سندرم پلیکا: درمان، علائم و علت

سندرم پلیکا یک عارضه مربوط به زانو است و هنگامی اتفاق می‌افتد که یکی از اجزای داخلی ساختار زانو در اثر آسیب‌دیدگی یا کارکرد خیلی زیاد، به حالت غیر طبیعی درآمده و به عنوان منشأ درد زانو عمل می‌کند. گاهی از اوقات تشخیص این عارضه ممکن است بسیار مشکل باشد، اما اگر درد زانوی شما به خاطر این عارضه باشد، به راحتی می‌توان آن را درمان کرد.

آناتومی

پلیکا اصطلاحی است که برای توصیف یک چین‌خوردگی (پلیسه) در لایه آستر پوشاننده مفصل زانو به کار می‌رود. تصور کنید که لایه آستر داخلی مفصل زانو به شکل یک آستین لباس باشد که از بافت سینوویال ساخته شده است. بافت سینوویال یک ماده نازک و لغزنده است که سطح داخلی تمامی مفصل‌های بدن را می‌پوشاند. دقیقاً همان گونه که یک خیاط، چند پلیسه ازجنس پارچه در قسمت پشت آستین‌های یک پیراهن می‌گذارد تا بازوها بتوانند بدون محدودیت در داخل آستین حرکت کنند، در آستین سینوویال مفصل زانو هم چند چین‌خوردگی وجود دارد که حرکت بدون محدودیت استخوان‌های واقع در مفصل زانو را امکانپذیر می‌سازد.

پلیکا یا بافت سینوویال در مفصل زانو در حالت طبیعی چندین چین‌خوردگی در ساختار خود دارد، اما فقط یکی از این چین‌خوردگی‌ها می‌تواند برای مفصل زانو مشکل‌ساز شود. این ساختار را اصطلاحاًپلیکای پزشکیمی‌نامند. پلیکای پزشکی به قسمت انتهای تحتانی استخوان کشکک زانو متصل است و دنباله آن به سمت انتهای تحتانی استخوان بزرگ ران پا امتداد پیدا می‌کند و در سمت داخلی مفصل زانو، یعنی آن طرفی که به زانوی دیگر نزدیک‌تر است، به پایین استخوان ران پا متصل می‌شود. پلیکای پزشکی در زانوی اغلب ما انسان‌ها (حدود 50 تا 70 درصد) وجود دارد و هیچ مشکل یا عارضه خاصی هم ایجاد نمی‌کند.

علت‌ها و دلایل

چین‌خوردگی پلیکا هنگامی مشکل‌ساز می‌شود که به حالت تحریک شده و ملتهب درآید. این حالت در درازمدت و در اثر تحریک مداوم پلیکا به خاطر بعضی از ورزش‌ها، حرکت‌های تکراری و یا زانو زدن مداوم ایجاد می‌شود. در واقع فعالیت‌هایی مانند دویدن، دوچرخه سواری یا استفاده از دستگاه پله نوردی برقی که نیاز به خم و راست شدن مداوم مفصل زانو دارد، می‌تواند باعث تحریک پلیکا و علت سندرم پلیکا شود.

آسیب‌دیدگی پلیکا ممکن است به طور ناگهانی و در اثر مصدومیت از ناحیه زانو نیز اتفاق بیفتد. برای مثال هنگامی که در ناحیه اطراف پلیکا ضربه‌ای به مفصل زانو وارد شود، می‌تواند باعث بروز سندروم پلیکا گردد. این ضرب‌دیدگی ممکن است در هنگام زمین خوردن یا حتی برخورد زانو با داشبورد اتومبیل در هنگام سانحه رانندگی اتفاق بیفتد. ضرب‌دیدگی و آسیب‌دیدگی زانو می‌تواند باعث شود که پلیکا و بافت سنوویال اطراف آن، متورم و دردناک شود. آسیب‌دیدگی اولیه پلیکا هم ممکن است منجر به زخم شدن و ضخیم شدن بافت پلیکا در آینده شود. بافت پلیکا وقتی که ضخیم می‌شود و آثار زخم بر روی آن باقی می‌ماند، به حالت چین‌خورده درمی‌آید و احتمال مشکل‌ساز شدن آن و بروز عارضه سندرم پلیکا در آینده بیشتر خواهد شد.

علائم و نشانه‌ها

درد زانو اولین و مهم‌ترین مورد از علائم عارضه سندرم پلیکا می‌باشد. ممکن است علاوه بر آن در هنگم خم کردن زانو، صدای کلیک یا تق تق هم از سمت داخلی مفصل زانو شنیده شود. این صدا به خاطر لغزش پلیکای ضخیم شده بر روی لبه گرد استخوان ران در زمان وارد شدن سر استخوان به داخل مفصل است. در این شرایط پلیکا بسیار آسیب‌پذیر شده و نسبت به لمس کردن حساس می‌شود. در افراد لاغر اندام، ممکن است بافت تشکیل دهنده پلیکا به صورت یک نوار حساس در زیر پوست ناحیه زانو احساس شود. در موارد نادری هم ممکن است پلیکا در حد بسیار شدیدی حساس و آسیب‌پذیر شده و باعث ایجاد ورم زانو شود.

