اسکولیوز به انحنای جانبی ستون فقرات نسبت به خط عمودی و مستقیم آن گفته میشود. اگر از پهلو به ستون فقرات نگاه کنیم، باید قسمت فوقانی کمر دارای قوس خفیف (به سمت پشت) باشد و قسمت تحتانی کمر نیز باید اندکی قوس کمری (انحنا به سمت شکم) داشته باشد. هنگامی که فردی را که دارای ستون فقرات طبیعی است، از جلو یا پشت مشاهده میکنیم، ستون فقرات به شکل یک خط راست و مستقیم به نظر میرسد. اما هنگامی که فرد مبتلا به انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) را از جلو یا پشت مشاهده میکنیم، ستون فقرات او منحنی به نظر میرسد.
اسکولیوز چیست؟
اسکولیوز انحنای غیرطبیعی ستون فقرات (استخوانهای کمر) است. ستون فقرات به طور طبیعی مقداری به سمت جلو و عقب انحنا دارد. در اسکولیوز ستون فقرات چرخیده و به سمت چپ و راست هم دچار انحنا میشود. این انحنا ممکن است خفیف و تا ۱۰ درجه باشد؛ یا اینکه شدید بوده و به بیش از ۱۰۰ درجه برسد.
علائم و نشانههای انحراف ستون فقرات (علائم اسکولیوز):
- بالاتر بودن یکی از شانهها
- بالاتر بودن یک سمت لگن
- برآمدگی یک استخوان کتف از پشت
- به هم خوردن خط کمر
- نامتقارن بودن اندازه و یا مکان پستان در زنان
- خارج بودن سر بیمار از نقطه مرکزی محور لگن
- متمایل بودن تمام بدن به یک طرف
- یکسان نبودن فاصله بین دستها و بدن
- قرار داشتن دندهها در ارتفاع مختلف
- تفاوت قابل مشاهده در ظاهر و یا بافت پوست دو طرف ستون فقرات
- برجستهتر بودن دندهها در یک طرف قفسه سینه
- برجستگی دندهها هنگام خم شدن بیمار
- اختلاف طول پاها
چه افرادی به انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) مبتلا میشوند؟
عواملی که خطر ابتلا به اسکولیوز را افزایش میدهند؛ عبارتند از:
- سن. علائم و نشانهها معمولاً در نوجوانی شروع میشوند.
- جنسیت. اگرچه هم دختران و هم پسران تقریباً به صورت یکسان به اسکولیوز خفیف مبتلا میشوند، دختران در معرض خطر بسیار بیشتری برای بدتر شدن منحنی و نیاز به درمان هستند.
- سابقه خانوادگی. اسکولیوز ممکن است ارثی باشد، اما اکثر کودکان مبتلا به اسکولیوز سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند.
علت و انواع انحراف ستون فقرات
دلایل و انواع بسیاری از انحراف و کجی ستون فقرات (اسکولیوز) وجود دارد، از جمله:
اسکولیوز مادرزادی
در اسکولیوز مادرزادی، انحنای ستون فقرات به دلیل بدشکل شدن مهرهها ایجاد میشود. تشخیص اسکولیوز مادرزادی ممکن است در اوایل دوران نوزادی در صورت وجود علائم ظاهری صورت بگیرد، اما بسیاری از موارد بعد از دوران کودکی تشخیص داده میشوند.
با رشد کودک، اسکولیوز ممکن است بدتر شود و باعث عدم تقارن در بدن شود. به طور معمول، اسکولیوز مادرزادی با رویکرد “کنترل و انتظار” درمان میشود. جراحی تنها در صورتی در نظر گرفته میشود که انحنای بدن به وضوح بدتر شود و بدن کودک به طور مرتب تغییر شکل دهد، زیرا در این صورت خطراتی متوجه آینده کودک خواهد بود.
اسکولیوز ایدیوپاتیک
پزشکان، پرستاران و دانشمندان چندین دهه است که تاریخ طبیعی و ژنتیک اسکولیوز را مطالعه میکنند، اما تا به امروز، علت اسکولیوز ایدیوپاتیک هنوز ناشناخته است. اما شایع ترین زمان ایجاد اسکولیوز ایدیوپاتیک در شروع نوجوانی یا حدود ۱۰ سالگی است. این عارضه با رشد کودک، بدتر میشود.
