بسیاری از افراد ممکن است بدون هیچ علامتی به پوکی استخوان مبتلا شوند. زمانیکه پوکی استخوان دارید، استخوان‌های شما ضعیف می‌شوند و احتمال شکستگی بیشتر می‌شود. از آنجایی که این بیماری قابل پیشگیری و درمان است، تشخیص زودهنگام آن می‌تواند تفاوت چشمگیری ایجاد کند. در هر سنی که هستید، هرگز برای انجام اقدامات حافظتی از استخوان‌ها و جلوگیری از شکستگی آن‌ها دیر نیست. با تشخیص به موقع پوکی استخوان و شدت آن، پزشک می‌تواند مناسب‌ترین و بهترین دارو را تجویز کند.
مراحل تشخیص پوکی استخوان
ارزیابی پزشکی برای تشخیص پوکی استخوان و تخمین خطر شکستگی استخوان، ممکن است شامل یک یا چند مرحله از مراحل زیر باشد:
- بررسی سابقه پزشکی بیمار
- معاینه فیزیکی
- سنجش تراکم استخوان
- آزمایش خون
- تست‌های تصویربرداری
- امتیاز FRAX
تست‌های دیگری که ممکن است برای ارزیابی سلامت استخوان استفاده شوند، اما برای تشخیص پوکی استخوان استفاده نمی‌شوند، شامل تست‌های نشانگر بیوشیمیایی، اسکن اشعه ایکس، ارزیابی شکستگی مهره‌ها (VFAs) و اسکن استخوان می‌باشند.
سابقه پزشکی برای تشخیص پوکی استخوان
پزشک شما برای درک بهتر خطر، از شما سؤالاتی می‌پرسد. عواملی که او ممکن است در نظر بگیرد عبارتند از:
- سن شما
- جنسیت شما
- آیا یائسه شده‌اید (زنان)
- سابقه شخصی شما از شکستگی استخوان در بزرگسالی
- سابقه خانوادگی شکستگی استخوان و پوکی استخوان
- عادات سیگار کشیدن یا نوشیدن الکل
- رژیم غذایی شما، از جمله میزان کلسیم و ویتامین D که دریافت می‌کنید
- ورزش و فعالیت بدنی
- اینکه آیا اختلال خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی داشته‌اید یا خیر
- اینکه آیا پریودهای منظمی داشته‌اید (زنان قبل از یائسگی)
- سطح تستوسترون (مردان)
- اینکه آیا دارو مصرف می‌کنید یا بیماری خاصی دارید که ممکن است باعث تحلیل استخوان شود.
معاینه فیزیکی برای تشخیص پوکی استخوان
در طول معاینه فیزیکی پوکی استخوان، پزشک شما را بررسی می‌کند تا ببیند آیا قد شما کوتاه شده است یا خیر و نیز ستون فقراتتان را معاینه می‌کند. بعد از 50 سالگی، هر سال باید طول قد خود را بدون کفش در همان مطب چک کنید.
در معاینه فیزیکی، موارد زیر بررسی می‌شود:
- قوز یا انحنای برجسته قسمت بالایی کمر (نخاع قفسه سینه)، که هایپرکیفوز یا کیفوز نامیده می‌شود.
- افزایش انحنا به سمت داخل در قسمت پایین کمر با بیرون زدگی شکم به سمت بیرون (قوس کمر).
- کاهش قد بدن
سنجش تراکم استخوان (BDT) برای تشخیص پوکی استخوان
از دیگر راه‌های تشخیص پوکی استخوان آزمایش سنجش تراکم استخوان است، که شامل اندازه‌گیری مقدار مواد معدنی مانند کلسیم در استخوان‌هایتان می‌باشد. رایج‌ترین و کاربردی‌ترین آزمایش با استفاده از جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DXA) است. این روش برای تشخیص پوکی استخوان قبل از شکستن استخوان، کمک به تخمین احتمال شکستگی استخوان در آینده و نظارت بر اثربخشی درمان‌های پوکی استخوان استفاده می‌شود. این آزمایش غیرتهاجمی و بدون درد است؛ یعنی هیچ سوزن یا ابزاری از طریق پوست یا بدن وارد نمی‌شود. نیز تابش بسیار کمی از اشعه استفاده می‌شود.
