اگر زانوی شما به طور غیرعادی متورم شده، بیحرکت است و یا در هنگام خم شدن درد میگیرد، ممکن است که مایع در داخل کپسول مفصل زانو جمع شده باشد که به آن افیوژن (آبآوردگی) مفصل زانو گفته میشود. این عارضه در اکثر اوقات به دلیل ایجاد آسیب در مفصل زانو، مانند پارگی رباط یا دررفتگی کاسه زانو ایجاد میشود. در هر صورت، احتمال دارد که عوامل دیگری نیز موجب زانوی متورم شما شود. در صورتی که درمان در زمان مناسب انجام گیرد، ممکن است افیوژن حاد مفصل زانو به طور کامل بهبود یابد. در این مقاله قصد داریم که علل، علائم، تشخیص، درمان و پیشگیری از این عارضه را مورد بررسی قرار دهیم.
آبآوردگی زانو چیست و به چه علت ایجاد میشود؟
آبآوردن زانو به وضعیتی گفته میشود که مایع در مفصل زانو و بافت اطراف آن تجمع پیدا میکند. اصطلاح پزشکی آب آوردن زانو، "افیوژن" یا (افوزیون) میباشد. آب آوردن زانو میتواند در اثر استفاده بیش از حد، آسیب و یا ضربه به مفصل ایجاد شود. همچنین برخی از شرایط و بیماریهای زمینهای میتوانند باعث آب آوردن زانو شوند. از آنجا که این وضعیت باعث ایجاد درد زیادی میشود، میتواند حرکت طبیعی و عملکرد عادی افراد را دچار اختلال کند. بنابراین افراد در این وضعیت به دنبال راهکارهای پزشکی برای درمان زانوی خود خواهند بود. با این حال قبل از ارائه هر نوع درمان در خصوص آب آوردن زانو لازم است، باید علل ایجاد این بیماری شناسایی شود. عوامل متعددی میتواند به آب آوردن زانو منجر شوند. از صدمات ناشی از ضربهها گرفته تا برخی بیماریها و شرایط پزشکی.
علل ایجاد آب آوردن زانو
مفصل زانو یک مفصل سینوویال است. این بدان معنی است که مفصل با نوعی بافت پوشیده شده است که مایع سینوویال تولید می کند.
مایع سینوویال به نوعی تغذیهی غضروفی است که پوشش مفصل را فراهم می کند، آن را روان میکند، اصطکاک را کاهش میدهد و به حرکت مفصل کمک میکند. در صورتی که این مایع در اطراف مفصل بیش از مقدار لازم باشد، میتواند باعث تورم، درد و سفتی شود.
صدمات
در صورتی که بدنی فعال و سالم داشته باشید ممکن است که مایع داخل زانوی شما به دلیل ضربه و یا صدمه، تجمع یافته باشد. این موارد میتواند شامل:
پارگی رباط صلیبی قدامی: این عارضه در واقع نوعی رگ به رگ شدن بخش مرکزی زانو به حساب میآید. رباط صلیبی موجب اتصال استخوانهای ران و ساق پا شده و زانو را ثابت نگه میدارد.
پارگی مینیسک: در صورت پارگی غضروف C شکل در مفصل زانو که بین استخوانهای ران و ساق پا قرار دارد، خاصیت بالشتکی آن برای استخوانها مختل میشود.
کوفتگی: آسیبهای بافتی نظیر کبودی، انجام حرکات تکراری و انجام ورزشهایی مانند دویدن، بلند کردن اجسام و ... در اکثر مواقع موجب درد زانو میشوند و حتی در برخی اوقات تورم بافت را به دنبال دارند.
شرایط خاص
در اغلب اوقات بدن سعی میکند تا از مفصل شما محافظت کند در نتیجه بیماریهای زمینهای ممکن است منجر به پاسخ التهابی غیرطبیعی شده و درنهایت تجمع مایع اضافی زانو را به همراه داشته باشند.
این شرایط عبارتند از:
استئوآرتریت: نوع رایج آرتریت ناشی از تجزیه غضروف
نقرس: آرتریت نقرسی نیز نامیده شده و به دلیل تجمع کریستالهای اسید اوریک در مفصل باعث درد ناگهانی و شدید میشود.
