زخم پای دیابتی عارضه‌ای رایج در دیابت است که از طریق روش‌هایی مانند رژیم غذایی، ورزش و انسولین درمان نمی‌شود. زخم پا در نتیجه تجزیه بافت پوست و نمایان شدن لایه‌های زیرین شکل می‌گیرد. این زخم‌ها در زیر انگشتان بزرگ پا و سینه پا مرسوم هستند و می‌توانند پاها را تا استخوان تحت تاثیر قرار دهند. تمام بیماران دیابتی می‌توانند مبتلا به زخم پای دیابتی شوند، اما مراقبت مناسب از پاها می‌تواند به پیشگیری از بروز آنها کمک کند. درمان زخم‌های پای دیابتی بسته به دلایل آنها متفاوت است. در این مقاله، علائم، دلایل، تشخیص، درمان‌ها و روش جلوگیری از ایجاد زخم پای دیابتی مورد بحث قرار می‌گیرد.
زخم پای دیابتی چیست؟
زخم پای دیابتی زخمی باز است که در حدود 15% از مبتلایان به دیابت روی می‌دهد و معمولا در کف پا قرار دارد. در مبتلایان به زخم پای دیابتی، 6% به خاطر عفونت یا عوارض مرتبط به زخم در بیمارستان بستری می‌شوند. دیابت دلیل اصلی قطع عضو اندام‌های تحتانی است. اما ثابت شده است که ایجاد زخم پای دیابتی قابل پیشگیری است.
زخم‌ها به خاطر ترکیبی از فاکتورها مانند کمبود حس لامسه پوست، گردش ضعیف خون، تغییر شکل پا، آزردگی (مانند سایش یا فشار)، ترما و مدت زمان ابتلا به دیابت شکل می‌گیرند. بیمارانی که برای مدت زیادی به دیابت مبتلا هستند، می‌توانند دچار آسیب عصبی شوند که کاهش یا از دست رفتن کامل توانایی احساس درد در پا است و به خاطر تخریب عصبی و بالا رفتن سطح گلوکز خون به مرور زمان ایجاد می‌شود. تخریب عصبی اغلب می‌تواند بدون درد باشد و حتی بیمار ممکن است متوجه مشکل نشود. متخصص پا می‌تواند آسیب عصبی پا را توسط ابزاری بی درد و ساده به نام مونوفیلامنت بررسی کند.
بیماری قلبی عروقی می‌تواند زخم پای دیابتی را پیچیده کرده، توانایی بدن برای ترمیم را کاهش داده و احتمال عفونت را افزایش دهد. افزایش قند خون می‌تواند توانایی بدن در مقابله با عفونت احتمالی را کاهش داده و روند بهبودی را به تاخیر بیاندازد.
علائم زخم پای دیابتی
یکی از اولین علامت‌های زخم پای دیابتی ترشح از پا است که ممکن است جوراب را لکه دار کند یا از کفش به بیرون نشت کند. ورم، آزردگی، قرمزی و بوی غیرطبیعی یک یا هر دو پا نیز علائم اولیه مرسوم هستند.
مشهودترین نشانه زخم پای دیابتی حاد بافت سیاه (به نام اسکار) است که در اطراف زخم ایجاد می‌شود. این مورد به خاطر نبود جریان خون سالم در نواحی اطراف زخم ایجاد می‌شود.
قانقاریای جزئی یا کامل که در اثر عفونت است و به بافت‌های مرده مربوط می‌شود، می‌تواند در اطراف زخم مشاهده گردد. در این مورد، ترشحات بد بو، درد و بی‌حسی می‌تواند ایجاد گردد.
علامت‌های زخم پای دیابتی همیشه مشهود نیستند. حتی گاهی تا زخم عفونی نشود، نشانه‌ای از علائم زخم وجود ندارد. اگر هر تغییر رنگی در پوست مشاهده کردید، مخصوصا اگر بافت تیره شد، یا در اطراف زخم درد داشتید و پینه یا سوزش ایجاد شد، به پزشک مراجعه کنید.
درجه بندی زخم پای دیابتی
پزشک احتمالا شدت زخم را بر اساس درجه 0 تا 5 رتبه بندی می‌کند. در این رتبه بندی از سیستم طبقه بندی زخم واگنر استفاده می‌شود.
- صفر: بدون ضایعات باز؛ ممکن است ضایعات ترمیم شده باشند.
- یک: زخم سطحی بدون نفوذ به لایه‌های عمیق‌تر
- دو: زخم عمیق، به تاندون، استخوان یا کپسول مفصلی رسیده باشد.