چه کسانی باید سنجش تراکم استخوان انجام دهند؟
- زنان 65 سال و بالاتر
- مردان 70 سال و بالاتر
- هر کسی که بعد از 50 سالگی شکستگی استخوان داشته باشد.
- زنان 50-64 ساله با عوامل خطر
- مردان 50-69 ساله با عوامل خطر
*نمونه‌هایی از عوامل خطر برای پوکی استخوان و شکستگی‌ها عبارتند از: سابقه خانوادگی پوکی استخوان و یا شکستگی، زمین خوردن مکرر، کمبود ویتامین D، سیگار کشیدن، مصرف بیش از حد الکل، سوء جذب و برخی داروها مانند پردنیزون.
روش سنجش تراکم استخوان
این یک تست بسیار ساده است که انجام آن فقط چند دقیقه طول می‌کشد. نیازی به درآوردن لباس ندارید، اما نباید دکمه یا زیپ در ناحیه ستون فقرات و باسن خود داشته باشید. روی میز DXA دراز می‌کشید و دستورالعمل‌های تکنسین را دنبال می‌کنید تا درست روی میز قرار بگیرید. سپس یک بازوی متحرک از بالای سر شما عبور می‌کند تا استخوان‌های شما را اسکن کند. اگرچه این کار برای شما بسیار آسان است، اما فناوری اسکن و سیستم کامپیوتری در واقع بسیار پیچیده است.
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
روش‌های کمی برای تشخیص پوکی استخوان وجود دارد. برای هر یک از این موارد، تأیید تشخیص، نیاز به ارزیابی دارد تا اطمینان حاصل شود که هیچ بیماری دیگری که به نظر پوکی استخوان برسد، ولی در اصل ربطی به آن نداشته باشد، وجود ندارد.
تراکم معدنی استخوان
خروجی تست DXA عددی به نام T-score است. برای زنان یائسه و مردان 50 سال و بالاتر، T-score عددی است که برای طبقه‌بندی تشخیصی استفاده می‌شود، به شرح زیر:
- نمره 1- یا بالاتر، تراکم استخوان طبیعی است. به عنوان مثال 0.9، 0 و 0.9- نمایانگر طبیعی بودن هستند.
- نمره T بین 1.0- و 2.5- به این معنی است که توده استخوانی کم یا استئوپنی دارید. به عنوان مثال می‌توان به نمرات 1.1-، 1.6- و 2.4- اشاره کرد.
- نمره 2.5- یا کمتر، تشخیص پوکی استخوان است. به عنوان مثال می‌توان به نمرات 2.6-، 3.3- و 3.9- اشاره کرد.
مهم است بدانید که ممکن است زمانی که نمره T بهتر از 2.5- باشد، پوکی استخوان در شما تشخیص داده شود، مانند زمانیکه قبلاً شکستگی استخوان داشته‌اید. همچنین، زمانی که امتیاز 2.5 یا کمتر باشد، ممکن است به بیماری دیگری غیر از پوکی استخوان، مانند استئومالاسی (نرمی استخوان) یا مولتیپل میلوما (سرطان استخوان) مبتلا باشید. پزشک شما می‌تواند شما را ارزیابی کند تا از صحت تشخیص مطمئن شود یا شما را به متخصص دیگری ارجاع دهد.
