انحراف زانو به سمت داخل و یا خارج چه علت است؟ و آیا درمانی دارد؟

افرادی که دچار انحراف زانو به سمت بیرون یا ژنو-واروم هستند زانوی آنها حالت پرانتزی دارد که به آن پای پرانتزی گفته می‌شود. در مقابل، ژنو-والگوم یا پای ضربدری اختلالی است که در آن زانو‌ها به هم نزدیک بوده و مچ پاها از هم دور هستند. هرچند این دو مشکل به لحاظ ظاهری تفاوت آشکاری دارند اما ماهیت آنها مشابه است.

هم پای ضربدری و هم پای پرانتزی به طور طبیعی در کودکان بین دو تا پنج سال بروز می‌کند که بخشی طبیعی از روند رشد کودک است و با گذشت زمان به خودی خود خوب می‌شود. ام در برخی موارد ممکن است با وجود گذشت زمان و رشد کودک، انحراف زانو بهبود پیدا نکند و حتی بدتر شود.

برای اصلاح زانوضبدری و زانوپرانتزی در کودکان معمولا از بریس زانو استفاده می‌شود. اما اگر شخصی که دچار انحراف زانو شده به سن بزرگسالی برسد، احتمالا برای درمان موثر آن نیاز به انجام عمل جراحی خواهد بود.

علل انحراف زانو

کمبود ویتامین D یک مشغل تغذیه ای است که اغلب می‌تواند باعث انحراف زانو شود. البته به جز کمبود ویتامین D برخی مشکلات زمینه‌ای دیگر نیز می‌توانند موجب بروز انحراف زانو شوند. برخی از شایع‌ترین علل انحراف زانو عبارتند از:

• بیماری ریکت  یا راشیتیسم: این بیماری می‌تواند باعث نرم شدن و ضعیف شدن استخوان‌ها، توقف یا اختلال رشد استخوان‌ها و سایر مشکلات و دفرمیتی‌های استخوانی شود. اصلی‌ترین علت بروز راشیتیسم، کمبود ویتامین D، فسفات و کلسیم است. همانطور که میتوان تصور کرد، نرمی و ضعف استخوان‌ها می‌تواند موجب انحراف زانو به صورت زانوضربدری یا زانوپرانتزی شود. این بیماری معمولا در نوزادان و کودکان کم‌سن بروز می‌کند اما گاهی ممکن است در کودکان با سن بالاتر نیز دیده شود.
• بیماری بلانت بیماری دیگری است که می‌تواند باعث انحراف زانو شود. این بیماری بر روی صفحات رشد استخوانی در اطراف زانو اثر می‌گذارد و عموما در کودکان دیده می‌شود. بیماری بلانت باعث می‌شود تشکیل صفحات رشد در قسمت داخلی زانو متوقف شده یا بسیار آهسته شود و این در حالی است که تشکیل صفحات رشد در قسمت خارجی زانو همچنان ادامه دارد. بنابراین با ادامه یافتن این روند، طبیعی است که انحراف زانو ایجاد می‌شود.
• بیماری پاگِت: بیمایر دیگری که موجب انحراف زانو به شکل زانوپرانتزی می‌شود، بیماری پاگت است. این بیماری موجب تشکیل بافت جدید استخوانی می‌شود که این بافت‌ها به لحاظ ماهیت، ضعیف و به لحاظ ظاهری دارای فرم غیرطبیعی هستند. علت بروز این بیماری هنوز مشخص نیست اما برخی پزشکان معتقدند که عوامل ژنتیکی نقش بسزایی در ابتلا به این بیماری دارند.
• آرتروز: اگر می‌خواهید بدانید چطور ممکن است شخصی در بزرگسالی دچار انحراف زانو شود … جواب آن “آرتروز” است. آرتروز موجب فرسایش و ساییدگی در مفصل زانو و خصوصا بخش‌های داخلی مفصل می‌شود. با ساییدگی زانو نیز به تدریج زانوها دچار انحراف می‌شوند. علت اصلی انحراف زانو بر اثر آرتروز، از بین رفتن بافت غضروفی در داخل مفصل زانو است.

