بسیاری از افراد پوکی استخوان و آرتروز را با هم اشتباه میگیرند، چرا که هر دو این بیماریها استخوانها و مفاصل را درگیر کرده و در افرادی با یک بازه سنی رخ میدهند. پوکی استخوان نوعی بیماری سیستمیک است که با کاهش تراکم استخوانها و ضعیف کردن ریزساختارهای آنها باعث ضعیف شدن استخوانها شده و آنها را به شدت در معرض شکستگی قرار میدهد. شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان معمولاً در مفاصل، لگن و ستون فقرات اتفاق میافتد. از سوی دیگر در آرتروز مفاصل ملتهب شده و به تدریج تحلیل میروند. این بیماری در اثر ساییدگی مداوم مفاصل رخ داده و بیشتر در مفاصل زانو، لگن، شانه و آرنج ایجاد میشود. تشخیص این دو بیماری از یکدیگر بسیار مهم میباشد، چرا که روشهای کنترل و درمان آنها بسیار متفاوت است.
آرتروز
بیش از صد نوع آرتریت وجود دارد و آرتروز شایعترین نوع آن محسوب میشود. این عارضه که به عنوان بیماری دژنراتیو مفاصل نیز شناخته میشود به دلیل التهاب، تحلیل رفتن و شکستن غضروفها رخ میدهد. در نتیجه غضروف بین استخوانها از بین رفته و مفصل دچار تورم، خشکی و درد میگردد.
آرتروز ناشی از زوال و تحلیل رفتن تدریجی بدن میباشد. به مرور زمان غضروفهای حجیمی که بین مفاصل قرار داشتند تخریب و نازک شده در نتیجه شوک و ضربه بیشتری به مفاصل به خصوص مفاصل تحملکنندۀ وزن وارد میشود. این عارضه باعث بروز درد، تورم و کاهش دامنه حرکتی مفصل خواهد شد. صدا دادن زانو در هر بار خم شدن و احساس ساییدگی در شانه در هر بار که دست را به بالای سر میکشید میتواند نشانهای از بروز آرتروز باشد. آرتروز را میتوان به سادگی و از طریق عکسهای رادیولوژی تشخیص داد.
علائم
علائم و نشانههای آرتروز معمولاً به آرامی ایجاد شده و به مرور زمان تشدید میشوند. برخی از علائم این بیماری به شرح زیر میباشد:
- درد. مفصل آسیبدیده ممکن است در حین انجام حرکت یا بعد از آن دچار درد شود.
- خشکی. خشکی مفاصل بعد از بیدار شدن از خواب یا بعد از نداشتن فعالیت بیشتر از قبل مشخص میباشد.
- حساسیت به لمس. زمانی که به مفاصل فشار کمی وارد کنید دچار درد میشوند.
- از دست دادن انعطاف. ممکن است نتوانید مفصل را به طور کامل حرکت دهید.
- احساس ساییده شدن. ممکن است در هنگام استفاده از مفصل احساس سائیدگی داشته باشید و صدای آن را بشنوید.
- خار استخوان. ممکن است در اطراف مفاصل آسیبدیده خار استخوانی تشکیل شود.
- تورم. این عارضه به دلیل التهاب بافتهای نرم اطراف مفصل رخ میدهد.
علتها
آرتروز به دلیل تحلیل رفتن غضروفی که انتهای استخوانها را پوشش میدهد ایجاد میشود. غضروف بافتی سفت و لغزنده است که کمک میکند تا استخوانها بدون اصطکاک بر روی یکدیگر حرکت کنند. به همین دلیل در صورتی که غضروف به طور کامل از بین برود استخوانها بر روی یکدیگر ساییده میشوند.
این بیماری علاوه بر تخریب غضروف کل مفصل را نیز درگیر مینماید. همچنین باعث میشود تا استخوانها تغییر کرده و بافت پیوندی که مفاصل را به هم پیوند داده و باعث اتصال استخوان به ماهیچهها میشود، تخریب گردد. همچنین باعث عفونت لایۀ پوششی مفصل نیز خواهد شد.