- سه: بافت‌های عمیق‌تر که درگیر آبسه، استئومیلیت یا تاندونیت هستند.
- چهار: قانقاریا در بخش جلو یا پاشنه پا
- پنج:قانقاریای شدید که تمام پا را درگیر می‌کند.
علت زخم پای دیابتی
زخم پای دیابتی رایج‌ترین مشکل در بین مبتلایان به دیابت است و با موارد زیر ایجاد می‌شود:
- گردش نامناسب خون: گردش ضعیف خون نوعی بیماری قلبی- عروقی است که در آن خون به قدر کافی در پا جریان نمی‌یابد. گردش نامناسب خون می‌تواند ترمیم زخم پای دیابتی را سخت‌تر کند.
- قند خون بالا (هایپرگلیسمی): سطح بالای گلوکز می‌تواند فرایند ترمیم را در زخم پای عفونی شده آهسته کند، بنابراین کنترل قند خون مهم است. مقابله با عفونت زخم پای دیابتی در مبتلایان به دیابت نوع 2 و دیگر موارد اغلب دشوارتر می‌باشد.
- تخریب عصبی: تخریب عصبی اثری طولانی مدت است و می‌تواند منجر به از دست رفتن حس در پا شود. اعصاب آسیب دیده می‌توانند حس سوزن سوزن شدن و درد داشته باشند. آسیب عصبی حساسیت به درد پا را کاهش داده و منجر به ایجاد زخم بدون درد می‌شود.
عوامل موثر بر ایجاد زخم پای دیابتی
تمامی مبتلایان به دیابت در خطر ایجاد زخم پای دیابتی هستند که می‌تواند چندین دلیل داشته باشد.
- کفش نامناسب
- بهداشت ضعیف (نشستن پا به صورت مرتب یا کامل یا خشک نکردن آن بعد از شستشو)
- کوتاه کردن نامناسب ناخن‌های پا
- مصرف الکل
- بیماری چشمی به خاطر دیابت
- بیماری قلبی
- بیماری کلیوی
- اضافه زن مفرط
- مصرف تنباکو (مهارکننده گردش خون است)
زخم پای دیابتی نیز رایج‌ترین مورد در بین آقایان سالمند است.
چه هنگام باید برای زخم پای دیابتی به دکتر مراجعه شود؟
اگر بافت تیره در اطراف ناحیه بی‌حس شده دیدید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید تا زخم پای دیابتی شما را درمان کنند. اگر این مشکل درمان نشود، زخم می‌تواند باعث ایجاد آبسه شده و به نواحی دیگر پا نیز منتقل شود. در این مرحله، زخم اغلب می‌تواند با جراحی، قطع عضو یا تعویض پوست با پوست سنتز شده، درمان شود.
اگر هر کدام از این علائم را دارید، منتظر وقت ملاقات بعدی نمانید. بلافاصله به پزشک خود یا پزشک پا مراجعه کنید:
- درد در پاها یا گرفتگی در باسن، ران‌ها یا ساق پا در طی فعالیت فیزیکی
- گزگز، سوزش یا درد در پا
- بی‌حسی در هنگام لمس پا یا ناتوانی در خوب حس کردن گرما و سرما
- تغییر در شکل پا به مرور زمان
- ریختن موهای انگشتان، پا و ساق پا
- پوست خشک و ترک خورده پا
- تغییر رنگ و دمای پا
- ضخامت و زردی ناخن‌های پا
- عفونت‌های قارچی در بین انگشتان پا مانند پای ورزشکاران
- تاول، زخم، آلسر، عفونت یا رشد ناخن درون بافت پا
اکثر مبتلایان به دیابت می‌توانند از عوارض جدی پا پیشگیری کنند. مراقبت منظم خانگی و ملاقات با پزشک بهترین راه برای پیشگیری از بروز مشکلات مربوط به پا ( و رفع مشکلات کوچک که منجر به بروز مشکلات جدی می‌شوند) است.
روش‌های تشخیص زخم پای دیابتی
تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی
اگر مبتلا به زخم پای دیابتی هستید، پزشک از شما می‌پرسد که اولین بار کی متوجه زخم شدید. پزشک در مورد دیگر بیماری‌های شما، مانند نوروپاتی محیطی یا بیماری عروقی اندام تحتانی که احتمال بروز زخم پا را افزایش می‌دهند، سوال می‌کند.