آرتریت روماتوئید: نوعی بیماری خودایمنی است که در آن بدن به پوشش سینوویال مفاصل و سایر بافتها حمله میکند.
کیست
در برخی اوقات آرتروز و یا پارگی موجب به وجود آمدن کیستهایی به نام کیست بیکر میشود و این عارضه میتواند باعث ایجاد مایع روی زانو شود.
کیستهای بیکر به تودههای پر از مایع گفته میشوند که در پشت زانو و زمانی که مفصل بر اثر آسیب یا بیماری ملتهب میشود، ایجاد میشوند. در این عارضه مایع به سمت پشت زانو جریان مییابد و کیست را تشکیل میدهد. در نهایت این کیست ممکن است موجب تورم شود.
عفونت
عفونت میتواند موجب تجمع مایع شده و درد ایجاد کند. عفونت میتواند در اثر عوارضی نظیر جراحی و یا التهاب ایجاد شوند یا ممکن است که بر اثر فعالیت باکتریهای خطرناک به وجود آمده باشند.
عفونت مفصل میتواند بسیار دردناک بوده و سریعاً ایجاد شود. در صورت بروز هرگونه عفونت سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
علائم همراه آب آوردن زانو
آب آوردن زانو معمولاً با درد شدید همراه است. با این حال علائم دیگری نیز وجود دارد که میتواند به بیمار در تشخیص بیماری خود کمک نماید. برخی از شایعترین علائم همراه آب آوردن زانو عبارتاند از:
- ورم زانو، که ممکن است در ظاهر، یکی از زانوها بزرگتر از دیگری به نظر برسد.
- پف کردن بخش خاصی از زانو بهخصوص در بخش استخوانی
- سفتی مفصلی که در آن مایع تجمع پیدا کرده است.
- اختلال در خم شدن زانو و یا صاف کردن کامل آن
علائم دیگری نیز وجود دارند که تنها در موارد شدید آشکار میشوند، برخی از نشانههای آب آوردن زانوی شدید عبارتاند از:
- عدم تسکین درد، حتی پس از مصرف داروهای مسکن
- قرمزی زانو
- گرمتر شدن یک زانو در مقایسه با زانوی دیگر
افیوژن مفصل حاد و مزمن ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:
- عفونت حاد ناشی از باکتریها یا ویروسها، که معمولاً پس از جراحی یا زخمهای باز ایجاد میشود.
- به دلیل التهاب مزمن، صدمه و یا آسیب بخشهای نزدیک به مفصل که ممکن است ناشی از کشیدگی بیش از حد باشد.
- در صورتی که التهاب مزمن بدون هرگونه صدمه ایجاد شده باشد، ممکن است به دلیل بیماریهای خودایمنی و عوامل زمینهای باشد. در این حالت غشای سینوویال که حفره مفاصل سینوویال را میپوشاند تحریک شده و به دنبال آن مایع سینوویال بیشتری تولید میشود.
در بیماران مسن، عارضههای روماتیسمی و یا استئوآرتریت علت اصلی ترشحات مفصل زانو محسوب میشوند. به این دلیل که سایش مفصل موجب اختلال در عملکرد مفصل زانو و در نتیجه التهاب میشود.
چه زمانی به پزشک برای درمان آب آوردن زانو مراجعه کنیم؟
باید توجه داشت که هرگاه درد و تورم برای بیش از چند روز باقی بماند، نباید آن را به حال خود رها کرد، بهخصوص اگر درد و تورم مربوط به آسیب و یا ضربه خاصی نباشد. در این مواقع باید سریعاً به پزشک مراجعه شود. برای این کار، با مرکز تخصصی پیشگام جهت اخذ نوبت تماس بگیرید تا در اسرع وقت، بیماری شما تشخیص دقیق داده شود و موارد حساسی همچون تومورها و یا پاره شدن مینیسک زانو مورد ارزیابی قرار گیرد. زمانی که علت آب آوردن زانو مشخص گردید، پزشک متخصص در کلینیک پیشگام برنامه درمانی مناسب با علت آب آوردگی برای شما در نظر میگیرد و قدم به قدم با شما در طی تمام مراحل درمان تا درمان کامل همراهی خواهند کرد.
