روماتیسم ستون فقرات یا اسپوندیلیت آنکیلوزان یک عارضه التهابی است که با گذشت زمان می‌تواند سبب اتصال برخی از مهره‌های ستون فقرات شود. این عارضه سبب کاهش انعطاف‌پذیری ستون فقرات شده و امکان دارد باعث خمیده شدن پشت بدن شود. در صورت تاثیر بر دنده‌ها، ممکن است تنفس عمیق برای شخص دشوار شود. علائم روماتیسم ستون فقرات معمولاً در اوایل بزرگسالی بروز می‌کنند. ممکن است التهاب در دیگر بخش‌های بدن (معمولاً چشم‌ها) ایجاد شود. این عارضه دارای درمان نمی‌باشد، ولی روش‌های درمان روماتیسم ستون فقرات می‌توانند سبب بهبود علائم و کاهش سرعت پیشروی این عارضه شوند.
روماتیسم ستون فقرات چیست؟
روماتیسم ستون فقرات نوعی التهاب مفصل است که بر قسمت پشت بدن اثر گذاشته و سبب التهاب در ستون فقرات می‌شود. این حالت می‌تواند سبب بروز درد و خشکی در کمر، قفسه سینه و گردن شود. این عارضه معمولاً در اواخر دوره نوجوانی یا بیست سالگی ایجاد می‌شود.
در واکنش به التهاب، بدن کلسیم اضافی در اطراف استخوان‌های ستون فقرات ایجاد می‌کند. رشد تکه‌های اضافی استخوان می‌تواند سبب سفت‌تر شدن کمر و گردن شود. در موارد نادر امکان دارد برخی از استخوان‌های ستون فقرات به علت کلسیم اضافی به هم متصل شوند. در موارد شدید این حالت می‌تواند سبب خمیدگی بیشتر ستون فقرات شود.
علائم روماتیسم ستون فقرات
در پاسخ به این سوال که علائم روماتیسم ستون فقرات چیست بایستی گفته شود که این عارضه در مراحل اولیه دارای علائم زیر می‌باشد:
- خشکی و درد در قسمت پایین کمر در اوایل صبح که برای حداقل 30 دقیقه ادامه داشته و سپس در طول روز و یا با انجام فعالیت کاهش پیدا می‌کند.
- دردی که سبب بیداری شخص در خواب می‌شود.
- در در باسن (قسمت چپ یا راست یا هر دو قسمت) و در برخی از مواقع در پشت ران‌ها
این عارضه در برخی از مواقع با کمردرد اشتباه گرفته می‌شود. کمر درد معمولاً باعث بروز درد کوتاه‌مدت می‌شود. ولی درد ناشی از روماتیسم ستون فقرات طولانی مدت می‌باشد.
همچنین ممکن است در قسمت گردن، شانه‌ها، لگن یا ران نیز درد ایجاد شود که در زمان عدم فعالیت می‌تواند تشدید شود. برای مثال در زمان نشستن برای مدت طولانی امکان دارد در زانوها یا مچ پا درد، خشکی و ورم ایجاد شود.
شدت درد و خشکی می‌تواند در طول زمان متفاوت باشد. اگر بیشتر قسمت‌های ستون فقرات درگیر باشند، امکان دارد انجام فعالیت‌های مستلزم خم شدن یا چرخش برای شخص دشوار باشد.
دیگر نشانه‌های روماتیسم ستون فقرات شامل:
- درد در قسمت پاشنه یا قوس کف پا
- درد و ورم در انگشتان دست یا پا
- احساس درد در زمان لمس در قسمت پایین لگن که می‌تواند سبب دشوار شدن نشستن بر روی سطوح سفت شود.
- درد قفسه سینه یا گرفتگی اطراف قفسه سینه که به تدریج ایجاد می‌شود. این حالت می‌تواند نفس عمیق را برای شخص دشوار کند. امکان دارد دنده‌ها دردناک شوند و پس از فعالیت‌های ملایم نیز تنگی نفس ایجاد شود. عطسه یا سرفه می‌تواند سبب بروز درد شود.
- التهاب روده‌ها. روماتیسم ستون فقرات می‌تواند باعث ایجاد مشکلات مرتبط با روده به نام بیماری التهابی روده یا کولیت شود. در صورت وجود اسهال برای مدت بیش از دو هفته یا مدفوع لزج و خونی بایستی به پزشک مراجعه شود.