پزشک پا، انگشتان و ناخن‌ها را برای مشاهده تاول، بریدگی، خراش یا رشد ناخن در گوشت که ممکن است منجر به زخم بیشتر شود را معاینه می‌کند و همچنین مقدار جریان خون پا را به وسیله لمس ضربان بررسی می‌کند.
ممکن است از شما بخواهد که بایستید یا راه بروید تا نحوه توزیع وزن بدن روی استخوان‌ها و مفاصل پا را بررسی کند. لنگ زدن ممکن است نشانه آسیب ساختاری باشد و راه رفتن ناهماهنگ نیز می‌تواند باعث ایجاد تاول گردد. پزشک شکل پا را نیز بررسی می‌کند، زیرا هم ترازی غیرطبیعی ممکن است احتمال ایجاد زخم‌ها را افزایش دهد.
عکسبرداری با اشعه ایکس
پزشک ممکن است برای بررسی تغییراتی در هماهنگی استخوان‌های پا، عکسبرداری اشعه ایکس را توصیه کند. عکسبرداری اشعه ایکس از دست رفتن توده استخوانی را مشخص می‌کند که ممکن است به خاطر عدم تعادل هورمون‌ها در رابطه با دیابت روی دهد.
توده کم استخوانی، استخوان‌ها را ضعیف کرده و می‌تواند منجر به شکستگی‌های مکرر و دیگر صدمات در پا شود که بیماری به نام پای شارکو معروف است.
تشخیص زودهنگام این عارضه می‌تواند به جلوگیری از انحراف دائمی استخوان‌های پا کمک کرده و از ایجاد زخم‌های جدید پیشگیری کند.
تصاویر ام آر آی
در عکسبرداری‌های MRI از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد عکس سه بعدی و رایانه‌ای از بافت‌های نرم داخل بدن استفاده می‌شود. در صورتی که اطلاعات بیشتری در مورد وسعت آسیب ناشی از زخم نیاز باشد، پزشک ممکن است این آزمایش را توصیه کند. عکسبرداری MRI می‌تواند التهاب که علامت احتمالی عفونت است را آشکار کند.
آزمایش خون
اگر علائم عفونت مانند قرمزی، ورم و گرما در ناحیه زخم مشاهده شد، پزشک ممکن است آزمایش خون را برای بررسی عفونت توصیه کند. این تست در مطب پزشک گرفته می‌شود و نتایج معمولا در عرض یک هفته مشخص می‌گردند.
روش‌های درمان زخم پای دیابتی
پزشکان می‌توانند زخم پای دیابتی را با دبریدمان بردارند، یعنی پوست مرده یا اجسام خارجی که ممکن است باعث زخم پای دیابتی شوند را خارج کنند. عفونت عارضه ای جدی در زخم پای دیابتی است و نیاز به درمان فوری دارد. همه عفونت‌ها به یک روش درمان نمی‌شوند. بافت اطراف زخم ممکن است برای تشخیص نوع آنتی بیوتیک موثر به آزمایشگاه ارسال گردد. اگر پزشک حدس زد که عفونت حاد است، ممکن است عکس برداری اشعه ایکس برای مشاهده عفونت استخوان تجویز کند. گزینه‌های درمانی برای زخم پای دیابتی به صورت زیر هستند:
دارو برای زخم پای دیابتی
اگر عفونت حتی بعد از پیشگیری و درمان ضد فشار، پیشروی کرد، پزشک ممکن است داروهای آنتی بیوتیکی، ضد انعقادی یا ضد پلاکت‌ها را تجویز کند.
بسیاری از این آنتی بیوتیک‌ها بهاستافیلوکوکوس اورئوسحمله می‌کنند. باکتری استافیلوکوکوس اورئوس باعث ایجاد عفونت‌های استاف یابتا هموفیلیک استروپتوکوکوسمی‌گردند که به طور طبیعی در روده انسان وجود دارند.
در مورد دیگر بیماری‌هایی که دارید و ممکن است احتمال عفونت را توسط این باکتری‌های مضر افزایش دهند، مثلا ایدز و مشکلات کبدی، با پزشک مشورت کنید.