تشخیص افیوژن زانو
در ابتدا پزشک سابقه پزشکی و علائم شما را بررسی کرده و سپس معاینه فیزیکی انجام میدهد. برخی از تستهای تشخیصی عبارتند از:
تست ضربه کشکک
ابتدا بیمار به پشت دراز میکشد و ساق پا را به صورت کشیده نگه میدارد. پس از آن فیزیوتراپیست به منظور جابهجایی مایع از سمت کیسه فوق کشکک به سمت پروگزیمال زانو فشار میآورد. در حالی که فشار بر روی کیسه فوق کشکک حفظ شده، مایع را میتوان در زیر کشکک نیز جابجا کرد. سپس فیزیوتراپیست از دست دیگر خود برای فشار دادن بر روی فرورفتگیهای داخلی و جانبی استفاده کرده و مایع زیر کشکک را مجبور به حرکت میکند. در نهایت ضربهای به پایین کشکک برای ایجاد حرکت بالا و پایین وارد شده و هنگام برخورد کشکک به استخوان ران زیرین، صدای تق ایجاد میشود.
نتیجه آزمایش در صورتی منفی است که استخوان ران و کشکک از قبل با هم در تماس باشند، اما زمانی آزمایش مثبت میشود که حرکت مایع به سمت پایین و برگشت آن روی کشکک احساس شود. البته نتیجه آزمایش میتواند مثبت کاذب باشد، بنابراین باید همیشه هر دو پا برای مقایسه آزمایش شوند.
آزمایش بالج، وایپ (جابجایی مایع داخل زانو)
بیمار به پشت خوابیده و زانوی خود را در حالت کشیده نگه میدارد. پس از آن فیزیوتراپیست با کنار دست خود فشاری را از سمت داخلی زانو به سمت بالا وارد میکند تا مایع داخل آن حدود 10 سانتی متر از نزدیک کشکک به قسمت جانبی جابهجا شود. اگر فیزیوتراپیست متوجه شود که مایع به سمت بخش داخلی زانو حرکت میکند، نتیجه آزمایش مثبت خواهد بود.
تست فلوید ویو (Fluid Wave)
این آزمایش زمانی انجام میشود که آبآوردگی زانو کمتر از 30 تا 50 میلیلیتر باشد. ابتدا بیمار در حالت خوابیده به پشت قرار میگیرد، فیزیوتراپیست انگشتان خود را در هر دو حفره پاراکشکک ناودانی شکل فشار میدهد. چون فشاری که وارد میشود از پایین به سمت بالا است، در نتیجه حفرهها خالی میشوند. از بیمار خواسته میشود در حالی که فیزیوتراپیست انگشتان خود را در حفره نگه داشته است، بایستد. در صورتی که پس از اینکه فیزیوتراپیست انگشتان خود را برداشت مایع به حفره برگردد، نتیجه آزمایش مثبت خواهد بود.
تست هیدروپس زانو
به منظور بررسی حداقل آبآوردگی مفصل از این تست استفاده میشود. این نکته را مد نظر قرار دهید که حتی مفصل سالم دارای مقدار طبیعی مایع در کپسول مفصلی است، اما این تست نشان میدهد که حداقل مایع اضافی در مفصل وجود دارد یا خیر. این مایع اضافی از طریق مشاهده عادی قابل تشخیص نیست، اما میتوان آن را از طریق آزمایش هیدروپس زانو تشخیص داد.
ابتدا بیمار در حالت خوابیده به پشت قرار گرفته و زانو نیز در حالت آزاد قرار میگیرد، پزشک دست خود را در زیر خط مفصل تیبیوفمورال داخلی قرار داده و سپس آن را به سمت بالا و به سمت بورس فوق کشکک میکشد. این کار 2 تا 3 بار انجام شده و سعی میشود که مایع از داخل کپسول مفصلی به کیسه فوق کشکک انتقال یابد. سپس پزشک بخش جانبی زانو را که درست بالاتر از بورس فوق کشکک و به سمت خط مفصل جانبی قرار دارد، به سمت پایین حرکت میدهد. در صورتی که تست مثبت باشد، در عرض چند ثانیه موج کوچک و یا برآمدگی در قسمت داخلی زانو، درست پایینتر از کشکک زانو، تشکیل میشود.