- خستگی که پس از خواب یا استراحت رفع نمی‌شود. این حالت می‌تواند در اثر روماتیسم و یا در اثر کم‌خونی ایجاد شود. کم‌خونی در اثر کاهش گلبول‌های قرمز خون که اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند بروز می‌کند.
- افسردگی و اضطراب
- التهاب چشم (یووئیت یا ایریتیس). اولین علائم این عارضه معمولاً بروز درد و قرمزی چشم می‌باشند. در این حالت امکان دارد نگاه کردن به نورهای روشن دشوار باشد.
در صورت بروز درد و قرمزی یک یا هر دو چشم و یا تغییر در بینایی مانند تاری دید، از دست دادن جزئی بینایی، لکه‌های شناور چشمی یا حساسیت به نور بایستی فوراً به پزشک مراجعه شود. امکان دارد علائم روماتیسم ستون فقرات در مردان و زنان متفاوت باشد و ممکن است به تشخیص دیرهنگام منجر شود.
علت‌های ابتلا به روماتیسم ستون فقرات
علت بروز بیماری روماتیسم ستون فقرات در حال حاضر مشخص نیست. برخی از عواملی که امکان دارد در افزایش احتمال این عارضه موثر باشند شامل:
- سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی ابتلا به روماتیسم ستون فقرات در بروز این عارضه موثر است (به همراه وجود پروتئین HLA-B27). بیش از 90 درصد از افراد مبتلا به این عارضه دارای ژن این پروتئین هستند.
- سن: بر خلاف دیگر عارضه‌های التهاب مفصل، علائم اولیه این عارضه معمولاً در افراد جوان ظهور می‌کند. علائم در بیشتر موارد در سنین بین 20 تا 40 سالگی بروز می‌کنند.
- جنسیت: در ارتباط با مقایسه ابتلا به روماتیسم ستون فقرات در زنان و مردان بایستی توجه شود که تحقیقات نشان می‌دهند که روماتیسم ستون فقرات به میزان حدود دو برابر، در مردان بیشتر از زنان ایجاد می‌شود. البته میزان شیوع واقعی این عارضه ممکن است از این مقدار نیز بیشتر باشد.
چه موقع به دکتر مراجعه کنیم؟
در صورت وجود دردی که به تدریج در قسمت کمر یا باسن ایجاد می‌شود، و یا دردی که در صبح شدید می‌باشد و یا شخص را در زمان نیمه شب بیدار می‌کند، (خصوصاً اگر درد با ورزش بهبود پیدا کرده و با استراحت تشدید پیدا می‌کند) بایستی به پزشک مراجعه شود.
در صورت وجود روماتیسم ستون فقرات و وجود علائم زیر نیز بایستی فوراً به پزشک مراجعه شود:
- درد در قفسه سینه
- دشواری در تنفس
- مشکلات مرتبط با بینایی
- کمر درد شدید یا درد در مفاصل دیگر
- سفتی و خشکی ستون فقرات
- کاهش وزن بدون دلیل
روش تشخیص روماتیسم ستون فقرات
آزمایشی برای تشخیص قطعی روماتیسم ستون فقرات وجود ندارد. پزشک پس از ارزیابی علائم و سابقه خانوادگی، از معاینه بدنی استفاده می‌کند. امکان دارد پزشک از یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر برای تشخیص استفاده کند:
- آزمایش‌های تصویربرداری: از ام آر آی برای تشخیص مشکلات مرتبط با ستون فقرات استفاده می‌شود. همچنین ممکن است از تصویربرداری با اشعه ایکس برای تشخیص التهاب مفصل یا رد احتمال وجود مشکلات دیگر استفاده شود.
- آزمایش خون: از آزمایش خون برای بررسی وجود ژن HLA-B27 استفاده می‌شود.
درمان روماتیسم ستون فقرات
درمان قطعی روماتیسم ستون فقرات در حال حاضر امکان‌پذیر نیست، ولی روش‌های درمانی می‌توانند به کنترل درد و علائم دیگر کمک کنند. درمان زودهنگام همچنین به جلوگیری از بروز عوارض مانند تغییر شکل استخوان یا کاهش سرعت بروز این عارضه‌ها کمک می‌کند.
مصرف دارو برای روماتیسم ستون فقرات
امکان دارد پزشک جهت درمان روماتیسم ستون فقرات، داروهای مختلف برای شخص تجویز کند. نوع داروی تجویزی به میزان پیشرفت و شدت عارضه بستگی دارد.