اسکولیوز عصبی عضلانی
کودکی که یک بیماری عصبی-عضلانی زمینهای دارد در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اسکولیوز قرار دارد. صاف بودن ستون فقرات نیاز به تعادل عضلانی و قدرت بالا تنه دارد. در شرایطی مانند فلج مغزی، اسپینا بیفیدا و دیستروفی عضلانی، عضلات اغلب ضعیف و نامتعادل هستند و منجر به ایجاد انحنای ستون فقرات میشوند.
کودکان مبتلا به اسکولیوز عصبی عضلانی میتوانند از بریس اسکولیوز استفاده کنند که ممکن است باعث کاهش یا جلوگیری از بدتر شدن وضعیت شود. مداخله جراحی زمانی توصیه میشود که انحنای ستون فقرات از ۵۰ درجه بیشتر شده باشد. با گذشت زمان، این منحنیها بدتر میشوند و منجر به عدم تعادل پیشرونده تنه میشوند. اگر انحنا بیش از ۸۰ درجه شود، به دلیل کم شدن فضای ریه، مشکلات تنفسی ایجاد میشود.
چه موقع به دکتر مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده علائم اسکولیوز در کودک خود به پزشک مراجعه کنید. ممکن است منحنیهای کوچکی در ستون فقرات، بدون اینکه شما یا کودکتان متوجه شوید، ایجاد شوند، زیرا این منحنیهای خفیف درد و علائم خاصی ندارند. گاهی اوقات، معلمان، دوستان و هم تیمی های ورزشی اولین کسانی هستند که متوجه اسکولیوز کودک میشوند.
انحراف ستون فقرات چگونه تشخیص داده میشود؟
اکثر موارد انحنای ستون فقرات در معاینات اولیه مدارس، توسط پزشک متخصص اطفال یا پزشک خانوادگی و یا توسط والدین شناسایی میشود. برخی از نشانههای ابتلای کودک به اسکولیوز شامل شانههای نابرابری، برآمدگی یک استخوان کتف از پشت، یکدست نبودن خط کمر، یا تمایل بدن به یک طرف میباشد. تشخیص اسکولیوز و تعیین نوع انحراف از طریق معاینه و آزمایش دقیق استخوان با اشعه ایکس به منظور بررسی میزان انحنای ستون فقرات انجام میشود.
چه افرادی نیازمند درمان هستند و برای بزرگسالان مبتلا به اسکولیوز چه گزینههای درمانی در کلینیک پیشگام ارائه میشود؟
در کلینیک ما انحراف ستون فقرات بزرگسالان به عنوان مشکل خاصی که باعث بروز علائمی مانند بیحسی پا یا خستگی در بیماران میشود، درمان میگردد. در بعضی دیگر ممکن است این علائم شامل درد کمر باشد. در واقع ابتلای یک بیمار به انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) لزوماً به معنای درد یا از کار افتادگی فرد نیست. بسیاری از افراد به این بیماری مبتلا هستند، اما نیاز به درمان خاصی ندارند. قبل از هر گونه درمان، تشخیص قطعی و مشاوره در خصوص گزینههای درمانی توسط پزشک متخصص ضروری است.
درمان اسکولیوز
روشهای درمانی اسکولیوز شامل موارد زیر است:
فیزیوتراپی و برنامههای توانبخشی
در اغلب موارد، اولین رویکرد درمان اسکولیوز بزرگسالان، درمان محافظهکارانه (غیر جراحی) است. به طور کلی، بیمارانی که از درد کمر و خستگی رنج میبرند، اما به در وضعیت سلامتی خوبی به سر میبرند، از یک برنامه تحت نظارت برای تقویت کمر بهرهمند میشوند. بیماران با پیروی از یک برنامه توانبخشی برای تقویت و بهبود عضلات ستون فقرات، میتوانند به بهبود پشتیبانی و استقرار ستون فقرات و در نتیجه کاهش به هم خوردگی خط همترازی مهرهها و حرکت در ستون فقرات و نهایتاً کاهش درد دست یابند. برای این که این تمرینات موثر واقع شود، بیماران باید آنها را به طور منظم انجام دهند. ممکن است چندین هفته یا چند ماه تمرین برای بهبود علائم لازم باشد. علاوه بر این تمرینات تقویتی، حفظ سلامت عمومی خود با تغذیه مناسب، خوب خوابیدن و ترک مصرف سیگار از اهمیت زیادی برخوردار است.