تشخیص

تشخیص این عارضه با انجام معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی آغاز می‌شود. در جریان معاینه فیزیکی، محل دقیق درد و امکان احساس کردن نوار ضخیم شده پلیکا از روی پوست بررسی می‌شود. عکسبرداری اشعه ایکس نمی‌تواند عارضه پلیکا را نشان دهد، اما می‌تواند برای تشخیص سایر عوارضی که ممکن است در ناحیه زانو وجود داشته و تشخیص آن از طریق معاینه فیزیکی به سادگی ممکن نیست، مفید باشد. اگر بعد از معاینه فیزیکی و بررسی سوابق باز هم نتوان عارضه سندرم پلیکا را با قطعیت تشخیص داد و یا در صورتی که بیمار مشکوک به وجود آسیب‌دیدگی‌ها و عوارض دیگری علاوه بر سندرم پلیکا باشد، ممکن است از تست ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) برای تشخیص بهتر استفاده شود. دستگاه ام آر آی از امواج مغناطیسی برای نشان دادن بافت‌های نرم بدن استفاده می‌کند. معمولاً این آزمایش برای تشخیص آسیب‌دیدگی بافت‌های نرم مفصل زانو از قبیل پارگی مینیسک یا رباط‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آزمایش نیازی به استفاده از سوزن یا رنگ‌های مخصوص ندارد و کاملاً بدون درد است. از تست سی تی اسکن هم ممکن است برای بررسی ضخیم شدن پلیکا استفاده شود. البته در اغلب موارد برای تشخیص سندرم پلیکا نیازی به استفاده از آزمایش‌های خاصی از قبیل ام آر آی و سي تی اسکن وجود ندارد.

اگر بررسی سوابق و انجام معاینات فیزیکی، احتمال وجود عارضه سندرم پلیکا را تأیید کنند، آنگاه ممکن است برای تأیید قطعی عارضه و درمان همزمان آن از عمل آرتروسکوپی استفاده شود. آرتروسکوپی عملی است که طی آن یک دوربین تلویزیونی فیبر نوری با اندازه خیلی کوچک به داخل مفصل زانو وارد می‌شود و به جراح امکان می‌دهد که بتواند مستقیماً ساختارهای ظریف داخل مفصل زانو را ببیند. پزشک جراح می‌تواند با استفاده از دوربین آرتروسکوپ، تمامی قسمت‌های مفصل زانو را بررسی کند و اگر پلیکای پزشکی دچار تورم شده باشد، آن را تشخیص دهد.

درمان

درمان پزشکی

درمان عارضه سندرم پلیکا شامل استفاده از فیزیوتراپی و استراحت دادن به زانو می‌باشد. اگر این راهکارها نتواند تأثیر قابل توجهی در بهبود عارضه داشته باشد، می‌توانید تزریق کورتیکواستروئید و مصرف داروهای ضد التهاب را هم شروع کنید. نرخ موفقیت این روش درمانی کمتر از 20% است و به نظر می‌رسد که بیشتر بر روی افراد جوانی که در کوتاه مدت به این عارضه دچار شده‌اند، تأثیر دارد.

درمان فیزیکی

درمان پیشرفته و محافظه‌کارانه این عارضه از طریق محدود کردن فعالیت‌های فیزیکی شدید، اصلاح اختلالات و ناهنجاری‌های بیومکانیکی (مانند کشیدگی عضلات همسترینگ، ضعف عضلات چهارسر و غیره)، مصرف داروهای مسکن غیر استروئیدی، کرایوتراپی و درمان فیزیکی با هدف کاهش نیروهای تنش‌زا برای زانو (از طریق تقویت عضلات چهارسر و افزایش انعطاف‌پذیری عضله همسترینگ) انجام می‌گیرد.

اولین کاری که باید انجام دهید آن است که التهاب زانو را کاهش دهید. برای این منظور می‌توانید روی زانو یخ بگذارید و به زانو استراحت بدهید. اگر این روش‌ها مؤثر واقع نشد، می‌توانید از ماساژ با یخ، اولتراسوند و یا ماساژ با انگشتان (ماساژ فریکشن) استفاده کنید. از ماساژ فریکشن برای برطرف کردن جای زخم‌های باقیمانده بر روی بافت نیز استفاده می‌شود. پس از آنکه التهاب بافت مورد نظر کاهش پیدا کرد، می‌توانید تمرین‌های ورزشی را هم شروع کنید. این روش درمانی معمولاً برای 6 تا 8 هفته اول بعد از معاینه و تشخیص عارضه، توصیه می‌شود.