- داروهای ضد التهابی و غیر استروئیدی. این نوع داروها مانند ایبوپروفن و ناپروکسن معمولاً برای کمک به کنترل درد و التهاب استفاده می‌شوند. این داروها عموماً ایمن هستند و دارای عوارض چندانی نیستند.
- کورتیکواستروئید. کورتیکواستروئیدها، داروهای ضدالتهاب قوی هستند که می‌توانند سبب تسکین علائم و بهبود آسیب‌دیدگی اطراف ستون فقرات شوند، ولی نباید برای طولانی مدت استفاده شوند.
- داروهای بیولوژیک. داروهای مهارکننده فاکتور نکروزدهنده تومور و IL-17، داروهایی هستند که می‌توانند محرک‌های التهاب در بدن را مسدود کنند. این داروها برای جلوگیری از التهاب استفاده شده و امکان دارد سبب تسکین درد و خشکی مفصل شوند.
- داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری. امکان دارد پزشک داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری برای شخص تجویز کند. این داروها سبب کاهش سرعت پیشروی عارضه در بدن و جلوگیری از تشدید علائم می‌شوند.
فیزیوتراپی ستون فقرات
فیزیوتراپی یکی از روش‌های حفظ فعالیت بدن در زمان ابتلا به روماتیسم ستون فقرات می‌باشد. این روش به کاهش خشکی مفاصل و بهبود وضعیت بدنی و انعطاف پذیری بدن و کاهش درد کمک می‌کند.
تمرین برای بهبود حالت بدنی
بهبود حالت بدنی در رفع علائم روماتیسم ستون فقرات بسیار اهمیت دارد. به این منظور متخصص فیزیوتراپی انجام تمارین زیر را توصیه می‌کند:
- دراز کشیدن بر روی زمین. بر روی سطحی سفت دراز بکشید و زیر سینه و پیشانی یک بالش قرار دهید. برای مدت 1 تا 2 دقیقه در همین وضعیت بمانید و به تدریج این زمان را تا 20 دقیقه افزایش دهید.
- قرارگیری در حالت ایستاده پشت به دیوار. روبروی یک دیوار بایستید (پشت به دیوار) به طوری که بین پاشنه‌ها چهار اینچ فاصله باشد و باسن و شانه با دیوار تماس داشته باشد. تلاش کنید تا پشت سر خود را به دیوار برسانید و این وضعیت را برای مدت 10 ثانیه حفظ کنید. این تمرین را 5 بار تکرار کنید.
تمارین تقویتی
یوگا به همراه استفاده از وزنه‌های سبک سبب افزایش قدرت می‌شود. تمارین تای چی نیز با استفاده از حرکات آهسته سبب افزایش قدرت و تعادل می‌شود.
حرکات کششی و تمارین مربوط به افزایش انعطاف‌پذیری
تمارین مربوط به انعطاف‌پذیری سبب افزایش دامنه حرکتی می‌شوند. این تمارین بدون استفاده از وزنه انجام شده و در زمان انجام این تمارین، بر مفاصلی که خشک و سفت هستند تمرکز می‌شود.
تمارین مربوط به انعطاف‌پذیری خصوصاً برای افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات که تمایلی به حرکت دادن مفاصل دردناک ندارند، دارای اهمیت هستند.
عدم حرکت دادن مفاصل همچنین می‌تواند منجر به اتصال استخوان‌های ستون فقرات در افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات شود. در این حالت، استخوان‌های ستون فقرات با یکدیگر رشد کرده و سبب سفت شدن ستون فقرات و دشواری در راه رفتن می‌شود.
تمارین مربوط به تنفس عمیق
در صورت ابتلا به روماتیسم ستون فقرات امکان دارد تنفس عمیق برای شخص دشوار شود. حتی در زمان انجام فعالیت‌های روزمره نیز ممکن است تنگی نفس ایجاد شود.؛ چرا که حفره قفسه سینه ملتهب شده و به اندازه کافی گسترش پیدا نمی‌کند.
تمارین مربوط به تنفس عمیق می‌توانند به انعطاف‌پذیری دیواره قفسه سینه (خصوصاً مفاصل در محلی که دنده‌ها به مهره‌های ستون فقرات متصل می‌شوند) کمک کند. این تمارین می‌توانند به تدریج توانایی انجام نفس عمیق را افزایش دهند.
