجات و میوه به بدن آب کافی رساند.
آیا مشکلات قلبی میتواند باعث ورم کردن یک پا شود؟
ورم کردن قسمتهای پایینی پاها یکی دیگر از نشانههای بیماریهای قلبی میباشد. زمانی که عملکرد قلب با اختلال روبهرو شود، خون درون سیاهرگها بهآرامی حرکت کرده و درون بافت پا جمع میشود.
در صورت داشتن ورم پا از مصرف چه مواد غذایی باید پرهیز نمود؟
برای کاهش ورم در تمامی قسمتهای بدن پزشکان توصیه میکنند تا از مصرف فستفود، چیپس سیبزمینی و شیرینیهای آماده خودداری کنید. مراقب میزان نمک موجود در چاشنیهای غذا، سسها و غذاهای کنسرو شده باشید. میوهها و سبزیجات باید بخش اعظمی از رژیم غذایی شما را تشکیل دهند.
آیا نشستن طولانیمدت باعث ورم پا میشود؟
نشستن و قراردادن پاها بر روی زمین برای مدت طولانی باعث میگردد تا خون درون سیاهرگها جمع شود. همچنین ایستادن زیاد نیز باعث میشود تا به سیاهرگهای درون پا فشار زیادی وارد شود. همهٔ اینها منجر به جداشدن مایعات از خون و تجمع آن در بافتها و در نهایت ورم پا خواهد شد.
آیا پیادهروی برای پای ورمکرده خوب میباشد؟
به طور ساده، تغییر سبک زندگی مانند کاهش وزن و ورزشکردن علاوه بر بهبود سلامت عمومی شما به کاهش و جلوگیری ورم پا نیز کمک میکند. پزشکان انجام فعالیتهایی نظیر پیادهروی و شناکردن را توصیه مینمایند.
چقدر طول میکشد تا ورم پا برطرف شود؟
بعد از آسیبدیدگی تورم معمولاً ظرف 2 تا 4 روز نخست شدیدتر میشود. بعدازاین ممکن است تا 3 ماه و تا زمانی که بدن بهبود یابد باقی بماند. درصورتیکه ورم برای مدت طولانیتری باقی ماند باید برای پیداکردن علت اصلی آن به پزشک یا متخصص فیزیوتراپی مراجعه نمایید.
برای کاهش تورم پا باید چه مدت آن را بالا نگه داشت؟
هرچه مدت و میزان تورم بیشتر باشد برای برطرفشدن ورم آن باید برای مدت طولانیتری پای خود را بالا نگه دارید. در بهترین حالت باید سعی کنید پاها را در سطحی بالاتر از قلب خود قرار دهید. برای شروع دو بار در روز هر بار به مدت 20 دقیقه پاهای خود را بالا بیاورید. با این کار احتمالاً تورم بر طرف خواهد شد در غیر این صورت زمان را به 30 دقیقه افزایش دهید.
آیا خوابیدن در حالتی که پاها بالاتر از سطح قلب قرار دادند بیخطر میباشد؟
خوابیدن در این حالت به چرخش خون کمک کرده و از تورم جلوگیری مینماید. استفاده از بالشهای مخروطی شکل این کار را سادهتر میکند. همچنین میتوانید با قراردادن بالش یا پتوهای تا شده بر زیر پایتان در طول خواب به چرخش بهتر خون کمک نمایید.
آیا قهوه برای پای ورمکرده خوب میباشد؟
برای مقابله با ورم پا و داشتن احساس بهتر است قهوهٔ صبحگاهی خود را با یک فنجان دمنوش نعنا یا بابونه جایگزین نمایید. کافئین ادرارآور است و تعداد دفعات دستشویی رفتن شما را افزایش میدهد. در زمان بارداری این میتواند منجر به دهیدراته شدن و تجمع مایعات شود.