متخصص طب فیزیک ممکن است ورزشهای زیر را برای درمان اسکولیوز پیشنهاد دهد؛ (توجه کنید که ورزش های زیر باید زیر نظر دکتر یا متخصص طب فیزیکی شما تجویز شوند.)
چرخش لگن
چرخش لگن به کشش عضلات سفت شده در باسن و کمر کمک میکند.
برای انجام چرخش لگن، باید:
- به پشت دراز بکشید و پاهایتان را صاف روی زمین بگذارید و زانوهایتان را خم کنید.
- عضلات شکم را سفت کنید و پشت را به سمت زمین صاف کنید.
- به مدت ۵ ثانیه در حالی که به طور طبیعی نفس میکشید، این حالت را نگه دارید.
- سپس استراحت دهید.
- ۲ ست ۱۰ تایی این حرکت را انجام دهید.
بالا آوردن دست و پا
شما میتوانید کمر خود را با بالا بردن دست و پاها، تقویت کنید.
برای انجام این کار باید:
- دمر دراز بکشید و پیشانی را روی زمین قرار دهید.
- بازوهای خود را کامل به سمت جلو حرکت دهید و کف دستها را روی زمین قرار دهید. هر دو پا را صاف نگه دارید.
- دستها و پاهای خود را از زمین بلند کنید.
- نفس خود را کامل نگه دارید، سپس بازوها و پاهای خود را پایین بیاورید.
- ۱۵ دفعه این حرکت را انجام دهید.
حرکت ورزشی گربه-گاو
گربه-گاو یک حرکت یوگا است و میتواند به انعطاف پذیری و کاهش درد ستون فقرات کمک کند.
برای انجام حرکت گربه-گاو، باید:
- برای شروع در حالت چهار دست و پا قرار بگیرید، به طوری که پشت کاملاً صاف باشد و در سر و گردن احساس راحتی داشته باشید.
- در حالی که عضلات شکم خود را به داخل و بالا میکشید و پشت خود را قوس دهید و نفس عمیق بکشید.
- در حالی که عضلات شکم خود را رها میکنید، پشت خود را هم رها کنید، اجازه دهید شکمتان به سمت پایین حرکت کند و سر خود را به سمت سقف بالا ببرید، در طول انجام این مرحله بازدم عمیق انجام دهید.
- ۲ ست ۱۰ تایی این حرکت را انجام دهید.
ورزش سگ پرنده
سگ پرنده یکی دیگر از تمرینات یوگا است.
برای انجام این تمرین، باید:
- چهار دست و پا روی زمین بایستید و پشت خود را صاف نگه دارید.
- طوری بایستید که دستها دقیقاً زیر شانهها و زانوها دقیقاً زیر باسن قرار بگیرند.
- یک دست را مستقیماً به سمت بیرون و جلو دراز کنید و همزمان پای مخالف را مستقیماً به عقب دراز کنید.
- این حالت را ۵ ثانیه حفظ کنید و معمولی نفس بکشید.
- این کار را با دست و پای مخالف تکرار کنید.
- این حرکت را ۱۰ تا ۱۵ بار در هر سمت انجام دهید.
کشش لاتیسموس پشتی
این کشش بر روی لاتیسموس پشتی که بزرگترین عضله در قسمت فوقانی بدن است متمرکز میشود.
اسکولیوز بخش سینهای ستون فقرات مستقیماً بر این عضله تأثیر میگذارد. اسکولیوز کمری نیز میتواند باعث سفتی در عضله لاتیسموس پشتی شود.
برای انجام کشش لاتیسموس پشتی، باید:
- در حالت طبیعی بدن بایستید.
- پاهایتان را به اندازه عرض شانه باز نگه دارید و زانوهایتان را خیلی کم خم کنید.