فعالیت‌های ویژه فردی
متخصص فیزیوتراپی به طرح‌ریزی برنامه درمانی برای هر شخص که با سبک زندگی و شدت بیماری و وضعیت بدنی هماهنگ باشد، کمک می‌کند.
علاوه بر برنامه ورزشی، متخصص فیزیوتراپی در ارتباط با دوچرخه‌سواری، شنا یا دیگر ورزش‌های ایروبیک کم‌برخورد شخص را راهنمایی می‌کند.
سرما و گرما درمانی
استفاده از پد حرارتی و حمام آب گرم به تسکین درد و خشکی در ستون فقرات و دیگر مفاصل کمک می‌کند. پک سرد نیز در کاهش التهاب در مفاصل دردناک یا متورم موثر است.
طب سوزنی
در ارتباط با درمان روماتیسم ستون فقرات با طب سنتی بایستی گفته شود که طب سوزنی می‌تواند به کاهش درد و دیگر علائم این عارضه کمک کند. این روش با فعال‌سازی هورمون‌های مرتبط با تسکین درد، در کاهش درد و علائم عارضه موثر است.
ماساژ درمانی
ماساژ علاوه بر خاصیت آرامش بخش و نشاط‌آور، به حفظ انعطاف‌پذیری و بهبود دامنه حرکتی کمک می‌کند. متخصص فیزیوتراپی از محل قرارگیری نقاط حساس و دردناک اطراف ستون فقرات که نیاز به ماساژ دارند آگاه است.
الکتروتراپی
الکتروتراپی با تحریک الکتریکی عضله، حفظ و افزایش دامنه حرکتی و کنترل درد مزمن برای بازآموزی و آرام‌سازی عضلات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جراحی
در صورت وجود آسیب دیدگی شدید در مفاصل زانو یا لگن، امکان دارد به جراحی تعویض مفصل نیاز باشد. در ارتباط با جراحی روماتیسم ستون فقرات بایستی توجه شود که در صورت وضعیت نامناسب بدنی ناشی از اتصال استخوان‌ها امکان دارد شخص به استئوتومی نیاز داشته باشد. در این روش از برش و اصلاح راستای استخوان‌های ستون فقرات استفاده می‌شود.
نوع روش درمان به شدت عارضه و مشکلات ناشی از بروز علائم بستگی دارد.
خطرات و عوارض روماتیسم ستون فقرات
در مواردی که روماتیسم ستون فقرات شدید باشد، استخوان جدید به عنوان بخشی از واکنش بدن برای بهبود تشکیل می‌شود. این استخوان جدید به تدریج فاصله بین مهره‌ها را پر کرده و در نهایت بخش‌هایی از مهره‌ها را به هم متصل می‌کند. این بخش‌ها از ستون مهره سفت و غیر قابل انعطاف می‌شوند. در این حالت امکان دارد قفسه سینه نیز سفت شده و سبب محدودیت ظرفیت و عملکرد ریه‌ها شود.
دیگر عوارض و خطرات روماتیسم ستون فقرات شامل:
- التهاب چشم (یووئیت). این عارضه یکی از شایع‌ترین عوارض روماتیسم ستون فقرات است و می‌تواند سبب بروز سریع درد در چشم، حساسیت به نور و تاری درد شود. در صورت بروز این علائم بایستی به پزشک مراجعه شود.
- شکستگی فشاری. استخوان‌های بدن در برخی از افراد در مراحل اولیه روماتیسم ستون فقرات ضعیف می‌شوند و در نتیجه ممکن است حالت خمیدگی بدن افزایش پیدا کند. شکستگی مهره‌ها می‌تواند سبب وارد شدن فشار و آسیب دیدگی احتمالی طناب نخاعی و اعصابی شود که از ستون فقرات عبور می‌کنند.
- مشکلات قلبی. روماتیسم ستون فقرات می‌تواند سبب بروز مشکلات مرتبط با آئورت (بزرگ‌ترین سرخرگ در بدن) شود. آئورت ملتهب امکان دارد به حدی بزرگ شود که شکل دریچه آئورت در قلب را تغییر داده و سبب اختلال در عملکرد آن شود. التهاب مرتبط با روماتیسم سبب افزایش احتمال بروز مشکلات قلبی می‌شود.