آسپیراسیون مفصل
به عنوان آرتروسنتز نیز شناخته میشود، در این روش مایع از فضای مفصل با استفاده از سرنگ برداشته میشود. سپس به آزمایشگاه برای بررسی وجود عفونت، خونریزی و یا نقرس انتقال داده میشود. علاوه بر آن برداشتن مقداری از مایع باعث تسکین موقت علائم نیز میشود.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا ام آر آی
آین تست نوعی آزمایش تصویربرداری است که از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی به منظور تشخیص هر نوع آسیب وارد شده به بافتهای نرم استفاده میشود.
اشعه ایکس
در این روش، از استخوانها با استفاده از پرتوهای الکترومغناطیسی عکسبرداری میشوند.
سونوگرافی
در این روش از امواج صوتی با فرکانس بالا به منظور تولید تصاویری از قسمتهای داخلی زانو استفاده میشود.
درمان آب آوردن زانو
درمان افیوژن زانو وابسته به دلایل ایجاد کننده آن است. اما به طور کلی رایجترین روشها برای کاهش تورم عبارتند از:
استراحت
کاهش سطح فعالیتها به شما کمک میکند تا فشار موجود بر روی زانو را کاهش دهید. در نتیجه این کار، تورم زانو کاهش مییابد. در غیر این صورت ممکن است زانو مدام در معرض تحریک قرار گیرد.
استفاده از یخ درمانی
یخ میتواند سرعت جریان خون را در زانو کاهش دهد، در نتیجه آن، تورم و درد کاهش مییابد. مهم است که از این روش بهدرستی استفاده شود، زیرا که استفاده ناصحیح از این روش میتواند شرایط را بدتر کند.
فشرده سازی زانو
فشرده سازی زانو به صورت متعادل میتواند زانو را تقویت کند، گردش خون را بهبود بخشد و همچنین میزان تورم، درد، سفتی و تجمع مایع را کاهش دهد. شما میتوانید زانوی خود را با استفاده از موارد زیر فشرده سازید:
- آستین زانو: به کاهش تورم کمک کرده و به طور کلی میتوان از آن حین انجام بخش وسیعی از فعالیتها استفاده کرد.
- زانوبند: زانو بند معمولاً برای آسیبهای بیشتر که منجر به بیثباتی زانو شده است، استفاده میشود. برخی از آنها میتوانند زانو را در یک وضعیت ثابت قفل کرده و یا ثبات نسبی ایجاد کنند.
قرار دادن پا در ارتفاع
نگه داشتن زانو بالاتر از سطح قلب میتواند تورم زانو را کاهش دهد. در این حالت، نیروی گرانش مایع موجود در زانو را به سمت پایین میکشد.
استفاده از باندهای کشی
هنگامی که زانو با باندهای الاستیک بسته شود، این کار کمک خواهد کرد تا تورم زانو کاهش پیدا کند. باید از نوارهایی استفاده شود که دارای گیرههای مخصوص باشند. بنابراین نیاز به گره زدن یا ثابت نگه داشتن با گیرههای بزرگ نخواهد بود. میتوان باندهای کشی را از داروخانهها خریداری کرد. باید توجه داشت که نباید زانو را بیش از حد محکم بست. هنگامی که زانو دچار هرگونه بیحسی، سوزن سوزن شدن، تغییر رنگ و یا افزایش دردی شد، نوار کشی بیش از حد محکم بسته شده و باید آزادتر گردد.
ماساژ
استفاده از ماساژ ملایم، تورم اطراف بافت زانو را کاهش میدهد. معمولاً نباید منعی برای فرد بیمار وجود داشته باشد و به دستور دکتر معالج باشد. برای این کار، بهآرامی زانو را فشار داده و پوست روی زانو را به حالت دورانی ماساژ دهید. با ماساژ، بافت همبند زیر پوست تحت کشش قرار میگیرد. در این بافت اکثریت عروق لنفاوی قرار دارند. این حرکت باید تا آنجایی ادامه یابد که پوست نرمتر و گرمتر شود و کششان نیز آسانتر گردد. سپس، باید با دست دیگر از سمت زانو به سمت لگن، جایی که گرههای لنفاوی قرار دارند، بهصورت متناوب بر روی پای خود کشیده شود. این کار باعث میشود تورم اطراف زانو کاهش پیدا کند.