- هر دو دست را کاملاً بالا ببرید و با دست چپ، مچ دست راست را نگه دارید.
- کمی به سمت راست خم شوید تا زمانی که در سمت چپ بدن خود احساس کشش کنید.
- چند لحظه این حالت را حفظ کنید و بعد صاف بایستید.
- این حرکت را در طرف مقابل تکرار کنید.
- این حرکت را ۵ تا ۱۰ بار در هر سمت انجام دهید.
پرس استاتیک ۹۰ درجه
قوی بودن ماهیچههای شکم، فشار را از روی کمر برمیدارد و به بهبود پوسچر بدن (حالت بدن) کمک میکند.
برای انجام پرس استاتیک، باید:
- به پشت دراز بکشید و پاهایتان را صاف روی زمین بگذارید و زانوهایتان را خم کنید.
- پشت خود را صاف نگه دارید، بدون اینکه فشاری به کمر وارد شود.
- هر دو پا را از روی زمین بلند کنید تا جایی که رانها و ساق پاهایتان زاویه ۹۰ درجه تشکیل دهند و زانوهایتان دقیقاً بالای باسن قرار گرفته باشد.
- از دستان خود برای فشار دادن زانوهای خود استفاده کنید و همزمان با عضلات شکم زانوها را به سمت دستان خود بکشید.
این یک تمرین ثابت است، به این معنی که پاها و بازوها نباید هنگام فشار دادن حرکت کنند. - این وضعیت را در طی سه نفس عمیق حفظ کنید و بعد استراحت کنید.
- ۲ ست ۱۰ تایی این حرکت را انجام دهید.
بریس
بریس اسکولیوز نوعی بریس سخت از جنس پلاستیک است که در اطراف تنه قرار میگیرد و از زیر بازوها تا باسن را میپوشاند. این بریس دارای بندهایی برای محکم نگه داشتن آن و صاف کردن ستون فقرات است.
به بریس ارتز نیز گفته میشود. بریس انواع مختلفی دارد. یک متخصص ارتوپد با کمک والدین و خود کودک، بریس را طراحی میکند. بریس مناسب بریسی است که بر اساس میزان انحنای ستون فقرات طراحی شده باشد و به راحتی بتوان آن را پوشید. برای اینکه استفاده از بریس نتیجه بدهد، کودک باید در سن رشد باشد. قبل از تجویز بریس، متخصصین ارتوپد بررسی خواهند کرد که آیا کودک در رشد است یا خیر و اگر نیست، چقدر از سن رشد فاصله گرفته است. برای انجام این کار، پزشک قد کودک را اندازهگیری میکند، درباره قاعدگی دختران سؤال میپرسد و یا از استخوانهای باسن، دست و مچ عکس اشعه ایکس میگیرید.
بریسها برای تمام انواع انحنای ستون فقرات مناسب نیستند. اگر انحنا خیلی شدید باشد (معمولاً بیش از ۴۰ درجه) بریس کمکی نمیکند. و اگر انحنا خیلی کوچک باشد (کمتر از ۲۰ درجه) ممکن است نیازی به بریس نباشد. متخصص ارتوپدی کودک را معاینه کرده و بر اساس نوع اسکولیوز، شدت آن و محل قرارگیری آن در ستون فقرات، بریس را توصیه میکند.
بدن و منحنی هر کودک منحصر به فرد است، بنابراین یک بریس باید برای هر فرد به طور خاص ساخته شود. پزشک برای طراحی بریس، شما را به یک ارتوپد ارجاع میدهد. برخی از بیمارستانها دارای متخصصین ارتز هستند و میتوانند بریس را در یک روز بسازند. در موارد دیگر، ساختن بریس ممکن است چند هفته طول بکشد. با رشد کودکان، معمولاً بریسها در طول زمان نیاز به تنظیم یا تعویض خواهند داشت.
الکتروتراپی
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)، یکی از روشهای درمان اسکولیوز است و با هدف آرام کردن اعصاب تحریک شده و فشرده شده در پشت که باعث سفتی عضلات میشوند، انجام میشود. درمان با استفاده از یک واحد TENS و الکترودهای کوچکی که روی پوست قرار میگیرند انجام میشود. جریانهای الکتریکی که از بافتهای بدن عبور میکنند، پاسخ حرارتی، فیزیولوژیکی و شیمیایی را ایجاد میکنند. این درمان ایمن، بدون درد و موثر است.