عواملی که احتمال ابتلا به آرتروز را افزایش میدهند
از عواملی که باعث تشدید ابتلا به آرتروز میشوند میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- افزایش سن: خطر ابتلا به آرتروز با افزایش سن تشدید میشود.
- جنسیت: بروز آرتروز در زنان بیشتر از مردان میباشد، اگرچه علت آن هنوز مشخص نشده.
- اضافهوزن: داشتن اضافهوزن از طُرُق مختلف باعث تشدید خطر ابتلا به آرتروز میشود. اضافهوزن باعث میشود تا فشار بیشتری به مفاصل به خصوص مفاصل زانو و لگن وارد گردد. علاوه بر این، بافتهای چربی پروتئینی تولید میکنند که باعث ایجاد التهاب خطرناک در اطراف و درون مفصل میشود.
- آسیبدیدگی مفصل: آسیبدیدگیهایی نظیر آسیبهای ورزشی و تصادف خطر ابتلا به آرتروز را افزایش میدهند. حتی اگر آسیبدیدگی در سالها قبل رخداده و به طور کامل درمان شده باشد باز هم میتواند باعث افزایش ریسک ابتلا به آرتروز شود.
- وارد شدن فشار مداوم به مفصل: در صورتی که شغل شما یا ورزشی که انجام میدهید باعث شود تا به صورت مداوم به مفصل فشار وارد گردد، خطر ابتلا به آرتروز در شما افزایش مییابد.
- ژنتیک: در برخی موارد عوامل ژنتیکی باعث تشدید خطر ابتلا به آرتروز میشوند.
- ناهنجاریهای استخوانی: برخی از افراد با مفاصل ناقص یا غضروفهای معیوب متولد میشوند.
- برخی بیماریهای متابولیکی: این بیماریها شامل دیابت و هموکروماتوز که در آن بدن بیش از حد نیاز آهن دارد میگردند.
تشخیص بیماری آرتروز
برای تشخیص این بیماری میتوان از موارد زیر کمک گرفت:
- بررسی سوابق پزشکی
- معاینه فیزیکی
- تستهای تصویربرداری
برای تشخیص آرتروز به آزمایش خون نیازی نیست.
درمان آرتروز
روش درمان بیماری آرتروز به میزان تحلیل رفتن مفصلها و وخامت بیماری بستگی دارد. به دلیل این که این عارضه به طور معمول یک مفصل را درگیر مینماید درمان آن در مقایسه با بیماریهای سیستمیک سادهتر میباشد. روشهای متعددی برای درمان این عارضه وجود دارند که برخی از آنها به شرح زیر میباشند:
- دارو. اگرچه داروها نمیتوانند آسیبدیدگی مفاصل را ترمیم نمایند؛ اما میتوانند تا حدودی علائم این بیماری را از بین ببرند. رایجترین علائم آرتروز در مراحل اولیه شامل درد و التهاب میشود. افراد میتوانند با مصرف داروهایی نظیر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، استامینوفن و داروهای ضدافسردگی تا حدود زیادی از این درد و التهاب بکاهند.
- فیزیوتراپی: با پیشرفت بیماری، مفاصل خشک شده و دامنه حرکتی خود را از دست میدهند. در این دوران بیماران میتوانند با کمک گرفتن از روشهایی مانند ورزش کردن، فیزیوتراپی و کاردرمانی مفاصل خود را حرکت دهند.
- روشهای جراحی: در موارد شدید و در زمانی که بیمار هیچ نتیجهای از درمانهای اولیه دریافت نکرد باید تحت جراحی قرار گیرد.
جراحیهایی که به درمان آرتروز کمک مینمایند شامل موارد زیر میشوند:
- استئوتومی: این جراحی برای بیمارانی که مفاصل زانو و لگن آنها آسیب دیده است انجام میشود. در طول این پروسه جراح برای ایجاد تعادل درون مفصل و اطمینان از این که فشار ناشی از وزن به صورت متعادل توزیع میشود قسمتی از گوه استخوان را اضافه و یا حذف مینماید.