ورزش و توانبخشی
ورزش منظم میتواند زانو را فعال نگه داشته و از تجمع مایع اضافی جلوگیری کند. در نتیجه حتماً زانو را تا حد امکان منعطف نگه دارید و دامنه حرکت را برای جلوگیری از عوارض طولانی مدت حفظ کنید.
داروهای غیراستروئیدی ضد التهابی
دارو نباید به عنوان راه حل طولانی مدت استفاده شود، اما از آن میتوان برای مدیریت علائم آبآوردگی زانو استفاده کرد. داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن میتوانند در دوران نقاهت، تسکین موقتی ایجاد کنند.
تزریق کورتون
کورتون، هورمون استروئیدی است که باعث سرکوب سیستم ایمنی بدن میشود که در نتیجه آن، التهاب و درد زانو کاهش مییابد.
آسپیراسیون
در این روش، پزشک آب زانو را با کمک یک سوزن مخصوص تخلیه میکند. متأسفانه گاهی اوقات این آب مجدداً باز میگردد.
اوزون تراپی
از اوزون برای درمان بسیاری از سندرومهای دردناک آسیب زننده به مفصلها، عضلهها و تاندونهای زانو، حتی در صورت ابتلا به ناراحتی عصبی محیطی استفاده میشود. دانشمندان ساز و کار ضددرد اوزون تراپی را مبتنی بر تحریک شاخههای ضدگیرنده دردی میدانند که سروتونین و مخدرهای درونی واسط آنها هستند. پیامد نهایی این فرآیند بالا رفتن آستانه درد است. اوزون درمانی یا پرولوزون درمانی کاملاً ایمن و مؤثر است که علاوه بر تسکین درد، برای درمان منشأ درد، یعنی کاهش اکسیژن در دسترس، نیز کاربرد دارد. پرولوزون به تنهایی یا در کنار دیگر درمانهای تسکین دهنده درد، برای رفع مشکل ورم و آب آوردن زانو مورد استفاده قرار میگیرد.
طب سوزنی
تحقیقات نشان داده است که طب سوزنی میتواند در درمان آبآوردگی زانو بسیار مؤثر باشد. طب سوزنی میتواند جریان خون را در ناحیه آسیب دیده افزایش دهد. خون به دلیل وجود پلاکتها و گلبولهای قرمز دارای خواص درمانی بوده و منجر به بهبودی سریع این عارضه میشود. با افزایش جریان خون، سموم و مایعات تجمع یافته از محل خارج شده و در نهایت باعث کاهش التهاب میشود. زمانیکه التهاب و تورم کمتر شود به دنبال آن فشار و درد نیز کاهش مییابد.
طب سوزنی همچنین میتواند اندورفین و سروتونین را به عنوان داروی طبیعی درد آزاد کند. مسکنهای طبیعی ساخته شده در بدن شما میتوانند حتی قویتر از مورفین عمل کنند. در نتیجه با این روش شما میتوانید بدون دریافت عوارض جانبی دارو، درد خود را به صورت طبیعی کاهش دهید.
طب سوزنی میتواند تورم عضلات و زانو را کاهش دهد. وقتی ماهیچهها سفت می شوند، دچار درد شده و منجر به کاهش حرکت در ناحیه میشوند. طب سوزنی این نقاط را بدون نیاز به تزریق دارو آزاد میکند. در نتیجه این روش یک درمان طبیعی برای تسکین عضلات سفت و نواحی حساس ایجاد میکند.
پلاسمای سرشار از پلاکت (پی آر پی)
پلاسمای غنی از پلاکت یا PRP از خون کامل به دست میآید. پلاسما حاوی غلظت بالایی از پلاکت است. پلاکتها دارای فاکتورهای رشد بسیاری هستند که پس از تزریق به زانوی متورم، آزاد شده و در نهایت موجب ترمیم زانو میشوند.