کنترل بیماری روماتیسم ستون فقرات
علاوه بر روش‌های رایج برای درمان روماتیسم ستون فقرات، روش‌های زیر می‌توانند به بهبود التهاب و درد ناشی از این عارضه کمک کنند:
- استفاده از رژیم غذایی سالم: مواد غذایی سرخ شده، گوشت فرآوری شده و غذاهای حاوی چربی و شکر زیاد می‌توانند دارای تاثیر التهابی باشند. رژیم غذایی ضد التهابی مانند رژیم مدیترانه‌ای می‌تواند به رفع التهاب کمک کند.
- حفظ وزن ایده‌آل: چاقی و اضافه وزن سبب وارد شدن فشار اضافی بر مفاصل و استخوان‌ها می‌شود.
- کاهش مصرف الکل: مصرف بیش از حد الکل سبب تضعیف استخوان‌ها و افزایش خطر بروز پوکی استخوان می‌شود.
- قطع مصرف دخانیات: مصرف دخانیات سبب تسریع روند آسیب دیدگی ستون فقرات و تشدید درد می‌شود. پزشک در جهت قطع مصرف دخانیات به شخص کمک خواهد کرد.
آیا می‌توان از ابتلا به بیماری روماتیسم ستون فقرات پیشگیری کرد؟
نحوه جلوگیری از بروز روماتیسم ستون فقرات مشخص نمی‌باشد، چرا که علت بروز این عارضه به طور دقیق شناخته شده نیست. البته در صورت ابتلا به روماتیسم ستون فقرات، با استفاده از روش‌های زیر می‌توان از بروز ناتوانی ناشی از این عارضه جلوگیری کرد:
- حفظ فعالیت بدنی
- استفاده از رژیم غذایی سالم و حاوی مواد مغذی
- حفظ وزن ایده‌آل
استفاده از روش‌های فوق به همراه به کارگیری طب سنتی می‌تواند به کاهش سرعت پیشروی این عارضه کمک کند.
سوال‌های رایج در مورد روماتیسم ستون فقرات
روماتیسم ستون فقرات چگونه بر روند بارداری تاثیر می‌گذارد؟
ظاهراً روماتیسم ستون فقرات بر باروری یا جنین تاثیر نمی‌گذارد. این عارضه سبب افزایش احتمال سقط جنین، مرده‌زایی یا زایمان زودرس نمی‌شود. به طور کلی، زنان مبتلا به روماتیسم ستون فقرات می‌توانند فرزندانی سالم و با وزن طبیعی به دنیا بیاورند.
آیا امکان دارد کودکان به روماتیسم ستون فقرات مبتلا شوند؟
این عارضه معمولاً در سنین بین 17 تا 35 سال ایجاد می‌شود، ولی ممکن است کودکان و بزرگسالان در سنین بالاتر نیز به این عارضه مبتلا شوند.
در صورت ابتلا به روماتیسم ستون فقرات از مصرف چه مواد غذایی بایستی خودداری شود؟
در صورت ابتلا به این عارضه از مصرف مواد غذایی زیر بایستی خودداری شود:
- شکر یا قند
- نمک و مواد غذایی حاوی سدیم زیاد
- گوشت قرمز
- مواد غذایی حاوی چربی زیاد
- گندم و گلوتن
چه عارضه دیگری ممکن است با روماتیسم ستون فقرات اشتباه تشخیص داده شود؟
عارضه اکرونوزیس معمولاً بر ستون فقرات تاثیر گذاشته و می‌تواند با روماتیسم ستون فقرات اشتباه گرفته شود.
آیا ویتامین D به بهبود روماتیسم ستون فقرات کمک می‌کند؟
کلسیم برای حفظ سلامت استخوان‌ها ضروری است و ویتامین D نیز جهت جذب کلسیم الزامی می‌باشند. مصرف این دو ماده برای افراد مبتلا به روماتیسم ستون فقرات از اهمیت زیادی برخوردار است.
آیا روماتیسم ستون فقرات باعث بروز درد در طول روز می‌شود؟
روماتیسم ستون فقرات سبب بروز درد مزمن می‌شود، ولی امکان دارد در برخی از مواقع دوره‌هایی از درد و خشکی ایجاد شده و در دیگر مواقع درد شدیدی وجود نخواهد داشت. ممکن است علائم برای مدتی کاهش پیدا کرده و یا رفع شوند، ولی در نهایت دوباره ایجاد خواهند شد.
چرا علائم روماتیسم ستون فقرات در زمان شب تشدید می‌شوند؟
در صورت عدم تحرک برای مدت طولانی، مواد شیمیایی التهابی در مفاصل تجمع پیدا کرده و سبب تشدید درد و خشکی می‌شوند.