سایر علل انحراف زانو

در بالا به اصلی‌ترین علل انحراف زانو اشاره شد. سایر موارد کمتر شایع که میتواند در انحراف زانو نقش داشته باشند عبارتند از:

• شکستگی در ناحیه زانو
• آکندروپلازی
• دیسپلازی اسکلتی
• آسیب‌های زانو
• آسیب‌دیدگی صفحات رشد استخوانی
• آسیب استخوان درشت‌نی
• ناهنجاری‌های ژنتیکی استخوان
• بیماری تیبیال همی ملیا( Tibial hemimelia) یا نقص مادرزادی استخوان درشت‌نی

علائم:

علائم همراه با انحراف زانو عبارتند از:

• احساس درد در جلوی زانو ( زانودرد)
• احساس درد در زیر کشکک زانو
• احساس خشکی در مفصل زانو
• دردی که به تدریج در حال شدت یافتن است
• احساس صدای قیژ‌قیژ و اصطحکاک در زانو یا صدای تقه
• درد لگن
• کاهش دامنه حرکتی در ناحیه لگن
• مشکل در راه رفتن یا دویدن به شیوه صحیح
• عدم تعادل و ثبات در زانو یا احساس ضعف در زانو‌ها
• ناهماهنگ بودن زانو
• ناپایداری و بی‌ثباتی زانو

تشخیص

هرچند علائم و نشانه‌های ظاهری،  تشخیصِ ابتلا به انحراف زانو را آسان می‌کنند اما لازم است حتما برای تشخیص مطمئن و ارزیابی ممیزان انحراف پاها، بیمار توسط  پزشک ارتوپد معاینه شود. عکسبرداری اشعه ایکس نیز به تعیین دقیق میزان انحراف و وضعیت استخوان‌ها کمک می‌کند. در برخی موارد برای بررسی کمبود ویتامین D و احتمال ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، انجام آزمایش خون تجویز می‌شود.

درمان

سوالی که معمولا بیماران دارند این است که چگونه می‌توان انحراف زانو را بدون انجام جراحی درمان کرد؟ جواب این سوال به شدت انحراف زانوها، سن بیمار و برخی عوامل دیگر بستگی دارد. البته در بسیاری موارد با تنظیم برنامه درمانی مناسب، اصلاح انحراف زانو‌ها امری ممکن است.

روش درمان انحراف زانو‌ها در کودکان و بزرگسالان بسیار متفاوت است:

روش‌های اصلاح انحراف زانو در کودکان

در مورد درمان زانوضربدری یا زانوپرانتزی اولین نکته مهم این است که به یاد داشته باشید بسیاری کودکان به طور کاملا طبیعی تا سن 5 سالگی حالت زانوضربدری یا زانو پرانتزی را دارند. اما بعد از مدتی شما متوجه می‌شوید که پاهای کودک به تدریج در حال صاف شدن هستند و نیازی به درمان نیست.

اما اگر پزشک بنا به دلایلی به این نتیجه برسد که مشکل انحراف زانوی کودک با خودی‌خود خوب نخواهد شد یا انحراف زانو ناشی از یک بیماری زمینه‌ای است، انجام روش‌های درمانی مناسب از جمله درمان‌های غیرجراحی یا جراحی را تجویز می‌کند.

یکی از روش‌های موثر برای بهبود زانوپرانتزی در کودکان استفاده از بریس یا آتل پا است. استفاده از نوع مناسبِ بریس می‌تواند تاثیرات بسیار چشمگیری در صاف کردن زانوی رانتزی در کودکان داشته باشد. بریس‌ها یا آتل‌های پا خصوصا برای درمان زانوپرانتزی خفیف بسیار موثر هستند.  برای آنکه این بریس‌ها و آتل‌ها تاثیر خود را بگذارند لازم است که در تمام طول روز و شب به پای کودک باشند تا حالت زانوپرانتزی به تدریج اصلاح شود.

متداول‌ترین روش جراحی برای درمان انحراف زانو در نوزادان یا کودکان جراحی استئوتومی یا جراحی هدایت رشد استخوانی است.