استفاده از کفش‌های خاص
برای جلوگیری از درد زخم پا روی آنها نایستید. به این حالت برداشتن بار می‌گویند و برای تمامی انواع زخم پای دیابتی مفید است. فشار راه رفتن می‌تواند عفونت را بدتر کرده و زخم را بزرگتر کند. پزشک ممکن است استفاده از موارد خاصی را برای محافظت از پا توصیه کند:
- کفش‌های طراحی شده برای مبتلایان به دیابت
- گچ پزشکی
- بریس پا
- بانداژ فشاری
- کفی برای جلوگیری از ایجاد میخچه و پینه
ازن‌تراپی زخم پای دیابتی
ازن یک گاز است و می‌تواند برای درمان زخم پای دیابتی استفاده شود. این درمان می‌تواند با روغن‌های غنی شده با ازون (مثلا روغن آفتابگردان یا زیتون غنی شده با ازن) یا توسط ترکیب اکسیژن و ازون و قرار گرفتن مستقیم روی زخم انجام شود.
روش‌های جراحی
پزشک ممکن است به شما توصیه کند برای بهبود زخم خود جراحی شوید. جراح می‌تواند با تراشیدن استخوان یا ناهنجاری‌های پا مانند بونیون یا انگشت چکشی به رفع فشار اطراف زخم کمک کند. احتمالا نیاز به انجام جراحی برای زخم پای دیابتی نباشد. اما اگر دیگر گزینه‌های درمانی نتوانند به ترمیم زخم کمک کنند، جراحی می‌تواند از بدتر شدن زخم یا قطع عضو جلوگیری کند.
روش‌های پیشگیری از بوجود آمدن زخم پای دیابتی
بر اساس مطالعه مروری در سال 2017 در ژورنال پزشکی نیوانگلند، بیش از نیمی از زخم‌های پای دیابتی عفونی می‌شوند. تقریبا 20% از عفونت‌های حاد تا متوسط در بیماران مبتلا به دیابت منجر به قطع عضو می‌گردند. مراقبت پیشگیرانه ضروری است. به دقت قند خون خود را کنترل کنید، زیرا عوارض دیابت وقتی کم می‌شود که قند خون ثابت باشد. می توانید با استفاده از موارد زیر نیز به پیشگیری از بروز مشکلات پا کمک کنید:
- هر روز پاهای خود را بشویید.
- ناخن‌های پای خود را به اندازه کوتاه کنید ولی زیاد کوتاه نکنید.
- پاهای خود را خشک و مرطوب نگه دارید.
- جوراب‌های خود را مرتب عوض کنید.
- برای برداشتن پینه و میخچه به متخصص پا مراجعه کنید.
- کفش‌های مناسب بپوشید.
زخم پای دیابتی می‌تواند بعد از درمان عود کنند. اگر ناحیه زخم شده دوباره مورد هجوم قرار گیرد، بافت زخمی می‌تواند عفونی شود. بنابراین به منظور پیشگیری از بازگشت زخم پای دیابتی، پزشک ممکن است به شما توصیه کند از کفش‌های ویژه‌ای که برای بیماران دیابتی طراحی شده است استفاده کنید.
بعلاوه، می‌توان از عفونت زخم پای دیابتی پیشگیری کرد:
- شستشوی پا
- ضدعفونی کردن پوست اطراف زخم
- خشک نگه داشتن زخم با تعویض مکرر پانسمان
- درمان‌های آنزیمی
- پانسمان‌های حاوی کلسیم آلژینات به منظور مهار رشد باکتری‌ها
حرف پایانی
اگر به موقع متوجه زخم پای دیابتی شوید، می‌توان آن را درمان کرد. اگر زخم پا ایجاد شد سریعا به پزشک مراجعه کنید، زیرا احتمال عفونت با گذشت زمان بیشتر می‌شود. عفونت درمان نشده ممکن است منجر به قطع عضو گردد. در هنگامی که زخم پای دیابتی درمان می‌شود روی آن فشار نیاورید و از برنامه درمانی پزشک پیروی کنید. ترمیم زخم پای دیابتی می‌تواند چند هفته زمان برد. اگر قند خون بالا باشد و فشار مستمر روی زخم وارد شود، ترمیم زخم‌ها ممکن است طولانی‌تر گردد. ادامه رژیم غذایی با اهداف گلیسمی و برداشتن فشار از روی پاها موثرترین راه برای ترمیم زخم پای دیابتی است. زمانی که زخم ترمیم شد، مراقبت پیشگیرانه مستمر به رفع احتمال عود مجدد زخم کمک خواهد کرد.
سوالات پرتکرار
زخم پای دیابتی چه شکلی است؟
اگر زخم پای دیابتی در مراحل پیشرفته باشد، باید مشهود باشد. زخم پای دیابتی شبیه یک دهانه قرمز گرد در پوست است که با پوست ضخیمی بسته شده است. زخم‌های شدید می‌توانند به اندازه‌ای عمیق شوند که به تاندون‌ها و استخوان‌ها برسند.