شکستگی
اگر بالای 50 سال سن دارید و شکستگی ستون فقرات، لگن، مچ دست، بازو (شانه)، دنده و یا لگن داشته‌اید، احتمالاً به پوکی استخوان مبتلا هستید. شکستگی ستون فقرات یا لگن بدون در نظر گرفتن نمره T به معنای پوکی استخوان است. وقوع شکستگی نشان می‌دهد که استخوان‌های شما ضعیف‌تر از آنچه باید باشد، بوده و ممکن است نیاز به ارزیابی بیشتر باشد. در افراد مسن، شکستگی‌های همراه با ضربه‌های شدید، مانند تصادف رانندگی، ممکن است نشانه‌ای از پوکی استخوان باشد.
آزمایش‌های تکمیلی
در برخی موارد ممکن است پزشک برای تشخیص شکستگی استخوان به دلیل پوکی استخوان و سایر عوامل مؤثر بر تحلیل استخوان از آزمایشات تکمیلی استفاده کند.
آزمایش خون برای تشخیص پوکی استخوان
برای شناسایی علل احتمالی از دست دادن سلول‌های استخوانی می‌توان از آزمایش خون و ادرار استفاده کرد. برخی از این آزمایش‌ها عبارتند از:
- سطح کلسیم خون
- اندازه‌گیری 24 ساعته کلسیم موجود در ادرار
- سنجش عملکرد تیروئید
- سطح هورمون پاراتیروئید
- سطح تستوسترون در مردان
- آزمایش 25 هیدروکسی ویتامین D برای تعیین اینکه آیا بدن ویتامین D کافی دارد یا خیر.
- تست‌های نشانگر بیوشیمیایی، مانند تلوپپتید N ترمینال (NTx) و تلوپپتید C ترمینال (CTX) کلاژن نوع I
برخی از آزمایش‌های ذکر شده در بالا می‌توانند نشان دهند که آیا بیماری دیگری دارید که باعث تحلیل استخوان می‌شود یا خیر. به این حالت پوکی "استخوان ثانویه" می‌گویند. بسته به علائم و سایر عوامل خطر، پزشک ممکن است بخواهد شرایط دیگری را که می‌تواند باعث تحلیل استخوان شود، آزمایش کند. اگر بیماری دیگری دارید که باعث تحلیل استخوان می‌شود، درمان آن معمولاً به حفظ سلامت استخوان شما کمک می‌کند. اما، برای بسیاری از افراد، اغلب هیچ دلیل شناخته شده‌ای برای از دست دادن استخوان یا پوکی استخوان وجود ندارد. آزمایش‌های نشانگر بیوشیمیایی خون و یا ادرار ممکن است به تخمین سرعت از دست دادن یا ساختن استخوان کمک کند.
تصویربرداری برای تشخیص پوکی استخوان
اسکن اشعه ایکس و ارزیابی شکستگی مهره‌ها (VFAs) می‌تواند شکستگی در ستون فقرات را نشان دهد. اسکن هسته‌ای استخوان، سی تی اسکن یا ام آر آی، همگی می‌توانند تغییراتی ناشی از سرطان، ضایعات استخوانی، التهاب، استخوان‌های شکسته را نشان دهند. آن‌ها اغلب برای کمک به یافتن علت کمردرد یا پیگیری ناهنجاری‌های مشاهده شده در عکس رادیوگرافی استفاده می‌شوند. این آزمایشات تصویربرداری تکمیلی برای تشخیص پوکی استخوان و نشان دادن تراکم نسبی استخوان است استفاده می‌شود.
ارزیابی خطر پوکی استخوان (FRAX)
FRAX، یک تست ارزیابی خطر پوکی استخوان است که از اطلاعات مربوط به تراکم استخوان و سایر عوامل خطر (سن، جنس، قد و وزن) شکستگی استخوان، به منظور تخمین خطر شکستگی در طی دوره 10 ساله استفاده می‌شود. امتیاز FRAX شما، شانس شکستگی لگن و همچنین احتمال شکستگی لگن یا سایر استخوان‌های اصلی را در ده سال آینده تخمین می‌زند. سایر استخوان‌های اصلی عبارتند از ستون فقرات، لگن، ساعد و شانه. این آزمایش، می‌تواند برای هدایت تصمیمات درمانی در افرادی که دارای سه شرط زیر هستند استفاده شود:
- زنان یا مردان یائسه 50 ساله و بالاتر
- افراد با تراکم استخوان پایین (استئوپنی)
- افرادی که داروی پوکی استخوان مصرف نکرده‌اند.