روش‌های اصلاح انحراف زانو در بزرگسالان

در صورتی که انحراف زانو خفیف باشد با انجام برخی روش‌های فیزیوتراپی، تمرینات ورزشی و حرکات کششی می‌توان آن را اصلاح کرد. برخی از بهترین ورزش‌ها برای اصلاح انحراف زانو در بزرگسالان در ادامه آمده است:

تمرین صدفی

تمرین صدف یکی از تمرین‌های مناسب برای تقویت عضلات آبداکتور لگن است که در اصلاح انحراف زانو موثر است. برای انجام این تمرین، مراحل زیر را دنبال کنید:

• در ابتدا بر روی زمین دراز بکشید و به پهلو بخوابید و دو پاشنه ی پای خود را روی هم قرار دهید.
•  حالا زانوی بالایی خود را حدودا 10 سانتیمتر بلند کنید در حالی که هنوز دو پاشنه ی پای شما به هم چسبیده‌اند. همچنین توجه کنید که لگن شما در هنگام بالا بردن زانو نچرخد.
• به محضی که زانوی خود را تا بالا رساندید، آن را به سمت پایین برگردانید. زانو را در بالا نگه ندارید.
• این حرکت را 10 بار تکرار کنید و سپس به طرف دیگر بخواید و برای طرف دیگر تکرار کنید.

یک بار دیگر توصیه می‌کنیم که توجه کنید برای بالا بردن زانو از چرخاندن لگن استفاده نکنید. سعی کنید لگن شما در هنگام انجام تمرین تا جای ممکن ثابت باشد تا عضلات شما تا حد ممکن تقویت شوند.

حرکت پروانه با کش ورزشی

برای اصلاح زانوی پرانتزی یا انحراف زانو از طریق تقویت عضلات، تمرین زیر را انجام دهید:

• بایستید و پاها را کمی از هم جدا بگذارید.
• حالا یک کش ورزشی کوچک به دور دو مچ پای خود بیاندزید و پاهای خود را باز کنید تا جایی که کش به دور مچ پای شما محکم بایستد.
• حالا شروع به پرش کردن و باز و بسته کردن پاها کنید در حالی که زانوی شما خمیده است. پاهای شما باید با هر پرش یکبار به سمت داخل و یکبار به سمت خارج برود یعنی باز و بسته شود.
• هر یک تکرار از این تمرین یعنی یکبار باز و بسته کردن پاها. برای اصلاح زانوپرانتزی این حرکت را 15 بار تکرار کنید.

کشش زانو در حالت نشسته

کشش زانو در حالت نشسته یکی از بهترین تمرینات برای اصلاح زانوی پرانتزی است. این تمرین موجب می‌شود که عضلات آبداکتور لگن که دچار گرفتگی شده اند، ریکس شده و شل شوند. گرفتگی و اسپاسم این عضلات یکی از عوامل پرانتزی بودن پاها است.  برای انجام این تمرین و اصلاح انحراف زانو مراحل زیر را دنبال کنید:

• روی یک صندلی بنشینید. ارتفاع صندلی به نحوی باشد که کف هر دوپا کاملا روی زمین باشد. کمر خود را کاملا صاف کنید.
• سپس پای راست خود را روی ران پای چپ قرار دهید و همچنان کمر خود را صاف نگه دارید. زانوی راست باید خم باشد و مچ پای راست درست در بالای زانوی چپ باشد.
• در این حالت سعی کنید زانوی راست خود را به سمت زمین فشار دهید.
• این حالت را برای سی ثانیه نگه دارید و سپس رها کنید.
• همین تمرین را برای پای چپ انجام دهید.

تعداد تمریناتی که میتوانند در اصلاح انحراف زانو موثر باشند، محدود هستند و به خاطر داشته باشید این تمرینات به شرطی تاثیرگذار هستند که میزان انحراف زانو خفیف باشد. اگر میزان انحراف زانو شدید باشد، برای درمان موثر آن نیاز به انجام جراحی است.