آیا می‌توان زخم پای دیابتی را درمان کرد؟
اگر مبتلا به دیابت هستید، احتمال زیادی وجود دارد که زخم پای دیابتی در پای شما ایجاد گردد. زخم پای دیابتی دلیلی رایج برای بستری مبتلایان به دیابت در بیمارستان است. ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها زمان نیاز باشد تا زخم پای دیابتی درمان گردد.
چه چیزی به تسریع بهبودی زخم‌های دیابتی کمک می‌کند؟
تغذیه خوب نیازهای بدن، مانند ویتامین C، زینک و پروتئین را برای ترمیم سریعتر مهیا می‌کند. فعال بمانید. ورزش به بهبود حساسیت انسولین کمک می‌کند. این امر به خروج موثر قند از جریان خون و ورود آن به سلولها کمک کرده و روند ترمیم و سلامت بدن را بهبود می‌بخشد.
چه پمادی برای درمان زخم پای دیابتی مفید است؟
کلوتریمازول یکی از موثرترین پمادها برای پیشگیری و درمان عفونت زخم پای دیابتی است. این ماده به طبقه‌ای از داروها به نام ایمیدازول تعلق دارد. این ماده یک پماد ضدقارچی است که منجر به توقف رشد عفونت قارچی می‌شود.
چه مدت طول می‌کشد تا زخم پای دیابتی ترمیم گردد؟
زخم پای دیابتی در هفت نفر از ده بیمار مبتلا کاملا ترمیم می‌شود. در این بیماران 17 زخم از 20 مورد به طور متوسط در 42 روز ترمیم می‌شوند. 7 نفر از 13 بیمار مبتلا به زخم پای دیابتی بهبودی کامل خواهند داشت. در بیماران مبتلا به زخم بستر، 13 زخم از 21 زخم به طور متوسط در 29 روز درمان می‌شوند.
آیا وازلین برای زخم پای دیابتی مفید است؟
دیابت می‌تواند باعث خشکی شدید پوست گردد که ممکن است باعث بروز ترک پوستی و دیگر مشکلات گردد. بین انگشتان پا وازلین یا لوسیون نزنید. رطوبت اضافی در این مکان‌ها می‌تواند منجر به عفونت گردد.
چگونه زخم پای دیابتی را پانسمان کنید؟
معمولا، پانسمان‌هایی که حاوی عامل ضد میکروبی هستند، استفاده می‌شوند. در حقیقت گاز معمولی ممکن است به پوست آسیب وارد کند. پانسمان‌های آلژینات و فومی جذب بالایی برای زخم‌های با ترشحات متوسط و شدید ایجاد می‌کنند. برای زخم پای دیابتی با بافت مرده، هیدروژل یا پانسمان‌های حاوی کلاژن و نقره موثرترین موارد هستند.
آیا عسل برای زخم پای دیابتی مفید است؟
استفاده از عسل به طور چشمگیری مقدار احتمال قطع عضو را کاهش داده و ترمیم زخم را بهبود می‌بخشد، اما برای زخم پای دیابتی مزمن پانسمان استفاده می‌شود.
چه زمانی قطع عضو پای دیابتی انجام می‌شود؟
اکثر اوقات درمان برای حذف بافت مرده یا اجسام خارجی، تمیز نگه داشتن زخم و کمک به ترمیم است. زخم‌ها نیاز به بررسی مرتب دارند. یعنی حداقل هر 1 تا 2 هفته. اگر زخم باعث از دست رفتن شدید بافت یا عفونت شود و زندگی بیمار را تهدید کند، ممکن است قطع عضو تنها درمان باشد.
آیا می‌توانید با وجود زخم پای دیابتی دوش بگیرید؟
در حمام زخم و پانسمان نباید خیس شود، زیرا می‌تواند احتمال عفونت افزایش یابد. می‌توانید از کیسه پلاستیکی برای خشک نگه داشتن پا استفاده کنید، اما توصیه می‌کنیم که از صندلی حمام نیز برای کاهش ورود آب به داخل کیسه و پیشگیری از لیز خوردن استفاده کنید.
پانسمان زخم هر چند وقت باید عوض شود؟
اولین قدم حذف اجسام خارجی و بافت مرده از زخم و قرار دادن پانسمان مناسب است. این بهترین شرایط برای ترمیم زخم است. برای پانسمان زخم، از پانسمان ساده بدون چسب استفاده می‌شود. این پانسمان‌ها معمولا باید هر هفته تعویض شوند.