- جراحی تعویض مفصل: جراحی تعویض مفصل برای مفاصلی که به شدت آسیبدیده و تحلیل رفتهاند انجام میگیرد. در طول این پروسه جراح بخش آسیبدیده مفصل را خارج کرده و آن را با یک پروتز مصنوعی تعویض مینماید. از رایجترین جراحیهای تعویض مفصل میتوان به جراحی تعویض مفصل لگن و زانو اشاره کرد.
پوکی استخوان
پوکی استخوان باعث میشود تا استخوانها ضعیف و شکننده شوند به حدی که یک فشار ساده و یا زمین خوردن باعث شکستگی آنها میگردد.
شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان به طور معمول در لگن، مچ دست و ستون فقرات رخ میدهد. این بیماری به آرامی استخوانها را تضعیف نموده و آنها را مستعد شکستگی میکند.
با افزایش سن استخوانها به صورت طبیعی بخشی از تراکم و توانایی رشد و ترمیم خود را از دست میدهند. در صورت ابتلا به این عارضه، استخوانها ضعیفتر و شکنندهتر از حدی که باید میشوند.
علائم
پوکی استخوان به طور معمول بیماری خاموش اطلاق میشود، چرا که تا زمان شکستن استخوانها هیچ علائمی از خود بروز نمیدهد. مراحل اولیه این بیماری هیچگونه علائمی ندارد. در اغلب موارد بیماران مبتلا به پوکی استخوان تا زمانی که دچار شکستگی نشدهاند از بیماری خود اطلاعی ندارند.
به صورت کلی برخی از علائم اولیه این بیماری شامل موارد زیر میشود:
- عقب رفتن لثهها
- کاهش قدرت مشت
- ناخنهای ضعیف و شکننده
در صورتی که هیچ یک از علائم ذکر شده را نداشتید؛ اما برخی از اعضای خانواده شما به این بیماری مبتلا بودند بهتر است برای اطمینان بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
از علائمی که بعد از تضعیف استخوانها به دلیل پوکی استخوان رخ میدهند میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- کمردرد ناشی از شکستگی و فرو ریختن مهرهها
- کاهش قد به مرور زمان
- خمیده شدن
- شکستن راحت استخوانها
چه عواملی باعث بروز پوکی استخوان میشوند؟
با افزایش سن و کاهش توانایی رشد و ترمیم استخوانها خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش مییابد.
استخوانها مانند دیگر اجزای بدن یک بافت زنده محسوب میشوند. ممکن است این طور به نظر نرسد، اما آنها به طور مداوم سلولها و بافتهای خود را در طول زندگی شما جایگزین میکنند. به طور طبیعی تا سن 30 سالگی بدن بیشتر از میزانی که استخوان از دست میدهد استخوان تولید مینماید. بعد از سن 35 سالگی شکستن و تحلیل رفتن استخوان سریعتر از زمانی که بدن بتواند آنها را جایگزین نماید رخ میدهد و به تدریج استخوانها تحلیل میروند.
در صورت ابتلا به پوکی استخوان، پروسه از بین رفتن استخوان سریعتر از حالت طبیعی انجام میشود. زنان در دوران یائسگی سریعتر از دیگران تراکم استخوانی خود را از دست میدهند.
عواملی که پیشرفت پوکی استخوان را تشدید میکنند
بسیاری از هورمونهای بدن بر رشد استخوانها تأثیر میگذارند. در صورتی که غدد تولیدکنندۀ هورمون در بدن شما دچار اختلال گردند، خطر ابتلا به پوکی استخوان در شما افزایش مییابد.
بیماریهای هورمونی که باعث تشدید پوکی استخوان میشوند به شرح زیر هستند:
- پرکاری غده تیروئید
- کاهش میزان هورمونهای جنسی (استروژن و تستوسترون)
- اختلالات غدد هیپوفیز
- فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید
از دیگر عواملی که باعث تشدید پوکی استخوان میشوند میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- داشتن سابقه ابتلا به پوکی استخوان در خانواده
- سابقه شکستگی لگن در خانواده
- شاخص توده بدنی 19 یا کمتر از آن
- استفاده طولانی مدت از قرصهای با میزان استروئید بالا (این داروها به صورت گسترده برای درمان آرتروز و آسم استفاده میشوند.)