ورزش‌هایی برای کاهش التهاب ناشی از سندرم پلیکا

ورزش‌هايي که در اينجا شرح داده مي‌شود، بعضي از ورزش‌هاي ابتدايي است که مي‌توانيد تا قبل از آنکه مجدداً به پزشک، فيزيوتراپيست يا مربي ورزشي خود مراجعه کنيد و يا تا وقتي که علائم اين عارضه در شما برطرف شود، برنامه توانبخشي خود را با آن شروع کنيد. لطفاً دقت کنيد که:

• تنش‌هايي که در زمان انجام فعاليت‌هاي فيزيکي بر روي اندام‌ها وارد مي‌شود، بيشتر توسط بافت‌هاي نرم و انعطاف‌پذير آن تحمل مي‌شود.
• حرکات کششي بايد به مدت 20 تا 30 ثانيه حفظ شود.

فشار ناشي از کشش بايد به صورت ملايم و آرام در موضع مورد نظر احساس شود.

افزايش انعطاف‌پذيري همسترينگ

1. به پشت بخوابيد و يک پاي خود را بالا بياوريد و مانند شکل، دو دست خود را در پشت ران پا قفل کنيد.
2. مفصل ران شما بايد تا رسيدن به زاويه 90 درجه، خم شود و ران پاي شما مستقيماً به طرف سقف باشد.
3. زانوي خود را تا جايي که مي‌توانيد صاف کنيد. ران پاي خود را همچنان به طرف سقف بالا نگه داريد.
4. پاي مخالف خود را صاف و کشيده روي زمين بگذاريد.

کشش عضله چهارسر ران، در حالت دمر

1. مانند شکل، به روي شکم بخوابيد.
2. زانوي خود را خم کنيد و از پشت با دست خود پنجه يا روي پا يا قوزک پاي خود را بگيريد. اگر نمي‌توانيد اين کار را به راحتي انجام دهيد، يک کمربند يا حوله را به دور پا بيندازيد و دو سر آن را با دست بگيريد.
3. پاشنه پا را بکشيد و به باسن نزديک کنيد تا جايي که فشار کشش را در قسمت جلوي ران پاي خود احساس کنيد.
4. زانوها را چسبيده به هم نگه داريد.

کشش ايليوتيبيال باند

1. مانند شکل، به پهلو بخوابيد. به طوري که پايي که عضله يا ايليوتيبيال باند آن بايد کشيده شود، در بالا قرار بگيرد.
2. با دست خود قوزک پا را بگيريد و بکشيد تا پاشنه پا به باسن نزديک شود. مفصل ران خود را به گونه‌اي خم کنيد که زانوي شما مستقيماً به طرف جلوي بدن شما قرار بگيد (مانند شکل اول در بالا)
3. سپس مفصل ران را بچرخانيد تا مانند شکل بالا، ران شما از بدن دور شود و کاملاً در امتداد بدن شما قرار بگيرد. پاشنه پا را همچنان به باسن بچسبانيد.
4. ران پا را پايين بياوريد و به سمت پشت بدن خود ببريد. کمر خود را خم نکنيد. پاشنه پا را به روي باسن خود فشار دهيد.
5. پاشنه پاي مخالف را بالا بياوريد و روي زانوي پاي آسيب‌ديده قرار دهيد و ران پا را باز هم بيشتر به عقب بکشيد. فشار اين حرکت کششي را بايد در سمت خارجي کشاله ران و نزديک به کشکک زانو احساس کنيد.

افزايش انعطاف‌پذيري عضله همسترينگ

1. مانند شکل، در دهانه يک در به پشت بخوابيد.
2. پايي که مي‌خواهيد حرکت کششي را بر روي آن انجام دهيد بالا بياوريد و روي ديوار بگذاريد. زانو را خم نکنيد.
3. باسن شما بايد تا جايي که مي‌توانيد به ديوار نزديک‌تر باشد و پاي مخالف را هم بايد صاف و کشيده روي زمين قرار دهيد.
4. فشار کشش را بايد در قسمت پشت ران پاي خود احساس کنيد.

 افزايش انعطاف‌پذيري عضله همسترینگ، پاي باله

1. بايستيد و پايي که مي‌خواهيد حرکت کششي بر روي آن انجام دهيد را بالا بياوريد و از جلو روي يک صندلي، ميز يا يک سطح مناسب بگذاريد.
2. هر دو دست خود را در طرف خارج پايي که کشش روي آن انجام مي‌دهيد، بگذاريد.
3. دقت کنيد که لگن شما هم بايد بچرخد و به سمت پايي که کشش روي آن انجام مي‌دهيد، قرار بگيرد.
4. دست‌ها را از کنار پا به طرف پايين پا بکشيد.
5. سينه و بالاتنه خود را هم به دنبال دست‌ها پايين بياوريد. دقت کنيد که سينه و کمر خود را کاملاً صاف نگه داريد (قوز نکنيد). شانه‌ها هم نبايد خم و از جلو به هم نزديک شود. پنجه پاي خود را به طرف بالا بکشيد.
6. فشار کشش را بايد در قسمت پشت ران پاي خود احساس کنيد.