علائم ضربه مغزی (خونریزی مغزی) و درمان آن

چنانچه به سر ضربه وارد شود یا مهره‌های گردن به گونه‌ای جابجا شود که سر و مغز به سرعت رو به جلو و عقب تکان بخورد، ضربه مغزی رخ می‌دهد که اگرچه معمولاً کشنده نیست، اما با عوارض ضربه به سر همراه است که درمان آن ضروری است. این عارضه تروماتیک تغییر حالت ذهنی را دربردارد و ممکن است منجر به بیهوشی بیمار شود. ممکن است افرادی قربانی سقوط از بلندی، سانحه رانندگی یا هر اتفاق غیر دیگری باشند. به علاوه شرکت در ورزش‌های پربرخورد مانند فوتبال یا بوکس نیز احتمال وقوع ضربه مغزی را افزایش می‌دهد.

آشنایی با نشانه‌ها و علائم ضربه مغزی

علائم ضربه مغزی به شدت آسیب دیدگی و شرایط خود بیمار بستگی دارد و ضربه مغزی لزوماً همراه با بیهوشی نیست. علائم گاهی بلافاصله پس از آسیب‌دیدگی شروع می‌شود و گاهی نیز پس از ساعت‌ها، روزها، هفته‌ها یا حتی ماه‌ها بروز می‌یابد. نشانه‌های ضربه مغزی عبارت‌اند از:

• بیهوشی کوتاه مدت پس از آسیب دیدگی
• مشکلات حافظه
• گیجی
• خواب آلودگی یا احساس کسالت
• سرگیجه
• دوبینی یا تاری دید
• سر درد
• حالت تهوع یا استفراغ
• حساسیت به نور یا سر و صدا
• اختلال در تعادل
• آهسته شدن واکنش‌ها به محرک‌ها

علائم زیر در دوران بهبود پس از ضربه مغزی بروز می‌یابد:

• تحریک پذیری
• حساسیت به نور و سر و صدا
• دشواری در تمرکز
• سر درد ملایم

علائم اورژانسی: زمان مراجعه به پزشک

 در صورت مشکوک شدن به وقوع ضربه مغزی خود یا اطرافیان‌تان به پزشک مراجعه کنید. چنانچه ضربه مغزی هنگام ورزش کردن یا مسابقه دادن رخ دهد، باید موضوع را به مربی اطلاع داد و به پزشک مراجعه نمود. به محض رویارویی با علائم شدید زیر پس از آسیب‌دیدگی به سرعت به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید یا با شماره 115 تماس بگیرید:

• از خواب بلند نشدن (یا به کما رفتن)
• حمله صرع و تشنج
• ترشح خون یا مایع شفاف از گوش یا بینی
• هم اندازه نبودن مردمک‌ها (یک مردمک بزرگتر از مردمک دیگر است.)
• حرکت غیرطبیعی چشم
• گیجی مداوم
• اختلال در گفتار
• استفراغ مکرر
• ضعف عضلانی
• دشواری در راه رفتن

ضربه مغزی گاهی توام با آسیب‌دیدگی ستون فقرات همراه است. چنانچه احتمال می‌دهید که گردن یا ستون فقرات مصدوم آسیب دیده است، از حرکت دادن وی خودداری کنید و با 115 تماس بگیرید. اما اگر مجبور به حرکت دادن مصدوم هستید، این کار را با دقت بسیار انجام دهید، سعی کنید گردن و پشت بیمار تا حد امکان جابجا نشود و ستون فقرات بیش از این صدمه نبیند.

تشخیص ضربه مغزی

 پزشک در ابتدا در مورد چگونگی رخ دادن حادثه و بروز علائم سوال می‌کند، سپس معاینه فیزیکی را برای تعیین علائم انجام می‌دهد. پزشک در صورت مواجهه با علائم جدی دستور انجام ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) یا سی تی اسکن (مقطع نگاری رایانه‌ای) از مغز می‌دهد. چنانچه بیمار دچار تشنج یا حمله صرع شده باشد، پزشک برای مشاهده امواج مغز دستور گرفتن نوار مغزی (الکتروانسفالوگرام یا EEG) می‌دهد.

حدود نیمی از تمام موارد سکته‌های مغزی بر اثر بسته شدن یک شریان مغزی با

یک لخته خون که به آن اصطلاحاً ترومبوز مغزی گفته می‌شود ایجاد می‌گردد.
دیگر عوامل عمده سکته مغزی را آمبولی مغزی و خونریزی مغزی تشکیل می‌دهند.
آمبولی مغزی وقتی رخ می‌دهد که تکه‌ای از یک لخته خون که در جای دیگر بدن

 مثل قلب یا رگ اصلی گردن ساخته شده،خود را از طریق جریان خون به یکی از

شریان‌های خون‌رسان مغز برساند و در آنجا گیر کند. حدود یک چهارم از

سکته‌های مغزی بر اثر آمبولی مغزی بروز می‌کنند. خونریزی مغزی باعث
 حدود ۲۰٪ سکته‌های مغزی می‌باشد بر اثر پاره شدن یکی از شریان‌های مغز

ایجاد می‌شود. در این موارد خون بر روی بافت‌های اطراف آن ریخته می‌شود.

فیزیوتراپی

سرگیجه و آموزش تعادل

بیمار پس از ضربه مغزی در تمرکز به مشکل برخورد می‌کند و به سختی می‌تواند تعادل خود را روی یک پا حفظ کند. بنابراین به بیماران توصیه می‌شود به متخصص فیزیوتراپی وستیبولار (دهلیزی) مراجعه کنند تا تمرین‌های ویژه و آموزش لازم برای کاهش یا توقف سرگیجه و بهبود تعادل و پایداری را دریافت کنند. متخصص از طریق آموزش و تمرکز بر واکنش‌های دهلیزی ـ اکولوموتوری علائم  و ناپایداری بیمار هنگام ایستادن را  کاهش می‌دهد.

سر درد

ضربه مغزی غالباً آسیب دیدن گردن را در پی دارد و به مرور منجر به سر درد گردنی می‌شود. متخصص فیزیوتراپی گردن و اطراف ساختارهای عضلانی را بررسی می‌کند تا تشخیص دهد که آیا بیمار از سر درد ناشی از تنگی عروق خونی و تحت فشار قرار گرفتن عصب‌های بالای ستون فقرات رنج می‌برد یا خیر.

متخصص فیزیوتراپی با بهره‌گیری از روش‌های زیر اثرهای این سر دردها را از بین می‌برد، تحریک‌پذیری را کاهش و تمرکز را افزایش می‌دهد:

• تمرین‌های تقویت گردن
• تمرین‌های کششی
• دستگاه تراکشن (کشش)
• درمان با دست
• اولتراسوند
• تحریک الکتریکی

نظارت بر پیشرفت تمرین‌ها

بیمار پس از برطرف شدن علائم باید به تدریج فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرد. متخصص فیزیوتراپی در محیطی دوستانه بر نحوه انجام برنامه تمرینی پیشرونده نظارت می‌کند، علائم را آنالیز می‌کند و گزارش مفیدی را به پزشک ارائه می‌دهد. به این ترتیب متخصص فیزیوتراپی نقش موثری را در بازگشت به روال معمول زندگی ایفا می‌کند.