- داشتن اختلالات غذایی مانند بیاشتهایی یا پرخوری عصبی
- اعتیاد شدید به سیگار و الکل
- روماتیسم مفصلی
- مشکلات سوء جذب، مانند بیماری سلیاک و بیماری کرون
- برخی از داروهای استفاده شده برای درمان سرطان سینه و پروستات که بر روی میزان هورمونها تأثیر میگذارند.
- نداشتن فعالیت برای مدت طولانی مانند بستری شدن در تخت برای طولانی مدت
تشخیص پوکی استخوان
برای تشخیص پوکی استخوان از روشهای زیر استفاده میشود:
- بررسی سوابق پزشکی
- معاینه فیزیکی
- آزمایش خون
- تست تراکم استخوان
- بیوپسی استخوان در صورت امکان
- عکس اشعه ایکس
درمان پوکی استخوان
به دلیل این که پوکی استخوان یک بیماری سیستمیک است و تمامی استخوانهای بدن را به صورت یکسان درگیر مینماید، روشهای درمان آن به طور معمول شامل کنترل علائم و جلوگیری از بروز شکستگیها و آسیبهای بیشتر میشود. نوع روش درمان بر اساس نتایج به دست آمده از آزمایش تراکم استخوان نهایی میگردد.
تست تشخیص تراکم استخوان نوعی تست تشخیصی است که میزان کلسیم و دیگر مواد معدنی موجود در استخوانهایی نظیر استخوان ستون فقرات، لگن و زانو مشخص کرده و به تعیین شدت پوکی استخوان کمک مینماید.
- دارو. برخی از داروها میزان تراکم استخوان را افزایش داده و از بروز شکستگی در بیماران مبتلا به پوکی استخوان جلوگیری میکنند. برخی از این داروها به شرح زیر میباشند:
-
- بیس فسفوناتها مانند آلندرونات، ایباندرونات و زولدرونیک اسید
- دنوزوماب
- داروهای استخوانساز مانند تری پاراتید، آبالوپاراتید و روموسوزوماب
- هورمون تراپی: هورمون تراپی به درمان پوکی استخوان ناشی از کاهش سطح هورمونهای جنسی در افراد کمک مینماید.
- تغییر سبک زندگی: تغییر برخی از عادتهای زندگی برای جلوگیری از بروز آسیبدیدگیهای بیشتر در بیماران مبتلا به پوکی استخوان ضروری میباشد. این افراد باید برای جلوگیری از آسیب دیدن برخی اقدامات احتیاطی را رعایت نمایند:
-
- بیماران مبتلا به پوکی استخوان باید از کفشهای راحت با پاشنه کوتاه و کفی که لیز نباشد استفاده کنند.
- همچنین باید تمام سطوح لغزنده اطراف خود مانند فرشهای لیز، سیمهای برق کوتاه و … را از میان بردارند.
- در موارد شدید باید اتاقهای با نور زیاد داشته باشند و در حمام و کنار تخت خود دستگیره قرار دهند.