اگر تراکم استخوان پایین (استئوپنی) دارید، گزارش DXA شما ممکن است شامل امتیاز FRAX شما به همراه عدد سنجش تراکم استخوان باشد. اگر اینطور نیست، پزشک شما می‌تواند امتیاز FRAX شما را با استفاده از یک نسخه مبتنی بر وب پیدا کند. اگر احتمال شکستگی شدید در طی یک دوره 10 ساله (به معنی شکستگی ستون فقرات، لگن، شانه یا ساعد) 20 درصد یا بیشتر باشد، یا این احتمال 3 درصد یا بیشتر باشد، تشخیص پوکی استخوان داده می‌شود.
سوالات متداول
چه زمانی سنجش تراکم استخوان را تکرار کنیم؟
مانند هر آزمایش پزشکی، زمانیکه نتایج ممکن است بر برنامه‌های درمانی تأثیر بگذارد، تست سنجش تراکم استخوان باید تکرار شود. اغلب 1 تا 2 سال پس از شروع یا تغییر داروی پوکی استخوان برای ارزیابی پاسخ به درمان تکرار می‌شود. همچنین اگر تحت درمان نیستید، اما به زودی درمان را شروع می‌کنید، ممکن است در 1 تا 2 سال تکرار شود. آزمایشات بعدی بسته به شرایط فردی شما متفاوت است.
کدام تست تشخیصی در تشخیص پوکی استخوان دقیق‌تر است؟
بهترین پیش بینی‌کننده استحکام استخوان، سنجش تراکم استخوان است. تراکم استخوان را نمی‌توان با اشعه ایکس ساده تعیین کرد، اما یک روش تخصصی اشعه ایکس با دوز پایین به نام تراکم سنجی استخوان می‌تواند برای اندازه‌گیری میزان استخوان موجود در قسمت‌های مختلف اسکلت استفاده شود.
چگونه سطح کلسیم استخوان‌ها را بررسی کنیم؟
کلسیم موجود در آزمایش خون به شما نمی‌گوید که چه مقدار کلسیم در استخوان‌های شما وجود دارد. سلامت استخوان را می‌توان با اسکن اشعه ایکس به نام اسکن تراکم استخوان یا اسکن DXA اندازه‌گیری کرد. اسکن DXA محتوای مواد معدنی، از جمله کلسیم، و سایر فاکتورهای استخوانی شما را اندازه‌گیری می‌کند.
آیا آزمایش خون می‌تواند پوکی استخوان را نشان دهد؟
خیر. اسکن DXA رایج‌ترین روش برای اندازه‌گیری تراکم استخوان است. اما پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای تأیید تشخیص یا تشخیص مؤثر بودن درمان از دست دادن استخوان تجویز کند. این‌ها شامل آزمایش خون، آزمایش ویتامین D و یا آزمایش برخی هورمون‌ها می‌شود.
آیا آزمایش ادرار می‌تواند پوکی استخوان را تشخیص دهد؟
ارزیابی خطر پوکی استخوان (NTx) یک آزمایش ادرار است که خطر پوکی استخوان را با تشخیص میزان تحلیل (تجزیه) استخوان، قبل از آشکار شدن تغییرات قابل توجه در اسکن تراکم مواد معدنی استخوان، اندازه‌گیری می‌کند.
چه عددی پوکی استخوان شدید محسوب می‌شود؟
2.5- یا کمتر نشان دهنده‌ی پوکی استخوان است. هر چه عدد منفی بیشتر باشد، پوکی استخوان شدیدتر است.