شاک ویو
شاک ویو تراپی یک درمان غیرتهاجمی است که فرآیند بهبود طبیعی بدن را تحریک میکند. شاک ویو تراپی در حال حاضر برای درمان اسکولیوز ایدیوپاتیک و درد ناشی از بریسهای اصلاحی استفاده میشود.
لیزر درمانی
لیزر درمانی بافتهای عمیق را ترمیم و بازسازی میکند و باعث تحریک سیستم ترمیم بدن میشود، التهاب را کاهش میدهد و عملکرد طبیعی سلولی را بازیابی میکند. لیزر درمانی برای درمان درد و التهاب مرتبط با اسکولیوز مفید است.
ماساژ درمانی
ماساژ بافتهای عمیق باعث کاهش درد شده و معمولاً برای افراد مبتلا به اسکولیوز مناسب است. همراه با کشش و درمان عصبی عضلانی، این ماساژ عمیق میتواند با افزایش جریان خون در پشت، درد کمر را کاهش دهد و به نوبه خود باعث کاهش گرفتگی عضلات میشود.
جراحی اسکولیوز
گزینه جراحی باید برای کسانی در نظر گرفته شود که علت خاص بیماری آنها شناخته شده است و هیچ کدام از درمانهای غیر جراحی برای آنها نتیجه بخش نبوده است. بیماران باید خطرات ناشی از جراحی را در برابر فواید احتمالی آن به دقت در نظر بگیرند. مشاوره با یک متخصص ستون فقرات قبل از تمایل به این گونه درمانهای تهاجمی، ضروری است.
مراقبتهای خانگی
با تغییر برخی از عادات روزانه خود، میتوانید اثربخشی درمان اسکولیوز را به حداکثر برسانید و از ستون فقرات حمایت کنید.
در اینجا چند پیشنهاد وجود دارد:
- کشش روزانه: هر روز حرکات کششی گفته شده در بالا و سایر تمریناتی را که پزشک توصیه کرده را انجام دهید.
- مکمل: برای بهبود تراکم استخوان، تغذیه خود را با ویتامین D غنی کنید. منیزیم برای بهبود سلامت استخوان؛ اسیدهای چرب امگا 3 برای مزایای ضد التهابی؛ و زردچوبه برای تسکین دردهای مزمن مفید هستند.
- بهبود خواب: روی یک تشک متوسط تا سفت بخوابید. از کمر خود با بالشهای کوچک حمایت کنید و از یک بالش نسبتاً صاف برای زیر سر خود استفاده کنید. موقعیتهای مختلف خوابیدن را آزمایش کنید، اما از دراز کشیدن روی شکم خودداری کنید.
- رژیم غذایی ضد التهابی: برای کاهش درد اسکولیوز، مواد غذایی ضد التهابی را در رژیم غذایی خود قرار دهید. چربیهای سالم مانند آووکادو، نارگیل، زرده تخم مرغ، آجیل، یا پروتئین با کیفیت بالا از حیواناتی که با علف تغذیه میشوند و همچنین دمنوشهای گیاهی و آب سبزیجات تازه.
خطرات اسکولیوز
در حالی که اکثر افراد مبتلا به اسکولیوز دارای شکل خفیف این اختلال هستند، اسکولیوز گاهی اوقات ممکن است عوارض جدی ایجاد کند، از جمله:
- مشکلات تنفسی. در اسکولیوز شدید، ممکن است قفسه سینه به ریهها فشار بیاورد و تنفس را دشوارتر کند.
- مشکلات کمر. افرادی که در کودکی اسکولیوز داشتند ممکن است در بزرگسالی بیشتر به کمر درد مزمن مبتلا شوند، به خصوص اگر انحنای غیرطبیعی ستون فقرات آنها بزرگ و درمان نشده باشد.