تفاوت میان آرتروز و پوکی استخوان
آرتروز و پوکی استخوان دو بیماری متفاوت از هم هستند. اگرچه این دو عارضه از برخی جهات به هم شبیه میباشند؛ اما تفاوت میان آن بیشتر است:
|
نوع بیماری |
آرتروز |
پوکی استخوان |
|
محل بافت آسیب دیده |
درگیر کردن مفاصلی مانند مفصل زانو، لگن، ستون فقرات و دست |
تمامی استخوانهای بدن |
|
علت ایجاد |
تحلیل رفتن غضروف، افزایش سن، استفاده بیش از اندازه از مفصل |
تغییرات هورمونی، کمبود کلسیم و ویتامین دی و افزایش سن |
|
علائم |
درد مفاصل، خشکی، حساسیت به لمس و کاهش دامنه حرکت |
به طور معمول در ابتدا بدون علائم است و بعد از پیشرفت بیماری علائمی نظیر استخوان درد، کوتاهشدن قد و افزایش خطر شکستگی را در پی دارد. |
|
عوارض |
آسیب مفصل، کاهش دامنه حرکتی و نیاز به تعویض مفصل |
شکستگی، به خصوص در مچ دست، لگن و ستون فقرات که منجر به درد و ناتوانی میشود. |
|
تست تصویربرداری |
عکس رادیولوژی، امآرآی و آزمایش مایع مفصلی |
تست تراکم استخوان |
|
درمان |
داروهای مسکن، فیزیوتراپی، تغییر سبک زندگی |
مکملهای کلسیم و ویتامین دی و داروهای افزایش دهنده تراکم استخوان |
|
فاکتورهای ریسک |
افزایش سن، استفاده شدید از مفصل، ژنتیک |
افزایش سن، تغییرات هورمونی، کمبود مصرف کلسیم، سابقه خانوادگی |
|
روشهای جلوگیری |
مدیریت وزن، مراقبت از مفاصل و ورزشکردن |
مصرف کلسیم و ویتامین دی، جلوگیری از زمینخوردن و آسیبدیدن و ورزشکردن |
|
گروه سنی درگیر |
به طور معمول افراد مسن، اما امکان بروز آن در هر سنی وجود دارد. |
بیشتر زنان یائسه و افراد مسن را درگیر مینماید. |
پوکی استخوان و آرتروز زانو چه شباهتهایی دارند؟
در حالی که این دو عارضه متمایز با یکدیگر میباشند؛ اما در برخی موارد میتوانند به صورت غیرمستقیم و از طریق تأثیری که بر روی سلامت مفصل میگذارند و همچنین فاکتورهای خطر با یکدیگر مرتبط شوند. از جمله تشابههای این دو بیماری میتوان به بروز درد (با پیشرفت پوکی استخوان)، نیاز به مصرف مسکن و همچنین تأثیر مثبت ورزش کردن اشاره کرد.
- فاکتورهای ریسک مشترک: سن یکی از فاکتورهای خطر مشترک برای هر دو بیماری میباشد. علاوه بر این برخی عوامل مانند ورزش نکردن و کمبود مواد مغذی میتوانند باعث بروز این بیماریها شوند. برای مثال داشتن زندگی کمتحرک و کمبود کلسیم و ویتامین دی خطر ابتلا به آرتروز و پوکی استخوان را افزایش میدهد.
- تأثیر بر سلامت مفاصل: در حالی که آرتروز به غضروفها آسیب میرساند؛ اما پوکی استخوان باعث کاهش تراکم استخوانها میشود. با این حال هر دو این بیماریها میتوانند در برخی شرایط بر روی هم تأثیر بگذارند. برای مثال اگر پوکی استخوان باعث تضعیف استخوانهای اطراف مفصل شود خطر آسیب دیدگی مفصل و ابتلا به آرتروز نیز افزایش مییابد.
- پوکی استخوان و شکستگی مفصل: پوکی استخوان باعث ضعیف شدن استخوانها شده و احتمال شکستگی آنها به خصوص استخوانهای نزدیک مفاصل را افزایش میدهد. شکستگیهای نزدیک به مفصل خطر آسیب دیدن مفصل و ابتلا به آرتروز را افزایش میدهد.
- تأثیر بر کیفیت زندگی: هر دو این بیماریها میتوانند تأثیر بهسزایی بر روی کیفیت زندگی افراد بگذارند. درد شدید، کاهش دامنه حرکت و ناتوانی ناشی از این دو عارضه میتواند باعث بروز محدودیت در انجام وظایف روزانه و کاهش سلامت عمومی بدن شود.
چشمانداز درمان آرتروز و پوکی استخوان چه میباشد؟ آیا میتوان این دو بیماری را درمان نمود؟
آرتروز و پوکی استخوان را نمیتوان به طور کامل درمان نمود:
- پیشبینی روند درمان پوکی استخوان و آرتروز به طور معمول خوب تا متوسط میباشد؛ اما به طور کلی به عواملی چون واکنش فرد به درمان و شدت بیماری بستگی دارد.