پیشگیری از آب آوردن زانو
از آنجا که آب آوردن زانو معمولاً توسط بیماریهای زمینهای و یا ضربهها ایجاد میشود، میتوان از این بیماری جلوگیری به عمل آورد. برای مدیریت آب آوردن زانو معمولاً لازم است که بیمار با پزشکان خود همکاریهای لازم را داشته باشد. از این رو، مراحل پیشگیری از آب آوردن زانو عبارتند از:
- انجام معاینات منظم بهویژه برای افرادی که از بیماریهایی همچون نقرس، آرتریت روماتوئید و آرتروز رنج میبرند.
- مصرف منظم داروهایی که توسط پزشک تجویز میشود.
- جلوگیری از ایجاد آسیب و ضربه به زانوها
- درمان صحیح و انجام ورزشهای مناسب برای تقویت عضلات ران
سؤالات متداول
چه مدت طول میکشد تا آبآوردن زانو بهبود یابد؟
بهبودی پس از آسیب دیدگی زانو معمولاً حدود 6 هفته طول میکشد. اما در صورت نیاز به جراحی، ممکن است که زمان بهبودی بین 8 هفته تا 12 ماه باشد. به طور کلی زمان بهبودی به عوامل مختلفی نظیر شدت بیماری بستگی دارد.
آیا آب آوردن زانو عارضهای جدی است؟
بورسها در واقع کیسههای کوچکی پر از مایع هستند که مفاصل زانو را همچون بالشتک محافظت میکنند و همچنین به تاندون و رباطها اجازه میدهند تا به راحتی بر روی مفصل بلغزند. این کیسهها ممکن است به دلیل استفاده بیش از حد و یا فشار مکرر زانو متورم و ملتهب شوند که به آن بورسیت گفته میشود. معمولاً عارضه بورسیت جدی نیست و با مراقبت مناسب قابل درمان است.
آیا پیاده روی برای مایع داخل زانو مفید است؟
اگر به دلیل آرتروز دچار درد خفیف تا متوسط زانو شدهاید، پیاده روی و ورزشهای دیگر میتوانند موجب حرکت مایع مفصل شده و به روان کردن آن کمک کند. در نتیجه با راه رفتن و ورزشهای دیگر مفاصل زانوی شما به حرکت در آمده و روان میشود.
اگر آب آوردن زانو درمان نشود چه اتفاقی میافتد؟
در صورتی که تورم از بین نرود، به عنوان تورم مزمن شناخته میشود، تورم مزمن میتواند موجب آسیب مفاصل، تخریب غضروف و یا نرم شدن استخوان شود.
آیا زانوبند به درمان آبآوردن زانو کمک میکند؟
در صورتی که آرتریت علت اصلی تورم و درد زانو شما باشد، زانوبند ممکن است به عنوان یک گزینه درمانی مطرح شود. زانوبند موجب کاهش فشار داخل زانو شده و به شما کمک میکند تا بدون درد به فعالیت خود ادامه دهید.
آیا تخلیه مایع از زانو درد دارد؟
ممکن است هنگام وارد شدن سوزن، کمی ناراحتی و یا درد خفیف احساس کنید. علاوه بر آن ممکن است در هنگام انجام کار، احساس فشار بر روی مفصل خود حس کنید. خروج مایع معمولاً ناراحتی ایجاد نمیکند.
چگونه با زانوی متورم بخوابم؟
اگر میخواهید به پشت بخوابید، یک بالش زیر زانوهای خود قرار دهید. اگر به پهلو خوابیدهاید، زانوی خود را در حالت خمیده نگه دارید تا درد را به حداقل برسانید. سعی کنید هرگز در هنگام خوابیدن پاهای خود را روی هم نیاندازید. اگر به دلیل آسیب دیدگی زانو دچار درد شدهاید، حتماً به متخصص ارتوپدی مراجعه کنید.
آیا مایع میتواند حرکات زانو را محدود کند؟
اگر آبآوردن حرکت زانو را محدود کند، به مرور زمان عضلات ضعیف شده و آتروفی میشوند. ترشحات آلوده ممکن است موجب انتقال عفونت به خون و سایر قسمتهای بدن شوند. همچنین عدم درمان سریع عفونت مفاصل میتواند در نهایت منجر به آسیب دائمی مفصل شود.