- ظاهر. با پیشرفت اسکولیوز، تغییرات زیادی در ظاهر بدن ایجاد میشود؛ از جمله عدم تقارن باسن و شانهها، برجستگی دندهها و چرخش کمر و تنه به پهلو. افراد مبتلا به اسکولیوز معمولاً متوجه تغییراتی در ظاهر خود میشوند.
پیشگیری از اسکولیوز
هیچ راهی برای پیشگیری از اسکولیوز وجود ندارد. بنابراین شایعاتی که ممکن است شنیده باشید را فراموش کنید. آسیبهای ورزشی دوران کودکی که باعث اسکولیوز میشود یکی از این شایعات است.
همچنین اگر بچههای شما به مدرسه میروند، ممکن است نگران وزن کتابهای درسی باشید. در حالی که کوله پشتیهای سنگین ممکن است باعث درد کمر، شانه و گردن شوند، اما منجر به اسکولیوز نمیشود.
حالت بدنی ضعیف چطور؟ نحوه ایستادن یا نشستن فرد بر شانس ابتلا به اسکولیوز تأثیری ندارد. اما انحنای ستون فقرات ممکن است باعث لاغری قابل توجهی شود. اگر کودک شما قادر به ایستادن نیست، از پزشک بخواهید که وضعیت ستون فقرات او را بررسی کند.
سوالات متداول
آیا با وجود اسکولیوز میتوان به خوبی زندگی کرد؟
بیشتر افراد با وجود اسکولیوز میتوانند زندگی عادی داشته باشند و به فعالیتهای خود برسند.
آیا اسکولیوز درمان میشود؟
هیچ درمانی برای اسکولیوز وجود ندارد. این یک وضعیت پیشرونده غیرقابل درمان است، به این معنی که مدام بدتر میشود.
آیا اسکولیوز یک مشکل جدی است؟
در اکثر موارد اسکولیوز خفیف است، اما برخی از انواع آن با رشد کودکان بدتر میشوند. اسکولیوز شدید ممکن است ناتوان کننده باشد. انحنای شدید ستون فقرات میتواند مقدار فضای درون قفسه سینه را کاهش دهد و عملکرد صحیح ریهها را دشوار کند.
آیا میتوان اسکولیوز را بدون درمان رها کرد؟
موارد خفیف اسکولیوز ممکن است به درمان نیاز نداشته باشند. اما، اسکولیوز متوسط تا شدید در صورت عدم درمان میتواند منجر به درد و تغییر شکل فزاینده و همچنین آسیب احتمالی به قلب و ریه شود.
در صورت ابتلا به اسکولیوز، باید از چه چیزهایی اجتناب کرد؟
هنگام ابتلا به اسکولیوز باید از موارد زیر اجتناب کرد:
- نگاه کردن به صفحه گوشی و پایین انداختن سر به صورت طولانی
- بلند کردن وسایل سنگین
- ورزشهای خاص
- ورزشهای یک طرفه
- کفشهای پاشنه بلند، دمپایی و سایر کفشهایی که پشتیبانی چندانی ندارند.
کدام ویتامینها برای اسکولیوز مناسب هستند؟
گیاهان با خواص ضد التهابی به کاهش تاثیر استرس بر بدن کمک میکنند. ویتامین C به حمایت از ماهیچهها و بافت پیوندی که ستون فقرات را در جای خود نگه میدارند کمک میکند.
آیا ممکن است اسکولیوز ناگهانی ایجاد شود؟
به نظر میرسد که اسکولیوز به طور ناگهانی در جوانان ظاهر میشود، اما اینطور نیست؛ با توجه به سرعت رشد و تغییراتی که در سن بلوغ ایجاد میشود این عارضه به طور ناگهانی مشخص میشود، اما در اصل این بیماری در مرور زمان ایجاد شده و پیشرفت میکند.
آیا پوکی استخوان باعث اسکولیوز میشود؟
بله. پوکی استخوان میتواند منجر به اسکولیوز، به ویژه در افراد مسن شود.
چه زمانی اسکولیوز طبیعی در نظر گرفته میشود؟
در بزرگسالی، منحنی اسکولیوز تنها در صورتی شدید است که بیش از ۵۰ درجه باشد. حتی در چنین حالتی ممکن است نیازی به درمان نباشد.