- آرتروز یک بیماری پیشرونده است که میتوان به کمک درمان پیشرفت آن را کند کرد؛ اما در برخی موارد پیشرفت بیماری پوکی استخوان را میتوان به کمک درمان متوقف نمود.
خلاصه
پوکی استخوان به طور معمول با آرتروز اشتباه گرفته میشود، چرا که اکثر افراد به هر دو این بیماریها مبتلا میشوند. آرتروز بیماری پیچیدهای است که باعث درد مفصل و کاهش دامنه حرکتی آن میشود، در حالی که در پوکی استخوان، میزان تراکم استخوانها کاهش یافته و در معرض شکستگی قرار میگیرند. این دو بیماری بسیار با هم متفاوت میباشند و علائم، فاکتورهای خطر، روش تشخیص و درمان مختص به خود را دارند. در صورتی که نمیدانید درد مفاصل و استخوانهای شما ناشی از آرتروز میباشد یا پوکیاستخوانها باید حتماً به پزشک مراجعه نمایید. هرچه سریعتر این بیماریها را تشخیص دهید، سریعتر میتوانید آنها را درمان و کنترل کنید.
سؤالات متداول
آیا آرتروز و پوکی استخوان نوعی آرتریت میباشند؟
به التهاب و خشکی شدید مفاصل آرتریت گفته میشود.
- آرتروز: نوعی آرتریت میباشد که هم بافت و هم استخوانهای اطراف مفصل را درگیر میکند.
- پوکی استخوان باعث از بین رفتن تراکم استخوانها میشود.
از رایجترین انواع آرتریت میتوان به آرتروز و روماتیسم مفصلی اشاره کرد. در برخی موارد فرد به هر دو این بیماریها مبتلا میشود.
کدام بیماری خطرناکتر و دردناکتر است؟ آرتروز یا پوکی استخوان؟
هر دو این عارضهها میتوانند خفیف، متوسط و یا شدید باشند؛ اما به دلیل این که در پوکی استخوان، احتمال شکستگی استخوانها افزایش مییابد برخی از پزشکان بر این عقیدهاند که این بیماری خطرناکتر میباشد.
تفاوت میان علتهای ایجاد کنند آرتروز و پوکی استخوان در چیست؟
برخی از تفاوتهای اصلی میان علل ایجاد کنندۀ این دو بیماری به شرح زیر میباشد:
- آرتروز بیشتر به دلیل ساییدگی و استفاده بیش از اندازه مفصل رخ میدهد.
- آرتروز به طور معمول در استیجهای 0 تا 4 طبقهبندی میشود. استیج 0 نشاندهندۀ مفصل طبیعی است و استیج 4 نشاندهندۀ مفصل به شدت آسیب دیده.
- پوکیاستخوان به طور معمول به دلیل عوامل زمینهای مانند کمبود کلسیم و ویتامین دی و تغییرات هورمونی رخ میدهد.
آیا میتوان از بروز این بیماریها جلوگیری کرد؟
- در صورت تشخیص زودهنگام میتوان از پیشرفت پوکی استخوان جلوگیری کرد و یا آن را کند نمود.
- اگرچه آرتروز یک بیماری پیشرونده است؛ اما در برخی موارد با وارد نکردن فشار به مفاصل و ورزش کردن میتوان تا حدودی از بروز آن جلوگیری کرد.
ورزشهای مفید برای این دو بیماری چه میباشند؟
برنامههای ورزشی که شامل فیزیوتراپی میشوند برای هر دو این بیماریها مفید میباشند. به طور کلی ورزشهای مناسب برای این عارضهها، ورزشهایی میباشند که بر روی حرکات کششی، حرکات قدرتی، حالت بدن و دامنه حرکتی تمرکز دارند، مانند ورزشهای هوازی سبک، شنا، تای چی و یوگای سبک.
